Aleksander Branicki

Był synem Władysława i Róży z Potockich oraz bratem m.in. Ksawerego, Konstantego i Władysława.

Lata młodzieńcze spędził w Petersburgu, gdzie obracał się w kręgach postępowej inteligencji polskiej i rosyjskiej. Wraz z braćmi przebywał też w Warszawie, gdzie bywał m.in. w salonie Marii Kalergis. Utrzymywał znajomości z wieloma intelektualistami skupionymi wokół czasopisma literacko-naukowego pt. "Biblioteka Warszawska", tworzącymi nieformalne polskie towarzystwo naukowe. Za popieranie powstania styczniowego i finansowanie działań powstańczych został przez władze carskie zesłany do Saratowa, a następnie – jeszcze w 1863 r. – wysiedlony poza granice Rosji. Przymusowy wyjazd oznaczał stałe opuszczenie dziedzicznych majątków w okolicach Kijowa na Ukrainie: Stawiszcza i Janiszówki.

Po wyjeździe z Rosji porzucił wszelką działalność polityczną i poświęcił całą energię pasjom swego życia: podróżom i kolekcjonerstwu. Zainteresowania światem egzotycznych roślin i zwierząt rozwijał dzięki kontaktom z czołowymi wówczas polskimi przyrodnikami i podróżnikami. W latach 1857–73 Branicki odbył szereg wypraw przyrodniczych do Azji i Afryki, które sam sfinansował.

Pierwszą wyprawę podjął jeszcze przed wydaleniem go z Rosji, w latach 1857/1858^[2]. Podróżował wówczas do Egiptu i na Bliski Wschód^[2]. W 1860 podarował Muzeum Starożytności w Wilnie sarkofag wraz z mumią egipską, zapewne nabyty podczas tej wyprawy^[3]. Również Towarzystwo Naukowe Krakowskie około 1860 otrzymało od Branickiego sarkofag wraz z mumią^[3].

W 1863 podjął kolejną podróż^[2]. Była to wyprawa do Egiptu i Nubii, wiodąca w drodze powrotnej przez Półwysep Arabski i dzisiejszą Turcję. Towarzyszyli mu w niej młodszy brat Konstanty, warszawski entomolog Antoni Stanisław Waga oraz Franciszek Kandyd Nowakowski, późniejszy kustosz biblioteki Branickich w Suchej. Część eksponatów archeologicznych znalazła się później w zbiorach suskich. Z kolei okazy przyrodnicze zebrane przez Branickiego przekazane zostały do Gabinetu Zoologicznego Uniwersytetu Warszawskiego^[2], a uniwersyteckie Muzeum Starożytności otrzymało od niego dwa egipskie sarkofagi z mumiami^[3]. Branicki skupował podczas wyprawy także rękopisy koptyjskie, które ostatecznie znalazły się w posiadaniu Akademii Umiejętności w Krakowie^[4].

Kolejną wyprawę – do Algierii – podjęli bracia Braniccy w latach 1866–67. Oprócz A.S.Wagi towarzyszył im ornitolog Władysław Taczanowski.

W latach 1872–73 Aleksander wyruszył w kolejną wyprawę do Egiptu, w której tym razem towarzyszył mu entomolog, Henryk Dziedzicki. Finansował również badania innych przyrodników: Benedykta Dybowskiego, Jana Kalinowskiego, Michała Jankowskiego, Ludwika Młokosiewicza czy Tomasza Barei.

Na terenie swych dóbr (m.in. w Suchej) zakładał A. Branicki ogrody i parki, obsadzane gatunkami roślin dobieranymi pod kierunkiem botaników do lokalnych warunków. W cieplarniach natomiast hodował szereg gatunków flory egzotycznej (oranżeria w Suchej miała dostarczać na stół zamkowy cytryny i pomarańcze miejscowej produkcji). Interesował się upowszechnianiem wiedzy przyrodniczej, finansując wydawanie dzieł naukowych i popularnonaukowych z tego zakresu.

Już w 1843 r., dziedzicząc po śmierci ojca spory majątek, Aleksander Branicki podjął starania o nabycie posiadłości położonej na ziemiach "rdzennej Polski". Za namową matki w latach 1843–46 nabył (i przejął w 1851 r., po ustąpieniu poprzedniego dzierżawcy, Ludwika Filipa de Saint-Genois) tzw. "państwo Suskie" z siedzibą w zamku w Suchej w Beskidzie Makowskim (w ówczesnej Galicji). Na zakup Suchej przeznaczył pieniądze pochodzące ze sprzedaży swego pałacu przy ulicy La Boétie w Paryżu.

Urządzając zamek w Suchej, Branicki zadbał o jego wyposażenie. Zgromadził w nim stylowe meble, porcelanę, broń, cenną kolekcję obrazów, rzeźby i grafiki oraz interesujące zbiory archeologiczne i numizmatyczne. Stworzył wielką bibliotekę, która w chwili jego śmierci obejmowała kilkanaście tysięcy pozycji, w tym wiele cennych rękopisów i starodruków. Gromadził wszystko, co mogło świadczyć o starożytności i wielkości narodu polskiego. Zbiory uzupełniał zakupami na aukcjach i licytacjach. Po jego śmierci zbiory archeologiczne zgromadzone w Suchej przeszły w posiadanie żony i syna; dalszy los kolekcji nie jest znany^[4].

Interesował się stawiającą wówczas pierwsze kroki fotografią, okultyzmem i spirytyzmem.

Był wielkim miłośnikiem koni, którą to namiętność odziedziczył po przodkach wraz ze stadniną w Janiszówce. Hodował głównie konie rasowe, sprowadzając do swych stajni pełnokrwiste ogiery arabskie. Sam nawet brał udział w wyprawach po araby na Bliski Wschód (1858) i do Egiptu.

9 marca 1871 uzyskał potwierdzenie tytułu hrabiowskiego w Rosji^[1].

Jego żoną była Nina Anna Hołyńska herbu Klamry (1824–1907), z którą miał syna Władysława (1848-1914)^[1][5][6].

• Małysiak Helena: Biblioteka Branickich i Tarnowskich w Suchej, wyd. Beskidzka Oficyna Wydawnicza BTSK, Bielsko-Biała 1986, ISBN 83-7004-049-7.
• Aleksander Maciesza: Branicki Aleksander. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 2: Beyzym Jan – Brownsford Marja. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1936, s. 397–398. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03291-0
• JoachimJ. Śliwa JoachimJ., Starożytny Egipt oczami Polaków. Słownik biograficzny egiptologów, archeologów i badaczy pokrewnych dziedzin, podróżników i kolekcjonerów oraz literatów i malarzy zafascynowanych przeszłością i teraźniejszością Egiptu, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2019, s. 27-29, ISBN 978-83-7676-301-9 .