Nothing Special   »   [go: up one dir, main page]
Przejdź do zawartości

Palestyńczycy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Palestyńczycy
‏فلسطينيون‎
Ilustracja
Tawfik Kanaan, Edward Said, Mahmud Darwisz, Lajla Chalid,
Jasir Arafat, Muhammad Bakri, Hanan Aszrawi(inne języki), Rania
Populacja

6–12 mln

Miejsce zamieszkania

Palestyna, Jordania, Izrael, Syria, Liban

Język

arabski (dialekt syryjsko-palestyński)

Religia

islam (93%),
chrześcijaństwo (6%)

Grupa

Arabowie

Multimedia w Wikimedia Commons
Palestyńskie dzieci w Dżaninie
Palestyński chłopiec z Nablusu

Palestyńczycy (arab. ‏فلسطينيون‎ trl. flsṭīnīūn, hebr. ‏פָלַסְטִינִים‎ falestinim) – grupa etniczna Arabów zamieszkująca tereny byłego brytyjskiego terytorium mandatowego Palestyny i Transjordanii, mieszkająca głównie na Zachodnim Brzegu i w Strefie Gazy, tworzących Autonomię Palestyńską oraz w Jordanii i Izraelu. Jest to określenie geograficzne na Arabów mieszkających w historycznej Palestynie.

Nazwa Palestyńczycy pochodzi od starożytnych Filistynów[1], zasiedlających od około XII wieku p.n.e. wąski, nadmorski pas ziemi, obejmujący Gazę i jej północne przyległości z miastami Aszdod i Aszkelon.

Duże populacje Palestyńczyków poza Bliskim Wschodem znajdują się w Chile (500 tys.), Hondurasie (280 tys.), Salwadorze (ok. 100 tys.) i w USA (175 tys., gł. w Chicago)[2][3][4].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Autorem pierwszego udokumentowanego przypadku użycia słowa „Palestyńczycy” jako określenia oddzielnej tożsamości narodowej Arabów zamieszkałych w Palestynie jest Chalil Bajdas. Umieścił je w przedmowie do jego tłumaczenia Opisu Ziemi Świętej Akima Olesnickiego w 1898 r.[5]

Faktycznie do czasu mandatu brytyjskiego nie istniała odrębna palestyńska świadomość narodowa. Dopiero w obliczu konfliktu z osadnikami żydowskimi, a w szczególności po podziale mandatu brytyjskiego w 1947 zaczęły narastać tendencje narodowotwórcze i potrzeba stworzenia niezależnego państwa palestyńskiego w tym regionie[6].

Współczesność

[edytuj | edytuj kod]

W wyniku działań wojennych pierwszej wojny izraelsko-arabskiej 1948–1949, a także później po wojnie sześciodniowej w 1967, wielu Arabów/Palestyńczyków, w znacznej części na wezwanie liderów arabskich, a także w obawie przed terrorem żydowskich organizacji paramilitarnych, masowo opuszczało swoje dotychczasowe miejsce zamieszkania. Liczbę uchodźców szacuje się na 726 tysięcy w roku 1948, a 20 lat później na ok. 400 tysięcy[7]. Współcześnie terytoria okupowane zamieszkuje 2,3 mln Palestyńczyków (2001), z czego zdecydowana większość to uchodźcy z terenu Izraela. Poza granicami Autonomii mieszka jeszcze 2–3 miliony Palestyńczyków, głównie w sąsiednich krajach arabskich – najwięcej w Jordanii. Wielu z nich żyje w obozach dla uchodźców poniżej granicy ubóstwa. Z drugiej strony wielu Palestyńczykom udało się zdobyć wyższe wykształcenie na arabskich uczelniach i stąd właśnie wywodzą się najważniejsi inicjatorzy zbrojnego ruchu wyzwoleńczego.

Konflikt z Izraelem

[edytuj | edytuj kod]
 Zobacz też: Konflikt izraelsko-palestyński.

