Jastrzębl
53°01′54″N 25°57′42″E/53,031667 25,961667 Pałac Kotłubajów z 1897 roku, stan w 2010 roku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Sielsowiet | |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy |
+375 163163 |
| Kod pocztowy |
225352 |
| Tablice rejestracyjne |
1 |
Położenie na mapie obwodu brzeskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
| 53°01′54″N 25°57′42″E/53,031667 25,961667
| |
Jastrzębl (biał. Ястрамбель, ros. Ястрамбель, hist. również Jastrzęblewo) – wieś na Białorusi, w rejonie baranowickim obwodu brzeskiego, nad rzeką Myszanką, około 11 km na południe od Baranowicz.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza znana dziś wzmianka o Jastrzęblu pochodzi z 1507 roku, gdy był własnością Piotra Dorogostawskiego. W 1567 roku majątek należał do Andrzeja Podarewskiego. W 1663 roku dobra te przeszły z Jana Hieronima Rdułtowskiego na jego syna Michała. W 1768 roku przeszły z Antoniego Jerzego Rdułtowskiego na jego synów: Joachima i Chryzostoma. Jastrzębl przypadł Chryzostomowi, który ustanowił w 1776 roku fundusz na rzecz tutejszej cerkwi. Majątek po nim odziedziczył jego syn Kazimierz, który sprzedał go w 1851 roku Michałowi Kotłubajowi, herbu Kot Morski, ojca m.in. Edwarda Kotłubaja. W 1846 roku dobra te liczyły 9374 dziesięcin ziemi i mieszkało tu 406 osób[1]. W 1864 roku majątek przeszedł na własność Henryka Antoniego Wiktora, syna Michała, liczył on wtedy już tylko 2673 dziesięcin. Po jego śmierci dziedzicami majątku stała się jego żona Izabella Mackiewiczówna z synami. W 1911 roku podzielono majątek (po 1184 dziesięcin) między synów Edwarda i Michała. Ostatnim właścicielem Jastrzębla był Zygmunt Kotłubaj (1885–1940), który zmarł w więzieniu w Baranowiczach[1][2].
Przed rozbiorami Jastrzębl leżał w województwie nowogródzkim Rzeczypospolitej. Po III rozbiorze Polski znalazł się na terenie ujezdu nowogródzkiego, należącego do guberni słonimskiej (1796), litewskiej (1797–1801), a później grodzieńskiej i mińskiej Imperium Rosyjskiego[3]. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Jastrzębl wrócił do Polski, stał się siedzibą gminy Jastrzębl, początkowo w powiecie nowogródzkim, a od 1926 roku w powiecie baranowickim województwa nowogródzkiego[4], od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[5].
W XIX wieku stał tu browar. Gorzelnię wybudowano w 1899 roku[6][5]. Co najmniej od 1840 roku istniała tu kaplica, zniszczona w czasie II wojny światowej.
Między Jastrzęblem a Małachowcami stoi cerkiew pw. św. Mikołaja z 1840 roku[5] i nieopodal cmentarz. We wsi znajduje się muzeum Iwana Kabuszkina, komunistycznego partyzanta z czasów II wojny światowej.
Pałac
[edytuj | edytuj kod]Pod koniec XIX wieku Kotłubajowie wybudowali tu oryginalny, neoklasycystyczny pałacyk. Składał się z trzech części. Środkowa część była sześcioosiowa, dwukondygnacyjna, zaakcentowana na prawej osi podwyższoną o kolejne dwie kondygnacje wieżą z galeryjką widokową. Na wieży uwieczniono datę budowy pałacyku: 1897. Wieża była przykryta wysokim stożkowym dachem. Na skrajnej osi lewego, parterowego skrzydła również wybudowano wieżyczkę, przykrytą czterospadowym dachem. Prawe skrzydło nie miało wieży, była to parterowa kaplica domowa z półokrągłą apsydą. Fasada jest akcentowana płytkim ryzalitem zwieńczonym trójkątnym frontonem. W środkowej części znajdował się portyk o dwóch zewnętrznych czworograniastych filarach i dwóch wewnętrznych okrągłych kolumnach, które wspierały balkon. Przed portykiem był wznoszący się do niego podjazd ujęty w ramy balustrady podobnej do tej na balkonie, z dekoracyjnymi wazonami na słupach. Pod pałacem są sklepione piwnice[2][6].
Otaczający pałac park miał powierzchnię 4 ha i przechodził w sad o powierzchni 5,5 ha[1].
Pałacyk przetrwał wojny. W 1981 roku został odrestaurowany[1] i przeznaczony na szkołę z internatem. Obecnie pałac otacza park o powierzchni około 6 ha[7] z klonową aleją wjazdową i stawem, częściowo zabudowany nowymi budynkami szkoły z internatem, która użytkowała pałac. Do parku wiedzie brama wjazdowa z przyległymi do niej, częściowo zrujnowanymi, wydłużonymi budynkami stajni i wozowni. Dziś pałac został pozbawiony okien i już od początku wieku ponownie popada w ruinę. Zachowały się także inne zabudowania gospodarcze majątku, obsadzone wokół topolami[6].
Pałac jest historyczno-kulturalnym zabytkiem Białorusi o numerze ewidencyjnym 112Г000733.
Majątek w Jastrzęblu jest opisany w 2. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Ястрембель, усадьба Котлубаев. W: Анатолий Тарасович Федорук: Старинные усадьбы Берестейщины. Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўк, 2004, s. 514–516. ISBN 985-11-0305-5. (ros.).
- ↑ a b c Jastrzębl, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 2: Województwa brzesko-litewskie, nowogrodzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 226–227, ISBN 83-04-03784-X, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ Jastrzębl, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 504.
- ↑ Jastrzębl na stronie Radzima.net. [dostęp 2015-11-08].
- ↑ a b c Ястрембель na stronie Atlas Białorusi. [dostęp 2015-11-08]. (ros.).
- ↑ a b c Jastrzębl na stronie Radzima.org. [dostęp 2015-11-08].
- ↑ Ястрембель, Jastrzębl, Ястрембель. W: Леанід Міхайлавіч Несцярчук: Замкі, палацы, паркі Берасцейшчыны. Mińsk: БЕЛТА, 2002, s. 78–79. ISBN 985-6302-37-4. (biał.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Jastrzębl, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 504.
- Jastrzębl, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 12.