Nagroda Muzyczna „Fryderyk”

Fryderyk

Statuetka Fryderyka (od 1998)
Nagroda za	działalność muzyczną
Przyznający	Związek Producentów Audio-Video
Państwo	Polska
Pierwsze rozdanie	19 marca 1995
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Fryderyk – polska nagroda muzyczna, przyznawana corocznie od 1995 roku przez Związek Producentów Audio-Video (ZPAV) za osiągnięcia w rodzimym przemyśle muzycznym. Od 2000 roku za wyłanianie nominowanych, a następnie laureatów odpowiedzialna jest powołana przez ZPAV Akademia Fonograficzna. Kategorie są podzielone na trzy sekcje: muzyki rozrywkowej, jazzowej i klasycznej^[a].

Fryderyki, nazwane na cześć Fryderyka Chopina, są przyznawane w stale modyfikowanej grupie kategorii, na podstawie ogłaszanych uprzednio nominacji, ustalanych w wyniku zgłoszeń. Nagradzanymi są osoby związane z przemysłem muzycznym: artyści, kompozytorzy, autorzy, producenci muzyczni, realizatorzy dźwięku, reżyserzy nagrań i teledysków oraz twórcy opraw graficznych albumów. Nominowani i laureaci są wyłaniani w wyniku głosowania członków Akademii, którą tworzą osoby związane z branżą muzyczną. Poza kategoriami konkursowymi przyznawane są także honorowe Złote Fryderyki za całokształt twórczości.

Nagrody są wręczane podczas dorocznych ceremonii, zazwyczaj emitowanych w telewizji. Większość z nich była transmitowana przez kanały Telewizji Polskiej, ponadto wybrane gale emitowały TVN (1999, 2019, 2021–2024), TV Puls (2001) oraz Metro (2019, 2023 i 2024). Od 2007 do 2009 organizowane były dwie ceremonie, jedna dla muzyki rozrywkowej oraz druga dla muzyki jazzowej i poważnej. Od 2015 do 2021 nagrody były ponownie wręczane podczas dwóch uroczystości, jednej dla muzyki rozrywkowej i jazzowej oraz drugiej dla muzyki poważnej. Od 2025 organizowane będą odrębne gale dla trzech sekcji.

W latach 1995–1999 nominowani i laureaci Fryderyków byli wybierani przez przedstawicieli Związku Producentów Audio-Video (ZPAV)^[1].

Od 2000 roku podmiotem odpowiedzialnym za przyznawanie nagród jest Akademia Fonograficzna, powołana przez ZPAV^[2]. Liczy ona ponad 2 tysiące osób, podzielonych na trzy sekcje: muzyki rozrywkowej, jazzowej i klasycznej^[a], przy czym każdy członek może należeć do tylko jednej z nich. W Akademii zrzeszeni są ludzie związani z przemysłem muzycznym: piosenkarze, instrumentaliści, autorzy, kompozytorzy, producenci muzyczni, realizatorzy dźwięku, reżyserzy teledysków, przedstawiciele branży fonograficznej i dziennikarze muzyczni. Grono członków jest poszerzane z każdym rokiem^[3][4].

Zgłoszeń do nagród dokonują artyści, menedżerowie, wydawcy i dystrybutorzy. Na ich podstawie Akademia Fonograficzna wybiera nominowanych, przy czym każdy członek może wskazać w jednej kategorii maksymalnie trzy pozycje, przyznając im odpowiednio pięć, trzy lub jeden punkt. W wyniku głosowania przyznawane są nominacje, zwyczajowo pięć w jednej kategorii, przy czym w przypadku remisu liczba nominowanych jest zwiększana, a w przypadku liczby zgłoszeń mniejszej niż dziesięć – zmniejszana do trzech^[3][4]. Począwszy od Fryderyków 2025 tylko w kategoriach artysta roku, artystka roku i zespół / projekt artystyczny roku nominowani są wyłaniani nie na podstawie odrębnych zgłoszeń, ale poprzez zgłoszenia w jakiejkolwiek innej kategorii^[5]. W drugim etapie odbywa się głosowanie na zwycięzców, przy czym każdy członek może oddać maksymalnie jeden głos w każdej kategorii. W obu etapach głosowanie odbywa się w sposób tajny, poprzez system elektroniczny (do 2009 korespondencyjnie^[2]), a każdy członek Akademii może głosować we wszystkich kategoriach ze swojej sekcji^[3][4].

