Ogród Krasińskich w Warszawie
52°14′52″N 21°00′07″E/52,247778 21,001944 nr rej. 256/3 z 1.07.1965
| |
 Fragment ogrodu Krasińskich | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Dzielnica | |
| Powierzchnia |
11,8 ha |
| Data założenia | |
| Projektant | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
| 52°14′52″N 21°00′07″E/52,247778 21,001944
| |
| Strona internetowa | |
Ogród Krasińskich w Warszawie – zabytkowy park miejski w Warszawie, w Śródmieściu, na Muranowie, znajdujący się między ulicami Świętojerską, Andersa, Starymi Nalewkami, Długą i placem Krasińskich.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Początki
[edytuj | edytuj kod]Ogród Krasińskich został założony w stylu barokowym w roku 1676, jako część założenia ogrodowo-pałacowego znanego jako pałac Krasińskich, wzniesionego dla wojewody płockiego Jana Dobrogosta Krasińskiego. Początkowo jego powierzchnia wynosiła 3,4 ha i do czasu założenia Ogrodu Saskiego był to największy park warszawski.
Po zakupie w 1765 przez państwo nieruchomości na siedzibę Komisji Skarbu Koronnego, 1 kwietnia 1768 park został udostępniony do użytku publicznego[1]. Od tamtej pory przechodził on wiele zmian, z których prace z lat 1891–1895 według projektu głównego ogrodnika Warszawy Franciszka Szaniora nadały mu zachowany do dziś styl krajobrazowy. W XIX wieku działał w sąsiedztwie ogrodu w pałacu Dückerta Zakład Wód Mineralnych Sztucznych, założony w 1824 przez 3 wspólników: Henryka Spiessa, Samuela Elsnera i Jana Żelazowskiego oraz Ignacego Lesińskiego i Ferdynanda Ulbrichta. W latach 1790–1883 do pałacu Krasińskich przylegał także budynek Teatru Narodowego.
Wieczorem 29 listopada 1830 powstańcy listopadowi stoczyli na zachodnich krańcach ogrodu zwycięską walkę z Pułkiem Wołyńskim, co pozwoliło im zdobyć pobliski Arsenał wraz ze składowaną tam bronią. Miejsce starcia zbrojnego jest dziś oznaczone głazem pamiątkowym (przy chodniku oddzielającym ogród od ul. gen. Andersa).
W czasie II wojny światowej teren parku znalazł się na zewnątrz żydowskiego getta, a od strony ulicy Świętojerskiej i dzisiejszej Bohaterów Getta przebiegała jego granica. Park, podobnie jak i pałac, ucierpiały w czasie powstania warszawskiego, walczył tu m.in. powstańczy batalion „Chrobry I”. Po wojnie obszar parku powiększono do 11,8 ha, włączając w granice parku m.in. tereny sąsiadujących z parkiem, a nieodbudowanych ze zniszczeń wojennych budynków.
Okres powojenny
[edytuj | edytuj kod]W 1965 roku ogród, wraz z bramą od dawnych Nalewek, został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 256/3. W tym samym czasie do rejestru wpisano pałac (numer 256/2) i założenie architektoniczne placu Krasińskich (numer 256/1) wraz z dwiema studniami (pozycja 258)[2]. Wśród najstarszych okazów drzew w parku, pochodzących z końca XIX wieku, na uwagę zasługują m.in. miłorząb dwuklapowy, orzech czarny, leszczyna turecka i skrzydłorzech kaukaski.
W drugiej połowie XX w. i na początku XXI w. park ulegał samoistnym procesom, które powodowały odbieganie od pierwotnej koncepcji[3], jednocześnie jednak zwiększały jego wartość przyrodniczą. Dzięki licznej obecności starych drzew i skupisk krzewów na początku 2. dekady XXI w. na terenie ogrodu w okresie letnim gniazdowało 27–29 gatunków ptaków, a podobna liczba gatunków zimowała[4]. Wśród obiektów architektury ogrodowej na uwagę zasługuje staw ze sztuczną kaskadą (Staw w Ogrodzie Krasińskich), klomb na osi pałacu czy nowoczesny plac zabaw.
W sierpniu 1989 w miejscu północnego budynku Pasażu Simonsa odsłonięto pomnik upamiętniający żołnierzy batalionu „Chrobry I”, którzy zginęli w tym miejscu w czasie powstania warszawskiego[5].
W latach 2013–2014 w północnej części parku przeprowadzono prace archeologiczne w poszukiwaniu archiwum Bundu. W tym celu odsłonięto piwnice kamienic pod przedwojennymi adresami Świętojerska 38 i 40. Archiwum nie odnaleziono, jednak natrafiono m.in. na kości ludzkie, przedmioty codziennego użytku (naczynia, sztućce i ubrania) i relikty zakładów rzemieślniczych, co dostarczyło cennych informacji na temat warunków życia w okupowanej Warszawie[6].
