Kwintylian

Marcus Fabius Quintilianus (ok. 35 – ok. 96) – rzymski retor i pedagog w dziedzinie teorii wymowy. Pierwszy płatny z kasy państwowej nauczyciel retoryki.

Kwintylian urodził się w Calagurris (obecnie Calahorra w Hiszpanii) i z zawodu był adwokatem. Najprawdopodobniej także jego ojciec był retorem. W wieku lat pięćdziesięciu ożenił się z młodziutką dziewczyną, która jednak po kilku latach małżeństwa zmarła, pozostawiając dwóch synów (obaj zmarli w wieku dziecięcym). Został kierownikiem pierwszej państwowej szkoły retorycznej, założonej przez Wespazjana. Natomiast cesarz Domicjan zaangażował Kwintyliana na nauczyciela synów swojej siostrzenicy, Domitilli.

Jego najważniejsze dzieło w 12 księgach Kształcenie mówcy (łac. Institutionis oratoriae libri XII) zawiera nie tylko teorię wymowy, ale i uwagi o wychowaniu oraz ideał nauczyciela. Rękopis z pełnym dziełem Kwintyliana odkrył (w opactwie Sankt Gallen w Szwajcarii) i rozpropagował włoski humanista Poggio Bracciolini w roku 1416, choć różne wersje tekstu znane były już od wieku IX^[1].

Według Kwintyliana mowa powinna uczyć, bawić i motywować. Podczas wygłaszania mowy niezwykle istotna jest gestykulacja, bez której przemówienie jest nieudolne^[2]. Aby poprawnie zbudować mowę, należy uwzględnić następujące elementy:

• inventio – zebranie materiału;
• dispositio – skomponowanie materiału;
• elocutio – nadanie odpowiedniej formy stylistycznej;
• memoria – zapamiętanie mowy;
• actio – wygłoszenie mowy.

Dobry mówca powinien być dobrze wykształcony, znać teorię wymowy, a także mieć nieposzlakowane zasady moralne. Za wzór wymowy stawiał Cycerona (który skądinąd był też najsławniejszym rzymskim teoretykiem wymowy i to na jego pracach przeważnie bazował Kwintylian).

Kwintylian dowodził, że wychowanie zbiorowe przynosi o wiele więcej korzyści niż nauczanie prywatne, argumentując to tym między innymi, że przyszły mówca będzie żył wśród ludzi, więc jak najwcześniej powinien się do tego przyzwyczajać. Zwracał uwagę na zawierane w szkole przyjaźnie, które łączą ludzi na całe życie. W szkole uczniowie uczą się nie tylko od nauczyciela, ale i od siebie nawzajem. Te i inne jego wywody przyczyniły się do upowszechnienia idei zbiorowego nauczania w Rzymie.

Przedstawiona przez niego pierwsza teoria szkoły publicznej powinna spełniać następujące warunki:

• odpowiednio dostosowany do wieku uczniów program nauczania,
• dobry nauczyciel,
• stosowanie przemienności lekcji,
• robienie przerw między lekcjami,
• zapewnienie uczniom wypoczynku.

Kwintylian został obdarzony godnością konsula przez Domicjana za zasługi w dziedzinie nauczania. Do jego uczniów należał Pliniusz Młodszy.

Zobacz kolekcję cytatów z Kwintyliana w Wikicytatach

• pedagogika

• Kwintylian, Kształcenie mówcy: księgi I, II i X, przeł. [z łac.] i oprac. Mieczysław Brożek, Ossolineum, Wrocław 1951. Nowe wydanie: Wyd. Akademickie „Żak”, Warszawa 2002.

• „Institutio oratoria” na The Latin Library.
• Kwintylian jako przeciwnik edukacji domowej