Neubau (Katowice)
 nr rej. 1348/87 z 23 czerwca 1987 roku[1]
| |
 Konsum na osiedlu przy ul. Pod Kasztanami | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| Dzielnica | |
| Data budowy |
lata 20. XX wieku |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie Katowic  | |
 50°13′23,5″N 19°04′26,4″E/50,223194 19,074000
| |
Osiedle Neubau w Katowicach-Giszowcu (pol. nowa zabudowa) – zabytkowy kompleks domów szeregowych i wielorodzinnych Katowicach, na terenie dzielnicy Giszowiec[1], w rejonie ulic: Działkowej, Kosmicznej i Pod Kasztanami. Osiedle to, w związku z rozbudową osiedla domów wielorodzinnych zostało w latach 70. XX wieku częściowo wyburzone[2]. Dnia 23 czerwca 1987 roku Neubau został wpisany do rejestru zabytków[1].
Neubau obecnie składa się z jednorodzinnych domów szeregowych, a także z domów wielorodzinnych, pierwotnie zabudowanych w dwóch blokach, okalających centralne place, w których powstały zabudowania gospodarcze z chlewikami. Blok środkowy powstał jako rezerwowy – jego centrum powstał trzypiętrowy budynek mieszkalno-usługowy. Na piętrze urządzono mieszkania, zaś na parterze lokale usługowo-handlowe. Budynki te mają spadziste dachy[2]. Przy osiedlu, na ul. Kosmicznej zlokalizowany jest przystanek autobusowy Giszowiec Szyb Roździeński, obsługiwany przez autobusy na zlecenie ZTM[3].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Zaraz po zakończeniu I wojny światowej i panującą wówczas dobrą koniunkturą na węgiel kamienny, wzrosło zapotrzebowanie na nowych pracowników do kopalni Giesche (obecnie Wieczorek). W tym celu spółka Giesche przystąpiła do rozbudowy wschodniej części osiedla patronackiego Giszowiec, w terenie rezerwowym ograniczonym od zachodu ulicą Krakowską (obecnie Pod Kasztanami), a od wschodu ulicą Barbary (obecnie ulica Kosmiczna). Powstały również dwie nowe ulice będące przedłużeniem istniejących – ówczesne ulice: Agaty i Ogrodowa[4].
Koncesję na budowę budynków uzyskano w 1920, 1921 i 1924 roku. Tym razem nie zdecydowano się na budowę zgodnie z projektami Zillmannów, a zaproponowano tańsze rozwiązania. Powstał wówczas kompleks szeregowej zabudowy z niewielkimi ogródkami[4], a część budynków stanowiły domy wielorodzinne. Przy ulicy Krakowskiej (obecnie ulica Pod Lipami) powstał konsum. Osiedle mieszkańcy nazwali Neubau (pol. nowa zabudowa)[5].
Na początku lat 20. XX wieku, w osi północ-południe, powstała odnoga linii wąskotorowej prowadzącej do cegielni i szybu Wschodniego kopalni Giesche[2].
W latach 60. XX wieku, w związku z powstaniem w Giszowcu kopalni Staszic, zadecydowano o wyburzeniu unikatowego osiedla i postawieniu w jego miejscu nowego kompleksu złożonego z wielokondygnacyjnych bloków mieszkalnych. Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku rozpoczęto wyburzanie osiedla Giszowiec. Wyburzeniu groziło całe osiedle, dlatego też rozpoczęto działania celem jego uratowania. Przetrwała jedynie jedna trzecia części zabytkowej zabudowy[6]. Do wyburzenia przeznaczono również Neubau. Od wyburzenia uchroniono wschodnią pierzeję osiedla, ciągnącą się wzdłuż ulicy Kosmicznej, dom handlowy oraz domy przy przedłużeniu ulicy Działkowej. W północnej części wybudowano osiedle bloków wielorodzinnych przy ulicy Miłej, a w południowej w latach 2003–2004 osiedle Kasztany[2]. 18 sierpnia 1978 roku kompleks ten wraz z całym wschodnim układem urbanistycznym Giszowca wpisano do rejestru zabytków[1].
Po II wojnie światowej w domu towarowym powstał zakład fryzjerski Ludwika Lubowieckiego, który funkcjonował do 2016 roku. Wykwaterowano również mieszkańców. Obecnie budynek dawnego konsumu jest opuszczony[2]. W zakładzie fryzjerskim znajdowała się bogata kolekcja obrazów Ewalda Gawlika, który był przyjacielem właściciela zakładu, wspierając go finansowo[7].
Pod koniec 2021 roku rozpoczęła się renowacja zarządzanych przez Komunalny Zakład Gospodarki Mieszkaniowej w Katowicach budynków przy ulicy Kosmicznej 30-38 i 39-43[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2024-06-29].
- ↑ a b c d e Paweł Grzywocz: Neubau. giszowiec.info. [dostęp 2020-11-11]. (pol.).
- ↑ Zarząd Transportu Metropolitalnego: Giszowiec Szyb Roździeński. Stanowisko 1. Rozkład jazdy obowiązujący od 06.08.2020 r.. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2020-11-11]. (pol.).
- ↑ a b Tofilska 2016 ↓, s. 71.
- ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 72.
- ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 138-146.
- ↑ Jabłoński 2013 ↓, s. 21.
- ↑ Tomasz Breguła: Cudowna kamienica w Katowicach - odzyskała dawny blask! Sprawdź ZDJĘCIA. Mieszkał tu generał Kazimierz Horoszkiewicz. katowice.naszemiasto.pl, 2021-12-28. [dostęp 2022-01-23]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Leszek Jabłoński (red.), Na trasie Balkan Ekspresu. Giszowiec, Nikiszowiec, Szopienice. Przewodnik po dzielnicach Katowic, Katowice: Urząd Miasta Katowice. Warsztaty Szkolne Zespołu Szkół Poligraficzno-Mechanicznych, 2013, ISBN 978-83-907011-6-5 (pol.).
- Joanna Tofilska, Giszowiec. Monografia historyczna, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2016, ISBN 978-83-64356-19-3 (pol.).