Rewitalizacja
[edytuj | edytuj kod]W 2011 zorganizowano konkurs na rewitalizację ogrodu, którą przeprowadził stołeczny Zarząd Terenów Publicznych kierowany przez Renatę Kaznowską[7]. Zdecydowano się na odtworzenie koncepcji z XIX w., choć wizja ponownego ogrodzenia parku i wycinki części drzew wzbudziła kontrowersje[3][8]. W 2012 odnowiono zabytkową bramę[9], pod koniec roku wycięto 337 drzew (co stanowiło ok. ⅓ dotychczasowej ich liczby). Zdaniem wykonawców projektu i zarządców parku większość z nich wycięto ze względów zdrowotnych, a pozostałe ze względów kompozycyjnych[3][10]. Argumentacja ta nie przekonała wielu zwolenników bardziej naturalnego charakteru parku, którzy zorganizowali akcję protestacyjną[3]. Wśród protestujących znaleźli się ci mieszkańcy okolic parku, w tym celebryci, którzy wycinkę uznali za zbyt dużą[3], wsparci przez naukowców wskazujących na straty przyrodnicze[4]. Według nich zarówno rozmiar, jak i tempo przebudowy drzewostanu, prowadzący do gwałtownej jego redukcji, spowoduje spadek jego różnorodności biologicznej (zwłaszcza w zakresie ptaków, ssaków i bezkręgowców), osłabienie wartości w zakresie bilansu tlenu i dwutlenku węgla[4], a także wartości w zakresie geografii krajobrazu[3]. Kwestionowany był również sens przywracania koncepcji sprzed wieku[4]. Zwolennicy rewitalizacji przywoływali natomiast zabytkowy charakter parku[10].
W trakcie prac rewitalizacyjnych odkryto ceglane elementy, prawdopodobnie pozostałości XIX-wiecznego pałacu Badenich. Prasa ujawniła, że rewitalizację prowadzono bez uprzednich badań archeologicznych, mimo że zalecały je Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków i Stołeczny Konserwator Zabytków[11].
Otoczenie
[edytuj | edytuj kod]W zachodniej części parku, od strony dawnej ulicy Nalewki, znajduje się częściowo zachowana barokowa brama i fragment ogrodzenia, od strony wschodniej zaś pałac Krasińskich (obecnie własność Biblioteki Narodowej) oraz gmach Sądu Najwyższego (1996–1999). Po zachodniej stronie parku znajduje się budynek Arsenału Królewskiego z Państwowym Muzeum Archeologicznym oraz pomnik Bohaterów Walk pod Monte Cassino (odsłonięty w 1999).
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Pałac Krasińskich - elewacja od strony placu przed I wojną światową
-
Ogród Krasińskich – akwarela Mariana Trzebińskiego (1927)
-
Brama ogrodu od strony ul. Nalewki w okresie międzywojennym
-
Pałac Krasińskich, elewacja od strony ogrodu
-
Widok na staw parkowy przed rewitalizacją (2010)
-
Staw po rewitalizacji
-
Placyk przed bramą ogrodu
-
Ogród Krasińskich jesienią
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska“, 1939, s. 277.
- ↑ Rejestr i ewidencja zabytków. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie. [dostęp 2013-01-24]. (pol.).
- ↑ a b c d e f Tomasz Urzykowski: Znany aktor staje w obronie drzew w Ogrodzie Krasińskich. Agora – gazeta.pl Warszawa, 2013-01-11. [dostęp 2013-01-24]. (pol.).
- ↑ a b c d Maciej Luniak: Przyrodnik o Ogrodzie Krasińskich: Degradujące skutki. Agora – gazeta.pl Warszawa, 2013-01-20. [dostęp 2013-01-24]. (pol.).
- ↑ Hanna Wardaszko. Kalendarz warszawski 1 IV–30 IX 1989. „Kronika Warszawy”. 81–84, s. 280, 1990.
- ↑ Agata Wójcik. Badania archeologiczne w Warszawie. „Stolica”, s. 49, styczeń-luty 2016.
- ↑ Michał Wojtczuk. Kto, jak nie Renata?. „Gazeta Stołeczna”, s. 7, 20 listopada 2020.
- ↑ Tomasz Urzykowski: Ogród Krasińskich będzie jak przed wojną?. Agora – gazeta.pl Warszawa, 2011-08-23. [dostęp 2013-01-24]. (pol.).
- ↑ Jerzy S. Majewski: Ogród Krasińskich znów z bramą. "Ogrodzimy cały park". Agora – gazeta.pl Warszawa, 2012-12-07. [dostęp 2013-01-24]. (pol.).
- ↑ a b Tomasz Urzykowski: Ten ogród to nie rezerwat. Tych drzew nie powinno być. Agora – gazeta.pl Warszawa, 2013-01-23. [dostęp 2013-01-24]. (pol.).
- ↑ Tomasz Urzykowski: Koparki trafiły na tajemnicze tunele w zamkniętym parku. Agora – gazeta.pl Warszawa, 2013-03-29. [dostęp 2013-12-27]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Zakład Wód Mineralnych Sztucznych przy ogrodzie Krasińskich w Warszawie, Dr H. Skimbrowicz, Tygodnik Ilustrowany, Nr. 31, rok 1868.