Radiostacja gliwicka

Ten artykuł należy dopracować:

od 2024-11 → dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł,
→ sformatować tekst (pomoc: podział na sekcje, tabele, wzory).
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Obecna radiostacja gliwicka to zespół na który składają się trzy budynki oraz drewniana wieża antenowa, wzniesione w 1935 r. w m. Gleiwitz (Gliwice), wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego^[1] pod numerem 694/64^{[potrzebny przypis]} oraz na listę pomników historii.

Radiostacja gliwicka

Sender Gleiwitz

nr rej. A/694/64 z 7 lutego 1964 i z 8 października 2012[1]
Wieża antenowa (2014)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Gliwice
Adres	ul. Tarnogórska 127–129–131[1]
Wysokość całkowita	111,10 m
Rozpoczęcie budowy	1935
Ukończenie budowy	1935
Właściciel	miasto Gliwice[2]
Położenie na mapie Gliwic Radiostacja gliwicka
Położenie na mapie Polski Radiostacja gliwicka
Położenie na mapie województwa śląskiego Radiostacja gliwicka
50°18′48,20″N 18°41′20,27″E/50,313389 18,688964
Multimedia w Wikimedia Commons

Pierwsza radiostacja w Gliwicach powstała w 1925 roku, by rozszerzyć zasięg wrocławskiej rozgłośni - Rozgłośnia Śląska S.A. Schlesische Funkstunde AG na wschodnie tereny niemieckiego Śląska, a także na zachodnie ziemie polskie, gdzie miała służyć celom propagandowym. Budynek na użytek radiostacji wzniesiono przy ul. Kieferstädtler Landstrasse (później Am Sender, dziś Radiowa). Był to okazały dwukondygnacyjny budynek o pow. 650 m². Po obu stronach, w odległości 94 m posadowiono dwie stalowe wieże o wysokości 75 m z teową anteną, wielokrotnie modernizowaną. Inauguracja rozgłośni nastąpiła 15.11. 1925 r. Oficjalna nazwa stacji brzmiała Stacja Pomocnicza Gliwice - Rozgłośni Śląskiej S.A. (Zwischensender Gleiwitz – Schlesischen Funkstunde AG). Używana była także nazwa Nebensender Gleiwitz oraz Stacja nadawcza Gliwice (Sendestelle Gleiwitz). W budynku znalazł się nadajnik Telefunkena wraz z systemem zasilania, a stacja miała moc 1,5 kW. Rozgłośnia gliwicka to wówczas tylko sala koncertowa, jedno studio i reżysernia oraz biura. Po trzech latach wzmocniono moc stacji do 5 kW i ta pracowała do końca tj. do 1935 r.

Na otwarcie rozgłośni przybył z Berlina Hans Bredow – twórca i organizator niemieckiej radiofonii, mówił on wówczas – Ten, kto upolitycznia niemieckie radio, grzeszy przeciwko jego duchowi. Po dojściu do władzy nazistów obowiązywały już zupełnie inne hasła. Od początku 1933 r., gdy naziści przejęli władzę w Niemczech, wzrastał ich nacisk oraz wpływy w radiu. Odwołany został dotychczasowy kierownik Paul Kania, który bronił swoich żydowskich pracowników oraz nadawał na antenie utwory żydowskich twórców. Liczba radiosłuchaczy w 1935 r. wynosiła mniej niż 10.000 abonentów, a to przekładało się na niskie wpływy rozgłośni.

