Rondo Jerzego Waszyngtona w Warszawie

Rondo Jerzego Waszyngtona w Warszawie

Saska Kępa, Kamionek
Widok na rondo wraz z otoczeniem z powietrza, od strony południowo-wschodniej. W tle Stadion Narodowy
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Położenie na mapie Polski Rondo Jerzego Waszyngtona w Warszawie
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Rondo Jerzego Waszyngtona w Warszawie
Położenie na mapie Warszawy Rondo Jerzego Waszyngtona w Warszawie
52°14′17,0″N 21°03′06,0″E/52,238056 21,051667
Multimedia w Wikimedia Commons

Rondo Jerzego Waszyngtona – rondo znajdujące się na granicy Saskiej Kępy i Kamionka, w dzielnicy Praga-Południe w Warszawie, w ciągu drogi wojewódzkiej nr 631.

Nazwa Ronda upamiętnia Jerzego Waszyngtona (1732-1799), pierwszego prezydenta Stanów Zjednoczonych^[1]. Funkcjonowanie nazwy, stosowanej już od co najmniej pierwszych lat po II wojnie światowej^[2], usankcjonowane zostało uchwałą Rady m.st. Warszawy z 26 czerwca 2000^[3]. W najbliższym otoczeniu ronda znajdują się Stadion Narodowy, park Skaryszewski im. Ignacego Jana Paderewskiego oraz założenie urbanistyczne z lat 60. XX wieku.

Położone jest na styku ulic:

• od północy: aleja Zieleniecka;
• od wschodu: aleja Jerzego Waszyngtona;
• od południa: ulica Francuska;
• od zachodu: aleja Księcia Józefa Poniatowskiego.

Jest to typowe rondo czterowlotowe, z okrągłą, dużą wyspą centralną. Wyspa przecięta jest torami tramwajowymi w osi alei Waszyngtona. Tramwaje dojeżdżają też do ronda prostopadłą do alei Waszyngtona aleją Zieleniecką. Wszystkie ulice w miejscu wlotu na rondo są dwujezdniowe.

Miejsce początkowo zwano Placem Paryskim, następnie placem Poniatowskiego^[a]. Około roku 1926 powstał projekt przedłużenia al. Księcia Poniatowskiego na Grochów. Elementem nowego ciągu komunikacyjnego miało być rondo u zbiegu z al. Zieleniecką. Miało ono być placem gwiaździstym, od którego odchodziłoby pięć ulic, czyli obecne al. Poniatowskiego, al. Zieleniecka, al. Waszyngtona, ul. Elsterska^[b] i ul. Francuska. Koncepcja ta nie została ostatecznie zrealizowana, m.in. z uwagi na częste zmiany lokalizacji terenów wystawowych^[4]. Przedwojenne mapy Warszawy sugerują jednak, że plan ten został zrealizowany, a od ronda odchodziło aż sześć ulic^[c]. Z przedwojennych planów wynika również, że rondo (lub okrągły plac) ograniczone było dodatkowym okręgiem tworzonym między innymi przez ul. Galijską, a także istniejącą do dziś uliczką przy wejściu do Parku Paderewskiego^[5][6]. Jednym z elementów przedwojennej zabudowy był drewniany dworek (wraz z sadem), który do połowy lat 30. XX wieku uniemożliwiał przejazd autobusów z ronda ulicą Francuską w głąb Saskiej Kępy^[7]. W latach 1937–1938 na rondzie założono nowe kwietniki, a na skwerach od strony wejścia do Parku Paderewskiego ustawiono ławki^[8].

Już po II wojnie światowej, w roku 1951 podjęta została decyzja o budowie kompleksu pracowni artystycznych w ramach inwestycji o charakterze monumentalno-zdobniczym. W nowych gmachach, oprócz pracowni, znaleźć miałyby się cztery sale wystawowe, magazyny, sklep Desy, sztukatornia i bar mleczny. Autorem projektu z charakterystyczną kolumnadą był Marek Leykam. Założenie zakładało zatem budowę monumentalnej bramy wjazdowej w stylu socrealistycznym do przedwojennej dzielnicy willowej. Ostatecznie projekt nie został jednak zrealizowany^[9].

