Szymon (biskup płocki)

Szymon (ur. ?, zm. 6 lub 7 maja 1129) – duchowny katolicki, biskup płocki za panowania księcia Bolesława Krzywoustego.

Niewiele wiadomo na jego temat ze względu na szczupłość źródeł^[1]. Jan Długosz w swoich dwóch katalogach biskupów płockich^[a] podał, że Szymon pochodził z polskiego rodu Gozdawitów (Gozdawów), a przed objęciem biskupstwa piastował godność archidiakona płockiego. Obie informacje nie zostały potwierdzone przez badania historyczne, były jedynie pomysłami kronikarza^[2].

Biorąc pod uwagę skład ówczesnego episkopatu, najprawdopodobniej pochodził z Europy zachodniej, konkretnie z Francji (zdaniem Oswalda Balzera i Adama Vetulaniego) lub Niemiec, może z obszarów Nadrenii^[3]. Tadeusz Żebrowski wysunął przypuszczenie, że przybył do Polski około 1102 roku w otoczeniu Baldwina, biskupa krakowskiego. Możliwe, że Szymon należał do krakowskiej kapituły katedralnej^[4].

Długosz jako datę objęcia przez niego biskupstwa płockiego podaje rok 1107^[5]. Nie jest to jednak pewne, stąd historycy wysunęli inne propozycje, sięgając do listu dedykacyjnego z początku księgi pierwszej Kroniki polskiej Galla Anonima. Szymon został wymieniony w nim zaraz po arcybiskupie Marcinie, co interpretuje się jako znak, że spośród ówczesnych biskupów podległych metropolii gnieźnieńskiej miał najdłuższy staż. Na pewno objął diecezję płocką przed 1109 rokiem^[6].

Władysław Abraham wysunął przypuszczenie, że biskupem został około 1102 roku, dzięki poparciu Bolesława Krzywoustego, o jakim wspominał Długosz^[7]. Inne hipotezy przesuwają to wydarzenie na rok 1106^[8] lub na czas po usunięciu Zbigniewa z Mazowsza przez Krzywoustego, około 1107–1108^[9]. Józef Dobosz przychylał się do ostrożnego przyjęcia datacji Długosza, którą uznał za prawdopodobną^[10].

Szymon został uznany za pierwszego historycznie pewnego biskupa diecezji płockiej^[11]. Będąc zapewne nominatem Krzywoustego, blisko współpracował z księciem, jakkolwiek zachowało się niewiele wzmianek na ten temat^[12].

Zgodnie z przekazem kroniki Galla Anonima latem 1109 roku Szymon uczestniczył w bitwie między Pomorzanami a rycerstwem mazowieckim pod wodzą komesa Magnusa. Nie walczył bronią, lecz w stroju pontyfikalnym, z grupą duchownych^[b], odprawiał publiczne modlitwy. Starcie zakończyło się zwycięstwem Mazowszan, więc kronikarz chwalił pobożność biskupa i przypisywał mu przyczynienie się do pokonania najeźdźców. Porównał jego postępowanie do zachowania Mojżesza podczas bitwy z Amalekitami^[13].

Wątek zwycięstwa nad Pomorzanami powtórzył w księdze III swojej kroniki Wincenty Kadłubek, znacznie modyfikując relację poprzednika, bez dodawania nowych elementów. W swojej wersji pominął osobę komesa, podkreślając, że zwycięstwo rycerzy polskich było efektem natchnienia ich przez pobożnego biskupa. Przy tej okazji porównał jego postępowanie do postępowania arcybiskupa Marcina, jak i następcy Szymona, Aleksandra z Malonne, wobec nieprzyjacielskich najazdów, co było elementem rozważań kronikarza nad problemem zachowania biskupa w obliczu zbrojnych ataków na wiernych z jego diecezji^[c][14].