Akademia jest reprezentowana przez Radę Akademii Fonograficznej, która współpracuje ze ZPAV w sprawach merytorycznych. Podobnie jak cała Akademia, Rada jest podzielona na trzy sekcje. Zadaniem jej członków jest ustalanie kategorii, analiza zgłoszeń pod kątem zgodności z regulaminem, w tym ewentualne propozycje przeniesienia ich do innych kategorii, akceptowanie kandydatów do dołączenia do Akademii, a także wybór laureatów pozakonkursowych Złotych Fryderyków. Skład Rady jest wybierany na dwuletnią kadencję^[3][4].

Marek Kijewski zaprojektował statuetkę na pierwszą edycję Fryderyków, przedstawiającą mężczyznę w glanach i z kolczykiem w uchu^[3]. Projekt wywołał kontrowersje, w szczególności w środowisku muzyki poważnej, ze względu na brak podobieństwa do Fryderyka Chopina. Komentatorzy zwracali uwagę na większe podobieństwo do Janusza Stokłosy^[6][2]. Od drugiej edycji został zmieniony wygląd statuetki, która teraz miała kształt litery F^[3].

Kolejna modyfikacja, obowiązująca do dziś, została wprowadzona podczas czwartej edycji, Fryderyków 1997 (w 1998). Projekt wykonała Dorota Dziekiewicz-Pilich na podstawie sylwetki swojego męża, Marcina Pilicha, wzorując się na statuetce Oscara. Nagroda waży około 1,07 kg i jest wykonana z brązu, przy czym Złoty Fryderyk jest dodatkowo pozłacany^[3].

Na pomysł stworzenia Fryderyków wpadli Andrzej Horubała i Maciej Chmiel, zajmujący się w Telewizji Polskiej (TVP) rozrywką, członkowie grupy Pampersów. TVP nawiązała przy organizacji plebiscytu współpracę z Programem I Polskiego Radia, w którym koordynatorem projektu został Wojciech Trzciński^[1]. Nad organizacją nagród pracowały stowarzyszenia: Związek Producentów Audio-Video (ZPAV) i International Federation of the Phonographic Industry (IFPI), we współpracy z największymi wytwórniami muzycznymi: Izabelinem, MJM Music PL i Pomatonem^[1][7]. W skład grupy inicjatywnej weszli: Walter Chełstowski, Maciej Chmiel, Andrzej Horubała, Bianka Kortlan, Małgorzata Maliszewska, Andrzej Puczyński i Wojciech Trzciński^[7]. Zaproszenia do wyłaniania nominowanych i zwycięzców otrzymali przedstawiciele przemysłu muzycznego: artyści, dziennikarze, krytycy i pracownicy firm fonograficznych^[1]. Nagrody zostały nazwane Fryderykami na cześć polskiego kompozytora Fryderyka Chopina^[6].

Inauguracyjna ceremonia ich wręczenia, Fryderyki 1994, odbyła się 19 marca 1995 w Teatrze Polskim w Warszawie i była emitowana na żywo przez TVP1^[2]. W kolejnych latach Fryderyki były wręczane podczas ceremonii w Sali Kongresowej, emitowanych przez TVP1^[8]. W 1999, w wyniku braku porozumienia z TVP, gala Fryderyków 1998 została wyprodukowana we współpracy z telewizją TVN^[9][10].

W grudniu 1999 Związek Producentów Audio-Video powołał Akademię Fonograficzną, zajmującą się przyznawaniem nominacji i wyłanianiem zwycięzców. Została ona podzielona na trzy sekcje: muzyki rozrywkowej, jazzowej i poważnej, a zaproszenie do dołączenia otrzymali wszyscy dotychczasowi nominowani i laureaci Fryderyków^[2][4][11]. W pierwszym roku do Akademii wstąpiło około 400 osób, w tym artyści, producenci muzyczni i przedstawiciele firm fonograficznych. W 2000, z inicjatywy Grzegorza Ciechowskiego, do jej grona dołączyli dziennikarze muzyczni^[7].

W kolejnych latach słabło w TVP zainteresowanie organizacją Fryderyków, co było związane z faktem, że dyrektor TVP1, Sławomir Zieliński, usiłował wypromować konkurencyjne Superjedynki^[2]. W latach 2000–2002 gale wyemitowały kolejno: TVP1^[12], TV Puls^[13] i TVP2^[14]. W 2002, podczas gali Fryderyków 2001, po raz pierwszy został wręczony honorowy Złoty Fryderyk za całokształt twórczości^[14].

