Krzyż Walecznych (film)

Ten artykuł dotyczy filmu Kazimierza Kutza. Zobacz też: Krzyż Walecznych – polskie odznaczenie wojskowe.

Krzyż Walecznych – polski film dramatyczny w reżyserii Kazimierza Kutza, zrealizowany według opowiadań Józefa Hena. Film składa się z trzech niezależnych od siebie nowel: Krzyż, Pies i Wdowa. Ich pierwowzory literackie nosiły tytuły: Krzyż Walecznych, Kłopot z psem i Wdowa po Joczysie. Ich akcja toczy się w czasie II wojny światowej lub bezpośrednio po niej. Bohaterami są żołnierze I Armii Wojska Polskiego^[1].

Prostolinijny Franek Socha, zwany w swej rodzinnej wsi Wyskrobkiem, otrzymuje Krzyż Walecznych za odwagę. Po prawie 5 latach wojennej tułaczki Franek jedzie na krótki urlop w rodzinne strony. Nie może się doczekać pochwalenia się odznaczeniem, zwłaszcza, że był uważany za fajtłapę i wyśmiewany za pójście do wojska. Na miejscu zastaje pogorzelisko. Od jedynego ocalałego mieszkańca wsi – Bartłomieja Kowala dowiaduje się, że wszystkich wymordowali Niemcy. Po powrocie na front Frankowi odechciewa się jakiejkolwiek walki^[2].

Oddział żołnierzy przygarnia do siebie bezpańskiego owczarka niemieckiego. Po drodze biorą dwóch oswobodzonych jeńców obozu koncentracyjnego, kierujących się do Katowic. Tam w psie, nazwanym przez strzelca Sypniewskiego Reks, rozpoznają go jako wyszkolonego psa przez SS do pilnowania jeńców w Oświęcimiu. Kapral Buśko wyzywający Reksa od „hitlerowskich hien” chce się go pozbyć, czemu sprzeciwia się Sypniewski najmocniej związany z psem. Gdy Sypniewski jest nieobecny z powodu otrzymania zadania bojowego, Buśko i starszy strzelec Florczak wychodzą z Reksem na spacer, bo go zabić. Jednak wiedząc, że Reks jako zwierzę nie rozumie ludzkich ideologii, nie mają odwagi go zabić i decydują się jedynie na porzucenie^[2].

Społeczność miasteczka Luborz na Ziemiach Odzyskanych wita z pompą Małgorzatę Joczysową, wdowę po bohaterskim kapitanie Joczysie (wzorowanym na Józefie Stogrynie), który osiedlił się w tym miejscu. Joczysowa, będąca młodą kobietą, zatrudnia się na poczcie i ani myśli pogrążać się w żałobie po mężu, a także mierzwi ją wiernopoddańcze traktowanie jej przez luborzan. Do Luborza przyjeżdża również warszawski zootechnik Więcek. Pomiędzy nim a Joczysową rodzi się uczucie, co nie podoba się luborzanom, gdyż w ich ocenie Więcek szarga legendę kapitana Joczysa. Porucznik rezerwy Ołdak służący pod Joczysem udaje się do Joczysowej z prośbą o uroczystą przemowę podczas uczczeniem domu kultury imieniem jej męża. Kłamie też, że Więcek wyjechał rzekomo na swój ślub. Następnego dnia Ołdak i ksiądz odkrywają, że Joczysowa opuściła Luborza na zawsze^[2]. Sceny do tej noweli kręcone były m.in. w okolicach kaplicy św. Anny w Proszówce^[3].

Krzyż

• Jerzy Turek – Franek „Wyskrobek” Socha
• Stanisław Milski – chłop Bartłomiej Kowal
• Władysław Dewoyno – żołnierz
• Zygmunt Hobot – czołgista

Pies

• Aleksander Fogiel – kpr. Buśko
• Bronisław Pawlik – st. strz. Florczak
• Andrzej May – strz. Sypniewski
• Henryk Hunko – porucznik

Wdowa

• Grażyna Staniszewska – Małgorzata Joczysowa
• Adolf Chronicki – por. rezerwy Ołdak
• Zbigniew Cybulski – Tadeusz Więcek
• Bogdan Baer – b. kpr. fryzjer Bolesław Petrak
• Halina Buyno-Łoza – luborzanka
• Jadwiga Hańska – matka Joczysowej
• Zenon Burzyński – ksiądz
• Bohdana Majda – Petrakowa
• Zygmunt Molik – narzeczony Petrakowej
• Czesław Piaskowski – st. strzelec Windak

• Krzyż walecznych w bazie IMDb (ang.)
• Krzyż walecznych w bazie Filmweb
• Krzyż walecznych w bazie filmpolski.pl
• Zdjęcia z filmu Krzyż walecznych w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”