W celu zwiększenia zasięgu stacji na trzyhektarowej działce przy ul. Tarnowitzer Landstraẞe (Tarnogórskiej) 127–131 wzniesiono nową stację nadawczą, którą uruchomiono 22 grudnia 1935 r.^[3] z mocą 8 kW, pracującą na fali 243,7 m (1.231 kHz). Drewniana wieża antenowa została zmontowana przez 5 miesięcy 1935 roku. Wykonała to firma produkcyjno - budowlana Christoph & Unmack z Niesky O.L. Wysokość 111 m daje jej status najwyższej istniejącej [uwaga 1], zbudowanej w całości z drewna konstrukcji w Europie oraz najwyższej drewnianej wieży antenowej na świecie. Sygnał emitowała półfalowa antena pionowa, zawieszona wewnątrz wieży. W latach 1920. i 1930. zbudowano w Niemczech 53 drewniane wieże antenowe, a w latach 1940. nie były one już budowane. Umożliwiały one zawieszenie średniofalowej anteny pionowej o lepszych niż pozioma walorach emisyjnych. Najwyższa wieża, Sendeturm Mühlacker, miała 190 metrów wysokości^[4], to dzieło niemieckich pracowników wysadzili w 1945 r. inni Niemcy. Wrocław miał wieżę 140-metrową. Budulcem były różnej grubości belki modrzewiowe o przekroju prostokątnym, głównie kwadratowym, łączone kołkami i śrubami mosiężnymi (ponad 16 tysięcy śrub o różnych przekrojach i długościach), w konstrukcji nie ma ani jednego stalowego gwoździa. Przekrój poziomy wieży w każdym punkcie jest kwadratem, a przekrój pionowy – parabolą. Stopy wieży zakotwiczone są do czterech 87-tonowych fundamentów betonowych. Wieża ma wysokość 111,1 m, cztery podesty usytuowane na wysokościach: 40,4, 55,3, 80,0 i 109,7 m, wymiar podstawy 20 × 20 m i górnej platformy 2,13 × 2,13 m. Na szczyt wieży wiedzie system drabin o łącznie 365 szczeblach^[5].

Od 1937 r. radiostacja w Gliwicach pracowała w śląskiej sieci synchronicznej (system Telefunkena) na Śląskiej Fali Wspólnej (Schlesische Gleichwelle - Schl. Gl.W.) i pełniła rolę "stacji matki". Drugą stacją sieci była stacja w Görlitz - "stacja córka". Długość fali bz. tj. 243,7 m. Obie stacje nadawały synchronicznie ten sam program dostarczany przez Stację Główną Wrocław (Schlesischer Sendebezirk Breslau). Zasięg odbioru przedstawia mapa. Odbiór w dalszej odległości, szczególnie wieczorem i w nocy, możliwy wcześniej na fali odbitej, teraz stał się utrudniony, ponieważ był zakłócany przez interferencje z pozostałymi stacjami sieci.

31 sierpnia 1939 roku Niemcy przeprowadzili na terenie radiostacji tak zwaną prowokację gliwicką.

 Osobny artykuł: Prowokacja gliwicka.

Radiostacja działała do 22 stycznia 1945 roku, kiedy to do miasta zaczęła wkraczać Armia Czerwona. 25 maja obiekt przekazano Polakom. Od 23 października 1945 roku nadawano stąd regularne audycje katowickie. W 1950 roku emisję programu katowickiego przejął nadajnik zlokalizowany na terenie Rudy Śląskiej, a Gliwice rozpoczęły zagłuszanie rozgłośni zagranicznych (głównie Radia Wolna Europa), kontynuowane do roku 1956.

Po zlikwidowaniu zagłuszania radiowego w budynku głównym produkowano nadajniki średniofalowe o mocy 30 i 50 kW dla rozgłośni regionalnych w Polsce, a wieża wykorzystywana była do prób emisyjnych (do 1967 roku). W kolejnych latach obiekt służył różnym celom produkcyjnym, zwłaszcza dla telewizji, a w roku 2002 Telekomunikacja Polska SA odsprzedała cały kompleks miastu Gliwice.

W roku 2005 obiekt przejęło Muzeum w Gliwicach. Obecnie Radiostacja Gliwice służy celom edukacyjnym jako miejsce historyczne, w którym zachowało się niemal kompletne oprzyrządowanie techniczne dawnej stacji nadawczej, z urządzeniami wyprodukowanymi w 1934 roku przez firmy Lorenz, Telefunken i Siemens & Halske AG.