Ze względu na słabą kondycję branży muzycznej i brak zainteresowania stacji telewizyjnych, w latach 2003–2005 Fryderyki były wręczane podczas kameralnych uroczystości w Traffic Clubie w Warszawie, bez transmisji w telewizji^{[15][16][17][18]}. W 2006 TVP1 wyraziła zainteresowanie zorganizowaniem ceremonii, która ostatecznie nie doszła do skutku ze względu na problemy finansowe. Laureaci Fryderyków 2005 zostali wówczas ogłoszeni podczas transmisji w portalu internetowym Onet.pl. Statuetki zostały wręczone podczas różnych okazji lub wysłane do wytwórni muzycznych^[19][20][21].

23 lutego 2007 Andrzej Puczyński i Jan Chojnacki, reprezentujący zarząd ZPAV, podpisali ze Stanisławem Trzcińskim, prezesem agencji STX Jamboree, umowę w sprawie wyłącznej organizacji i promocji Fryderyków w latach 2007–2010. Ponadto przedsiębiorstwo mogło rozporządzać prawami do transmisji telewizyjnej wręczenia nagród^[22]. We wrześniu 2008 ZPAV przedłużył umowę na lata 2011–2012^[23]. Ostatecznie agencja wyprodukowała wszystkie kolejne gale do 2018^{[24][25][26][27][28]}.

W latach 2007–2009 wręczenie Fryderyków zostało podzielone na dwie ceremonie, odbywające się tego samego dnia. Pierwsze z nich, obejmujące sekcje muzyki poważnej i jazzowej, odbywały się w Bazylice Najświętszego Serca Jezusowego w Warszawie, zaś drugie, z kategoriami muzyki rozrywkowej, w założonej przez Trzcińskiego Fabryce Trzciny. Były emitowane przez TVP1 i TVP Kultura, na żywo lub w formie retransmisji^{[29][30][31][32]}. W 2008 zostało zmienione nazewnictwo poszczególnych ceremonii – od tej pory w tytule każdej edycji znajduje się rok aktualny, a nie poprzedni, za który przyznawane są nagrody^[2]. W 2010 został zmieniony system wyłaniania nominowanych i laureatów – od tej pory członkowie Akademii Fonograficznej oddają głosy elektronicznie, a nie korespondencyjnie, jak dotychczas^[2]. W tym samym roku ZPAV ogłosił przeniesienie gali muzyki rozrywkowej do Teatru Polskiego w Warszawie. Obie ceremonie zostały jednak odwołane z powodu żałoby narodowej po katastrofie polskiego Tu-154 w Smoleńsku i zastąpione emitowanym przez TVP1 koncertem w hołdzie ofiar, podczas którego laureaci zostali tylko odczytani^[33].

W roku 2011 organizatorzy powrócili do formuły jednej gali, łączącej wszystkie trzy sekcje, która odbyła się w Fabryce Trzciny i była retransmitowana przez TVP1^[34]. W latach 2012–2014 ceremonie miały miejsce w warszawskich salach teatralnych, a ich emisja została przeniesiona do TVP2^[35][36][37].

8 listopada 2012 ZPAV ogłosił, że liczba kategorii, w których przyznawane są nagrody, zostanie zmniejszona z 39 do 13, w tym 10 konkursowych i (niezmiennie) Złotych Fryderyków w każdej z trzech sekcji. Zniesione zostały podziały związane z gatunkami muzycznymi i płciami artystów. Piotr Metz, członek Rady Akademii Fonograficznej, uzasadnił tę decyzję trudnościami z klasyfikowaniem zgłaszanych propozycji i szansą na większą promocję dla nagrodzonych, dodając, że podobne zmiany zostały zastosowane przez brytyjskie Brit Awards. Ponadto ZPAV ogłosił, że nagrodzonymi w kategoriach albumów roku będą wykonawcy i producenci muzyczni, zaś w kategorii utwór roku wykonawcy, kompozytorzy i autorzy tekstów. Zmiany zostały zastosowane po raz pierwszy podczas Fryderyków 2013^[38]. Gala Fryderyków 2014 została zorganizowana w ramach uczczenia 20-lecia plebiscytu – odbyły się podczas niej występy celebrujące jubileusz i po raz została utworzona możliwość kupienia na nią biletów^[37].