Zabudowa Ronda Waszyngtona powstała dopiero w latach 60., tuż przed tym, jak skrzyżowanie przekształcano w nowoczesny węzeł komunikacyjny. W 1962 powstał wieżowiec projektu Marka Leykama, a w latach 1960–1965 pojawiły się niskie budynki mieszkalne (z częścią handlową) na dwóch ćwierciach ronda (projekt Tadeusza Zielińskiego).

W 1967 rozpoczęto prace związane z przebudową ronda – zmniejszono wyspę centralną, wybudowano lejkowate wloty, przesunięto przystanki, wprowadzono sygnalizację świetlną, zaślepiono wylot ul. Jakubowskiej oraz wybudowano przejście podziemne pod aleją Józefa Poniatowskiego po zachodniej stronie ronda (udostępnione w 1969^[10]). Likwidacji uległo połączenie z ul. Jakubowską^[11]. W 1968, w wyniku kontynuacji prac modernizacyjnych, przesunięto pomnik Wdzięczności Żołnierzom Armii Radzieckiej w głąb parku Skaryszewskiego, a znajdujące się przy nim mogiły przeniesiono na cmentarz przy ul. Żwirki i Wigury^[12][13][14].

Najnowszym obiektem w pobliżu Ronda Waszyngtona jest Stadion Narodowy (2011), który stanął w niecce Stadionu Dziesięciolecia, oddanego do użytku w 1955^[15]. Oddanie nowego stadionu związane było z przygotowaniami do Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej. Przed mistrzostwami wymienione zostały też chodniki oraz asfalt na jezdni i torowisko tramwajowe^[16].

• Stadion Narodowy – stadion, który powstał w latach 2008–2011, w związku z polskimi przygotowaniami do organizacji mistrzostw Europy w piłce nożnej. Z uwagi na wysokość (70 m, z iglicą ok. 113 m^[15]) obiekt wyraźnie góruje nad okoliczną niską zabudową. Poprzedni stadion, tj. Stadion Dziesięciolecia, przez 18 lat stanowił lokalizację targowiska znanego jako Jarmark Europa.
• Park Skaryszewski im. Ignacego Jana Paderewskiego – park utworzony w latach 1905–1916 według projektu Franciszka Szaniora. Znajduje się w nim wiele rzeźb (w tym dzieła przedwojenne) oraz miejsc pamięci. Obiekt wpisany do rejestru zabytków^[17].
• Wieżowiec przy al. Waszyngtona 2B – budynek z 1962–1963 zaprojektowany przez Marka Leykama. Był pierwszym wysokościowcem prawobrzeżnej Warszawy, a z uwagi na pierwotny wygląd (całkowicie przeszklone ściany od południa i północy) budził sensację. Stał się ilustracją hasła architektura polska w Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN^[18]. Uwarunkowania klimatyczne wymusiły ograniczenie przeszkleń o połowę, przez co obecny wygląd pozostaje daleki od pierwotnego zamysłu^[19].
• Budynki przy ul. Francuskiej 49 i al. Waszyngtona 2A – dwa bliźniacze budynki powstałe w latach 1960–1965 według projektu Tadeusza Zielińskiego. Znajdują się na poziomie nieco wyższym względem chodników. Razem tworzą rodzaj bramy prowadzącej z Ronda Waszyngtona w głąb Saskiej Kępy^[20]. Od 1963 znajdujący się w jednym z budynków sklep Jubilera zdobiła mozaika ścienna wykonana przez Wandę Gosławską^[21]. Praca została jednak zniszczona na początku lat 90. XX wieku. Z kolei wnętrze sklepu Cepelii zaprojektowane zostało przez Jana Kurzątkowskiego^[22]. Budynek przy ul. Francuskiej 49 (wraz z charakterystycznym prześwitem^[23]) należy do Spółdzielni Pracowników Kultury^[24], zaś budynek przy al. Waszyngtona 2A do Własnościowej Spółdzielni Wspólny Dach^[25]. Mieści się w nim m.in. Galeria Milano^[26].

