Operacja Felix

Unternehmen Felix

Operacja Felix

Plan operacji
Konflikt	II wojna światowa
Miejsce konfliktu	południowa Europa
Strony konfliktu
III Rzesza  Wielka Brytania
Przyczyny operacji
ekspansjonizm niemiecki
Cele operacji
podbicie Gibraltaru przez Niemcy
Dowództwo operacji	OKW
Czas operacji	planowana na czerwiec – sierpień 1940
Miejsce operacji	Gibraltar
Rezultaty operacji
nie odbyła się

Operacja Felix (niem. Unternehmen Felix) – niezrealizowana operacja zajęcia brytyjskiego Gibraltaru przez III Rzeszę w trakcie II wojny światowej^[1].

Sprzymierzone wojska angielskie i holenderskie zajęły Gibraltar w czasie wojny o sukcesję hiszpańską w 1704^[2][3]. Na mocy traktatu pokojowego w Utrechcie w 1713, Gibraltar został przekazany Wielkiej Brytanii „na wieczność”^[4].

Gibraltar znajduje się w miejscu, które umożliwia kontrolowanie ruchu statków wpływających i wypływających z Morza Śródziemnego^[5]. W połączeniu z administrowanym w czasie II wojny światowej przez Brytyjczyków Kanałem Sueskim, był kluczowym elementem bardzo ważnej drogi wodnej do brytyjskich kolonii i dominiów.

Przywódca Niemiec - Adolf Hitler usiłował bezskutecznie namówić do wspólnego ataku sąsiadującą z Gibraltarem Hiszpanię, znajdującą się pod dyktaturą Francisco Franco^[1]. Hiszpania była wyczerpana niedawną wojną domową (1936–1939) i Franco, mimo sympatii proniemieckich części społeczeństwa i długu wdzięczności za pomoc w wojnie domowej, unikał zaangażowania kraju w wojnie światowej^[6]. Jedyną możliwością zdobycia Gibraltaru był atak z terytorium Hiszpanii, którego plan Hitler nakreślił w dyrektywie nr 18 z listopada 1940^[7]. Pozycja samych Niemiec w rejonie śródziemnomorskim była słaba. Na Morzu Śródziemnym nie było żadnych niemieckich okrętów nawodnych, a niemieckie U-Booty zostały tam wprowadzone dopiero jesienią 1941. 23 października 1940 roku doszło do osobistego spotkania dyktatorów obu państw w Hendaye w okupowanej Francji, podczas którego Hitler usiłował nakłonić Franco do udziału w wojnie przeciw Wielkiej Brytanii^[8]. Franco za pomoc żądał przekazania mu Gibraltaru, przyłączenia do hiszpańskiego Maroka francuskich terytoriów w Afryce Północnej i przyłączenia do Gwinei Hiszpańskiej francuskiego Kamerunu oraz zagwarantowania dostaw żywności i ropy naftowej^[8]. Uwzględnienie tych żądań było nie do przyjęcia, gdyż spowodowałoby dla Niemców utratę poparcia francuskiego rządu Vichy^[9]. Hitler jedynie uczynił obietnicę niesprecyzowanych cesji terytorialnych w Afryce^[8]. Niemcy natomiast mieli sami ograniczone ilości ropy naftowej i niewielkie możliwości przewozowe, podczas gdy gospodarka Hiszpanii była uzależniona od dostaw ropy drogą morską^[10]. Latem 1940 roku Wielka Brytania w obliczu zagrożenia Gibraltaru zablokowała dostawy ropy do Hiszpanii, a w lipcu nakłoniła do tego też rząd USA i embargo na jej dostawy trwało do lata 1941 roku, a później także były one ograniczane przez aliantów w celu skłonienia Hiszpanii do zerwania współpracy z Niemcami^[10].

Planowaną operacją miał dowodzić feldmarszałek Walter von Reichenau. Przewidziano do niej skierować z Francji XXXIX Korpus Pancerny w składzie 16. Dywizji pancernej, 16. Dywizji Zmotoryzowanej i Dywizji Zmotoryzowanej SS „Totenkopf”^[8]. Wojska te miały zabezpieczyć drogi na południe Hiszpanii i interweniować w razie, gdyby Brytyjczycy wylądowali w Portugalii^[8]. Do samego szturmu na twierdzę przewidziano bataliony strzelców alpejskich z XXXXIX Korpusu Górskiego, trzy bataliony pionierów i pułk piechoty „Großdeutschland”^[8]. Garnizon Gibraltaru składał się latem 1940 roku z czterech batalionów piechoty, artylerii nadbrzeżnej i przeciwlotniczej oraz pododdziałów specjalistycznych^[8]. W razie inwazji, obrona Gibraltaru mogła jednak trwać długo z uwagi na względną bliskość Wysp Brytyjskich i panowanie Brytyjczyków na morzu^[8]. Należałoby się wówczas także liczyć z zajęciem przez Brytyjczyków Wysp Kanaryjskich i hiszpańskiego Maroka – w tym celu wiosną 1941 roku opracowali oni plan operacji nazwanej Puma, a następnie Pilgrim^[8]. Zabezpieczenie Maroka i Wysp Kanaryjskich leżało dopiero w dalszych planach Niemców, po zdobyciu Gibraltaru^[10].

W końcu Hitler był gotów działać sam i bez pozwolenia zająć hiszpańskie kolonie w Afryce Północnej, by wykorzystać je do bazowania niemieckich okrętów podwodnych. 22 czerwca 1941 Hitler rozpoczął operację Barbarossa (atak na ZSRR), operacja Felix została odłożona i ostatecznie nigdy nie zrealizowana^[5]. Siły do niej przeznaczone zostały natomiast skierowane na front wschodni^[11].

• Tymoteusz Pawłowski. Półwysep Iberyjski w drugiej wojnie światowej. „Technika Wojskowa Historia”. 4/2015(34), lipiec-sierpień 2015. Magnum X.