W drugiej połowie lat 50. powstała pierwsza narodowowyzwoleńcza organizacja działająca pod nazwą al-Fatah. W 1964 roku powołano do życia Organizację Wyzwolenia Palestyny, która miała reprezentować cały naród palestyński. Wkrótce przyjęto również Palestyńską Kartę Narodową, która stała się swego rodzaju konstytucją Palestyńczyków, a do której odwoływały się wszystkie partie i ruchy palestyńskie. Wieloletnim liderem OWP pozostawał członek Fatahu Jasir Arafat. W ciągu kolejnych lat powstawały nowe ruchy, które były coraz bardziej radykalne. Wśród nich znalazły się Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny, Demokratyczny Front Wyzwolenia Palestyny czy Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny – Główne Dowództwo. Utworzone zostały także organizacje powiązane z rządami sąsiednich państw arabskich – As-Sa’ika (związana z Syrią) i Arabski Front Wyzwolenia (z Irakiem). Organizacje te zasiliły OWP (Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny kilkukrotnie zawiesił w nim członkostwo) tworząc jego radykalne skrzydło[8]. Niemniej jednak większość w OWP zajmowali bardziej umiarkowani działacze związani z Fatahem[8]. Radykalni fedaini zawiedzeni rezultatami walki partyzanckiej zaczęli po 1968 roku stosować też terroryzm, a w szczególności porwania samolotów[9]. Do końca lat 80. (a więc czasu popularyzacji islamskich ruchów) w ruchu wyzwoleńczym dominowali fedaini domagający się utworzenia świeckiego i demokratycznego państwa palestyńskiego- członkowie ruchów fedainów reprezentowali na ogół poglądy lewicowo-nacjonalistyczne, socjalistyczne czy komunistyczne[10] (inspirując się ruchami partyzanckimi z Wietnamu, Chin, Ameryki Łacińskiej czy Algierii[11]).

Duża część członków zbrojnego ruchu narodowowyzwoleńczego schroniła się na terenie Jordanii, której rząd częściowo tolerował ich obecność. W 1970 roku doszło do konfliktu między ugrupowaniami palestyńskimi, a rządem Jordanii. Radykalni fedaini którzy przyjęli do swojej ideologii elementy skrajnie lewicowe byli coraz bardziej krytyczni wobec jordańskiej monarchii, aż w końcu uznali monarchę za wroga Palestyńczyków[12]. Spór przerodził się w otwartą wojnę (Czarny Wrzesień) w której Palestyńczyków bez większych sukcesów wsparły oddziały syryjskie[12]. Klęska oddziałów palestyńskich w wojnie spowodowała masową emigrację Palestyńczyków z tego kraju. Mimo to Palestyńczycy wciąż stanowią większość ludności Jordanii. Pokonane oddziały palestyńskie przeniosły swoje siedziby do południowego Libanu[12]. Porażka fedainów w wojnie skłoniła niektórych działaczy do rezygnacji z dotychczasowej taktyki i przyjęcia terroryzmu (w tym międzynarodowego) jako głównej metody walki, organizacjami takimi były Czarny Wrzesień[13] czy Organizacja Abu Nidala[14]. Przy czym w ich terrorystycznych akcjach zyskały one pomoc zagranicznych organizacji terrorystycznych takich jak Japońska Armia Czerwona, Frakcja Czerwonej Armii czy Czerwone Brygady[15].

Po wybuchu wojny domowej w Libanie (1975) (wojna wybuchła po zamachu na propalestyńskiego polityka[16]) OWP zaczęła działać jako swoiste państwo w państwie[17]. Izrael wykorzystał chaos w Libanie do rozbicia palestyńskich fedainów atakujących Izrael. W tym celu w 1978 roku rząd Izraela rozpoczął operację Litani, która nie zatrzymała jednak antyizraelskich akcji zbrojnych OWP[18]. Izraelczycy wkroczyli ponownie do Libanu w 1982 roku wywołując wojnę libańską. Przegrana fedainów w walce z Izraelczykami doprowadziła do wycofania ich siedzib z Libanu i przeniesienia do – odległej od Izraela – Tunezji[19].

Na terenach Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu Jordanu zbrojne powstania palestyńskie (tzw. intifada) przeciw izraelskiej okupacji wybuchały w latach 1987 i 2000. 15 listopada 1988 roku OWP ogłosiła utworzenie niepodległego państwa palestyńskiego i rządu na uchodźstwie, który zgłaszał roszczenia do całej Palestyny, zdefiniowanej przez Brytyjski Mandat Palestyny[20][21][22][23][24]. Na początku lat 90. czołowi urzędnicy al-Fatahu zaangażowali serię tajnych rozmów i negocjacji z rządem Izraela które doprowadziły w 1993 roku do zawarcia porozumień w Oslo[25][26]. Arafat uznał Izrael w imieniu OWP, a ponadto wyrzekł się przemocy w walce o niepodległość, premier Izraela Icchak Rabin uznał natomiast OWP[27]. Wraz z porozumieniami powstała Autonomia Palestyńska.

Porozumienia z Oslo nie uznały radykalne grupy OWP oraz rosnący w siłę radykałowie-islamiści. Ci drudzy od końca lat 1980. zyskali bardzo duże poparcie społeczne, a ich grupy takie jak Hamas i Palestyński Islamski Dżihad przyjęły agresywną strategię dopuszczającą ataki na izraelskich cywilów oraz terrorystyczne zamachy samobójcze[28].


Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Nur Masalha, Palestine: A Four Thousand Year History, Zed, 2018, s. 22, ISBN 978-1-78699-273-4 [dostęp 2024-10-18] (ang.).
  2. ↑ John Bartlett, ‘Sometimes you feel you’re in Palestine’: culture and cause burn brightly in Chile, The Guardian, 28 listopada 2023, ISSN 0261-3077 [dostęp 2024-07-26] (ang.).
  3. ↑ Palestinian American Community Data | Center Arab Narratives [online], arabnarratives.org [dostęp 2024-07-26] (ang.).
  4. ↑ Why so many Palestinians call the Chicago area home; Cook County has largest population in US [online], ABC7 Chicago, 11 grudnia 2023 [dostęp 2024-07-26] (ang.).
  5. ↑ Who Was the First Palestinian in Modern History? – Palestine Square | ميدان فلسطين [online], web.archive.org, 29 lutego 2016 [dostęp 2024-10-18] [zarchiwizowane z adresu 2016-02-29].
  6. ↑ Piotrowski, J. Spór o Palestynę, Warszawa 1982.
  7. ↑ Palestyńczycy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-10-13].
  8. ↑ a b Alain Gresh, Dominique Vidal, The New A-Z of the Middle East, London ; New York: I.B.Tauris, 2004, s. 232, ISBN 1-86064-326-4, OCLC 54957488.
  9. ↑ Stefan M Aubrey, The New Dimension of International Terrorism, Zürich: Hochschulverlag, 2004, s. 34, ISBN 3-7281-2949-6, OCLC 71791272.
  10. ↑ The Intifada: Its Impact on Israel, the Arab World, and the Superpowers, Robert Owen Freedman, Miami: University Press of Florida, 1991, s. 64–66, ISBN 0-8130-1040-3, OCLC 22511999.
  11. ↑ Beverley Milton-Edwards (1996). Islamic Politics in Palestine. I.B.Tauris. s. 94–95. ISBN 1-86064-475-9.
  12. ↑ a b c Beverley Milton-Edwards, Jordan: A Hashemite Legacy, Peter Hinchcliffe, London: Routledge, 2001, s. 46–48, ISBN 0-415-26726-9, OCLC 47725753.
  13. ↑ Ruth Margolies Beitler, The Path to Mass Rebellion: An Analysis of Two Intifadas, Lanham, Md.: Lexington Books, 2004, s. 56–57, ISBN 0-7391-0709-7, OCLC 53325112.
  14. ↑ Patrick Seale, Abu Nidal: A Gun for Hire s. 32, 34, 312., Hutchinson, 1992.
  15. ↑ Aburish, Said K. (1998). From Defender to Dictator. New York: Bloomsbury Publishing. s. 101–102. ISBN 1-58234-049-8.
  16. ↑ Mardelli, Bassil A. (2012), Middle East Perspectives: From Lebanon, iUniverse, s. 260, ISBN 978-1-4759-0672-1.
  17. ↑ Aburish, Said K. (1998). From Defender to Dictator. New York: Bloomsbury Publishing. s. 140–142. ISBN 1-58234-049-8.
  18. ↑ Antonio Tanca, Foreign Armed Intervention in Internal Conflict, Dordrecht: Martinus Nijhoff Publishers, 1993, s. 178, ISBN 0-7923-2426-9, OCLC 28376968.
  19. ↑ Jamal R Nassar, Globalization and Terrorism: The Migration of Dreams and Nightmares, Lanham, MD: Rowman & Littlefield, 2005, s. 50, ISBN 0-7425-2504-X, OCLC 54817500.
  20. ↑ „Yasser Arafat, ;;Speech at UN General Assembly Geneva, General Assembly 13 grudnia 1988”. Le Monde diplomatique.
  21. ↑ „Arafat Clarifies Statement to Satisfy U.S. Conditions for Dialogue”. Jewish Virtual Library.
  22. ↑ 20:21 Vision: Twentieth-Century Lessons for the Twenty-First Century, Bill Emmott, Macmillan, 2004 s. 151.
  23. ↑ Witnessing for Peace Munib Younan & Frederick M. Strickert Fortress Press, 2003, s. 111.
  24. ↑ The West’s last chance, Tony Blankley, Regnery Publishing, 2005, s. 77.
  25. ↑ Aburish, Said K. (1998). From Defender to Dictator. New York: Bloomsbury Publishing. s. 252–261. ISBN 978-1-58234-049-4.
  26. ↑ Carter, James (2006). Palestine Peace Not Apartheid. New York: Simon & Schuster, Inc. s. 147–150. ISBN 978-0-7432-8502-5.
  27. ↑ „Israel-PLO Recognition: Exchange of Letters Between PM Rabin and Chairman Arafat”. U.S State Department Bureau of Near Eastern Affairs.. state.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-15)].
  28. ↑ Aburish, Said K. (1998). From Defender to Dictator. New York: Bloomsbury Publishing. s. 201–228. ISBN 978-1-58234-049-4.
Historia Palestyny
Starożytność
Średniowiecze
Nowożytność
Współczesność

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Palestyńczycy&oldid=75206742”