Misterium w Elche

Misterium w Elche (hiszp. Misterio de Elche, kat. Misteri d'Elx) – dwuaktowy sakralny dramat o śmierci, wniebowzięciu i ukoronowaniu Najświętszej Marii Panny w języku walenckim, odgrywany corocznie w dniach 14–15 sierpnia w bazylice św. Marii w Elche.

W 2001 misterium w Elche zostało proklamowane arcydziełem ustnego i niematerialnego dziedzictwa ludzkości a w 2008 roku wpisane na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO^[1].

Początku tradycji misterium nie udało się dokładnie ustalić – badania historyczne wskazują na drugą połowę XV wieku^[2]. Dwie lokalne legendy traktują o początkach tradycji. Według pierwszej, misterium ma upamiętniać odbicie Elche z rąk arabskich przez wojska aragońskie Jakuba I Zdobywcy w 1265 roku^[2]. Według drugiej, misterium miało cudowne początki – 29 grudnia 1370 roku na wodach Morza Śródziemnego miała pojawić się figura św. Marii w Elche a obok niej arka z tekstem misterium, które zostały wyrzucone na brzeg (Santa Pola) i zostały znalezione przez żołnierza Francesca Cantó^[2].

Dwuaktowe misterium głównie w języku walenckim odgrywane jest regularnie od połowy XV wieku w dniach 14–15 sierpnia w bazylice św. Marii Elche^[2]. Wszystkie role, także kobiece, odgrywane są przez aktorów^[3].

14 sierpnia wystawiany jest pierwszy akt misterium tzw. Vespra. Dziewica Maria – odgrywana przez młodego chłopca w biało-niebieskich szatach i złotej aureoli na głowie – wkracza do bazyliki wraz z Salome i Maria Jakubowa oraz dwoma „aniołami poduszek” (niosącymi czerwone aksamitne poduszki) i czterema w płaszczach^[3]. Po wejściu Marii i jej orszaku do świątyni rozbrzmiewają organy. Grupa Marii zatrzymuje się przy przejściu (tzw. andador) prowadzącym przez kościół do sceny (tzw. cadafal) wzniesionej pomiędzy transeptami i sanktuarium, a następnie podąża ku scenie^[3]. Spod kopuły bazyliki udekorowanej płótnem z obrazem nieba opuszczany jest anioł w sferycznej konstrukcji nazywanej la magrana (pol. granat). Anioł zwiastuje Marii jej bliską śmierć i podaje w darze złotą palmę^[4]. Na życzenie Marii do świątyni wchodzą apostołowie (poza św. Tomaszem), by towarzyszyć jej w ostatnich chwilach^[4]. Po śmierci Marii, jej ciało uosabia obraz Marii – patronki Elche^[4]. Spod kopuły opuszczana jest kolejna konstrukcja, w której znajduje się troje dorosłych i dwoje dzieci grających anioły. Aniołowie zabierają duszę Marii – uosabianą przez mały obraz – do nieba^[4]. Scena ta kończy pierwszą część misterium^[4].

15 sierpnia – w dniu Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – odgrywana jest część druga, tzw. La Festa^[4]. Przygotowania do pogrzebu Marii przerywa grupa żydów, którzy nie chcą dopuścić do pogrzebu^[4]. Po krótkiej walce z apostołami, jeden z Żydów próbując dotknąć ciała Marii doświadcza paraliżu. Widząc to pozostali żydzi nawracają się i składają wyznanie wiary Marii^[4]. Św. Piotr chrzci żydów, dotykając ich złotą palmą – sparaliżowany zostaje cudownie uzdrowiony^[4]. Apostołowie i nowo-nawróceni zbierają się, by pochować Marię. Formuje się uroczysta procesja^[4]. Odbywa się symboliczny pogrzeb – obraz Marii zostaje złożony w środkowej części kościoła. W tym momencie ponownie przybywają aniołowie – opuszczani spod kopuły – by dokonać ponownego zjednoczenia duszy Marii z jej ciałem i zabrać ją do nieba^[4]. Wniebowstąpienie przerywa św. Tomasz, który spóźniony przybywa z Indii^[4]. Niebiosa się otwierają i przybywa Trójca Święta opuszczana w kolejnej konstrukcji^[4]. Ojciec niebieski koronuje Marię na królową wszelkiego stworzenia. Gloria Patri kończy misterium^[4].

• Misterium w Elche: strona oficjalna. [dostęp 2014-11-22]. (ang.).