Przyjmuje się, że Szymon wyróżniał się spośród reszty ówczesnego polskiego episkopatu^[15], jak również przypisuje mu się zaangażowanie w obronę Mazowsza^[16]. Na podstawie niejednoznacznej aluzji z kroniki Kadłubka wysunięto hipotezę o jego działalności prawodawczej^[17]. Czesław Deptuła wysunął zastrzeżenia co do wagi tego zwrotu, wskazując, że może chodzić tu raczej o nawiązanie do Mojżesza, jednak uznał za niewykluczone, iż jest to ślad stanowienia praw dla duchowieństwa katedralnego^[18]. Taką działalność przypisują mu i inni historycy^[19]. Lokalna tradycja przypisuje Szymonowi ufundowanie najstarszego drewnianego kościoła w Pułtusku^[20].

Cz. Deptuła wysunął także ostrożną interpretację, że w przekazie Kadłubka można dostrzec tradycję, która przedstawiała biskupa jako słabo radzącego sobie z problemami diecezji, jakimi były najazdy Pomorzan, ale i Prusów. Natomiast odmiennego punktu widzenia dopatruje się w kronice Galla Anonima oraz zapiskach z kalendarza kapituły krakowskiej i nekrologu opactwa benedyktynów w Lubiniu^[21].

Według Długosza Szymon zmarł w 1129 roku. W innych źródłach zachowały się dwie daty dzienne jego zgonu: 6 maja według nekrologu lubińskiego lub 7 maja za kalendarzem kapituły krakowskiej. Obie zapiski świadczą o tym, że biskup był znany szerzej, względnie miał związki z benedyktynami lubińskimi czy krakowską kapitułą, zaś diecezja płocka utrzymywała dość rozległe kontakty w obrębie państwa polskiego^[22]. Jego następcą był Aleksander z Malonne^[23].

Szymon został zapewne pochowany w katedrze w Płocku^[20]. Średniowieczne teksty podkreślały jego świętobliwe życie, począwszy od przekazu Galla Anonima, za którym stale powtarzano porównanie go podczas bitwy z Pomorzanami do Mojżesza. Kadłubek rozwinął w swojej kronice opinię o świętości biskupa, a za nim powtórzył to Długosz^[24]. W środowisku duchowieństwa płockiego, a szczególnie kleru katedralnego, otoczono go kultem, który był widoczny jeszcze u schyłku XVI wieku. Wówczas to Wawrzyniec Wszerecz pisał, że Szymon był oficjalnie czczony jako święty–wyznawca^[25].

Postać biskupa płockiego Szymona pojawiała się w Powieści o kronice Galla Anieli Gruszeckiej, wydanej w trzech częściach między rokiem 1962 a 1970^[20].

• Czesław Deptuła. Krąg kościelny płocki w połowie XII wieku. „Roczniki Humanistyczne”. Z. 2. T. 8, s. 5–122, 1959. [dostęp 2024-08-24]. 
• Józef Dobosz: Monarcha i możni wobec Kościoła w Polsce do początku XIII wieku. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2002. ISBN 83-7177-110-X.
• Antoni Gąsiorowski: Szymon. W: Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych do schyłku XII wieku. T. V: S–Ś. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo PAN, 1975, s. 556.
• Patrycja Ewa Herod: Szymon. W: Encyklopedia katolicka. Red. Edward Gigilewicz, Arkadiusz Adamczuk. T. XIX: Szczepkowski–użhorodzka unia. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Jana Pawła II, 2013, s. 229. ISBN 978-83-7306-651-9.
• Jacek Maciejewski: Szymon. W: Polski Słownik Biograficzny. Red. nacz. Andrzej Romanowski. T. L: Szyjkowski Jan–Śliwka Karol. Warszawa–Kraków: Polska Akademia Nauk, Polska Akademia Umiejętności, 2015, s. 270–271. ISBN 978-83-63352-37-0.
• Michał Tomaszek. „Modlitwa i łzy bronią biskupa”. Pasterze polskiego Kościoła a walka orężna w ujęciu Wincentego Kadłubka. „Roczniki Historyczne”. T. LXXI, s. 121–136, 2005. ISSN 0324-8586. [dostęp 2024-08-24]. 
• Piotr Nitecki: Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999. Słownik biograficzny. Wyd. 2 pop. i uzup. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 2000, s. 436 (hasło Szymon). ISBN 83-211-1311-7.
• Tadeusz Żebrowski: Zarys dziejów diecezji płockiej. Płock: Płockie Wydawnictwo Diecezjalne, 1976.