24 listopada 2014 ZPAV ogłosił, że od Fryderyków 2015 nastąpi powrót do podziału kategorii album roku (w sekcji muzyki rozrywkowej) na kategorie odpowiadające różnym gatunkom muzycznym^[39]. Od tej samej edycji został ponownie wprowadzony podział wręczenia Fryderyków na dwie gale: jedną dla muzyki rozrywkowej i jazzowej oraz drugą dla muzyki poważnej^[25][2]. W latach 2015–2018 ceremonie muzyki rozrywkowej i jazzowej odbywały się w Teatrze Polskim i były retransmitowane przez TVP2. W 2015 gala muzyki poważnej miała miejsce w Sali Kolumnowej Wydziału Historii Uniwersytetu Warszawskiego, bez emisji telewizyjnej^[25]. W latach 2016–2018 ceremonie muzyki poważnej odbywały się w Studiu Koncertowym Polskiego Radia im. Witolda Lutosławskiego, z transmisją na antenie Programu II Polskiego Radia^[40][41][42].

25 października 2018 ZPAV ogłosił zwiększenie, począwszy od Fryderyków 2019, liczby kategorii, w tym utworzenie nowych kategorii gatunkowych dla albumów roku w muzyce rozrywkowej oraz kategorii nowe wykonanie. Został także wprowadzony nowy regulamin, na mocy którego podmiotami nagradzanymi w kategoriach najlepsza oprawa graficzna i teledysk roku są tylko kolejno autorzy opraw graficznych i reżyserzy teledysków (wcześniej byli to także wykonawcy)^[43][44].

25 stycznia 2019 ZPAV ogłosił zmianę formuły nagród począwszy od jubileuszowej, 25. edycji Fryderyków 2019. W kolejnych latach ceremonie były organizowane w ramach Fryderyk Festiwalu, organizowanego poza Warszawą. Producentem imprez zostały agencje Live i Festival Group. Gale muzyki rozrywkowej i jazzowej odbywały się w halach sportowo-widowiskowych z udziałem widowni, która mogła kupić bilety, a ich emisja na żywo odbywała się w TVN. W 2019 festiwal miał miejsce w Katowicach, a galę muzyki poważnej wyemitowała należąca do TVN Grupy Discovery stacja Metro^[45][46]. W 2020 festiwal ponownie odbył się w Katowicach. Gala muzyki poważnej była emitowana przez TVP Kultura, zaś gala muzyki rozrywkowej i jazzowej została odwołana ze względu na pandemię COVID-19 w Polsce, a laureaci zostali ogłoszeni w Internecie kilka miesięcy później^[47][48].

Od 2021 do 2024 producentem Fryderyk Festiwalu była agencja High Events^[49]. W latach 2021–2022 odbywał się on w Szczecinie^[50][51], a gale muzyki poważnej emitowała TVP Kultura^[52][53]. Ze względu na problemy finansowe miasto zrezygnowało z jego dalszej organizacji^[54]. W latach 2023–2024 festiwal odbywał się w konurbacji górnośląskiej^[55][56], a gale muzyki poważnej retransmitowało Metro^[57][58].

7 listopada 2024 Maciej Kutak, przewodniczący zarządu ZPAV, i Tomasz Sygut, prezes TVP, podpisali umowę w sprawie ponownej transmisji telewizyjnej Fryderyków w TVP, począwszy od 31. edycji w 2025. Równocześnie ZPAV zapowiedział zmianę nazwy sekcji muzyki poważnej na muzyki klasycznej oraz organizację odrębnych ceremonii dla wszystkich trzech sekcji, przy czym gala muzyki rozrywkowej będzie emitowana na żywo, zaś gale muzyki jazzowej i klasycznej będą retransmitowane^[59]. 12 listopada 2024 ZPAV opublikował nowy regulamin nagród oraz zapowiedział utworzenie nowych kategorii, w tym zastąpienie dotychczasowej kategorii utwór roku przez trzy kategorie gatunkowe: singiel roku pop, singiel roku pop alternatywny i singiel roku hip-hop^[5].

• Oficjalna strona Fryderyków
• Cykl audycji Tomasza Żądy o historii Fryderyków w Programie III Polskiego Radia