• 
  Budynek mieszkalny po stronie zachodniej
• 
  Budynek mieszkalny po stronie wschodniej
• 
  Przebudowany wysokościowiec z lat 60. (pierwotnie projekt Marka Leykama)

• Sztafeta – rzeźba wykonana w 1955 przez Adama Romana, przedstawiająca trzech biegaczy. W 2008 została odnowiona, jednak mimo apeli środowisk artystycznych nie doczekała się odlania z brązu^[27].
• Popiersie Ignacego Jana Paderewskiego – ustawiona na wysokim postumencie rzeźba autorstwa Stanisława Sikory, będąca portretem polskiego premiera i kompozytora, patrona pobliskiego parku. Odsłonięta została w roku 1988 przez Janinę i Zbigniewa Porczyńskich^[28].
• Popiersie Jerzego Waszyngtona – pomnik wykonany przez Bronisława Koniuszego (rzeźba) i Bronisława Kubicę (cokół monumentu i układ przestrzenny)^[29] przed wizytą prezydenta George’a H.W. Busha w lipcu 1989 roku, odsłonięty w październiku tego samego roku przez Edwarda Moskala^[30]. Popiersie pierwszego prezydenta Stanów Zjednoczonych ustawione zostało na granitowym cokole^[31].

• 
  Sztafeta
• 
  Popiersie Ignacego Jana Paderewskiego
• 
  Popiersie Jerzego Waszyngtona

Rondo Waszyngtona jest ważnym węzłem komunikacyjnym, przez który przebiegają linie autobusowe i tramwajowe.

Pierwsza linia tramwajowa została poprowadzona przez tereny obecnego ronda w 1925 roku – była to trasa o rozstawie 1525 mm przebiegająca od skrzyżowania Alej Jerozolimskich z ul. Nowy Świat do ul. Targowej^[32]. Trasą tą puszczono linie 7 i 12, dotychczas jeżdżące mostem Kierbedzia, a po kilku miesiącach również nową linię 24^[33] oraz linię okólną M^[34]. W 1942 roku wybudowano linię o identycznym rozstawie torów biegnącą al. Waszyngtona do ronda Wiatraczna^[32]. Po wojnie, w 1946 roku, zmieniono rozstaw torów na 1435 mm^[35].

W 1932 uruchomiono pierwszą linię autobusową kursującą przez obszar obecnego ronda – była to linia nie posiadająca oznaczenia, kursująca tylko w sezonie letnim i łącząca ul. Nowy Świat z parkiem Skaryszewskim^[36]. W 1935 roku uruchomiono stałą linię autobusową S łączącą osiedla Saskiej Kępy z przystankiem tramwajowym na rondzie^[37].

Jeden z wariantów rozbudowy warszawskiego metra zakłada powstanie stacji Waszyngtona umiejscowionej pod rondem w ramach planowanej w przyszłości III linii^[38].

• Hanna Faryna-Paszkiewicz: Saska Kępa. Warszawa: Murator, 2001. ISBN 83-915407-0-7. Brak numerów stron w książce
• Magdalena Piwowar, Grzegorz Piątek, Jarosław Trybuś: SAS. Ilustrowany atlas architektury Saskiej Kępy. Centrum Architektury, 2012. ISBN 978-83-934574-0-3. Brak numerów stron w książce

• Trasa spacerowa – Saska Kępa. Rondo Waszyngtona. pragapld.waw.pl. [dostęp 2012-08-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 października 2020)].
• Tomasz Urzykowski: Rondo Waszyngtona i na zachód od Francuskiej. gazeta.pl, 2008-04-07. [dostęp 2012-09-05].