Do zachowanych urządzeń w głównym budynku stacji należy 12-kilowatowy nadajnik radiowy Lorenz (brak wszystkich lamp nadawczych) oraz zdekompletowany zespół sterowania i kontroli (7 z 9 stojaków). Zachował się stół kontrolny oraz instalacja chłodzenia wodą lamp nadawczych (w piwnicy). Poza tym rozdzielnia niskiego napięcia (w dzisiejszej sali audiowizualnej) i mniejsze urządzenia, w tym odłączniki wysokiego napięcia. Nie zachowało się wyposażenie studia awaryjnego. Nadajnik Lorenz został w 1963 r. zdemontowany w radiostacji i znalazł schronienie w warszawskim Muzeum Techniki. Po 50 latach nieobecności, w 2013 r. powrócił na poprzednie miejsce w radiostacji.

Według aktualnego stanu wiedzy na temat metod konserwacji drewna, żywotność wieży ocenia się jeszcze na około 15–20 lat. W roku 2009 usunięto niektóre późniejsze przeróbki. 3-hektarowa posesja została przekształcona w ogólnodostępny park. 31 sierpnia 2009 roku, w ramach ogólnopolskich wydarzeń upamiętniających 70. rocznicę wybuchu II wojny światowej, zaprezentowano system iluminacji oświetlenia wieży kilkoma tysiącami diod LED. Od czerwca 2010 roku w parku działa również darmowy hotspot, od 2012 roku na stronie Urzędu Miejskiego w Gliwicach są dostępne widoki z kamery umieszczonej na wieży^[6].

Na wieży zainstalowanych jest około 50 różnych anten (telefonii komórkowej, Centrum Ratownictwa w Gliwicach, radio-taxi, Radio CCM itp.), dzięki czemu zdobywane są środki na utrzymanie i konserwację wieży^[7]. Połączenie współczesnych elementów z piękną, starą konstrukcją drewnianą stanowi wyraźny zgrzyt estetyczny i obniża wartość zabytku.

• Der Fall Gleiwitz, reż. Gerhard Klein, DEFA Berlin 1961. Czarno-biały film NRD-owski, wyświetlany w Polsce pod tytułem Tu radio Gliwice. W wersji niemieckiej i angielskiej (Gleiwitz Case) film dostępny na płycie DVD.
• Operacja Himmler, reż. Zbigniew Chmielewski, 1979. Polski telewizyjny dokument fabularyzowany. 80 min., kolor.
• Cień Radiostacji, reż. Krzysztof Magowski, 2003. Polski 45-minutowy reportaż telewizyjny, wyświetlany również w kinach.

• Lista najwyższych budowli w Polsce

• Henryk Berezowski. Radiostacja Gliwice. Wydanie I. Warszawa. Wydawnictwo: Henryk Berezowski, Wydawnictwo Poligraf 2024. Format A4, stron 183. ISBN 9788393213627.
• Andrzej Jarczewski, Provokado. Gliwice 31.08.1939. Gawędy Klucznika Radiostacji, Gliwice 2009. ISBN 978-83-89856-25-8, ISSN 0860-7818.
• Radiomuseum.org/Gleichwellen-Netz, dostęp 2015 (niem.). Fala Wspólna, patrz książka H.B.
• Möller Bernd-Andreas, Handbuch der Funksende- und -empfangsstellen der Deutschen Reichspost, Dessau-Rosslau 2009

• https://www.radioretro.pl/radiostacja gliwice
• Drewniana zabytkowa wieża radiostacji w Gliwicach, „Wiadomości Konserwatorskie” (14), 2003, s. 28-33.
• Oficjalna strona Muzeum w Gliwicach
• Zdjęcie obiektu na maps.google.com
• Film pokazujący radiostację w serwisie Youtube