Kaczacy

Kaczacy (alb. kaçake, serb. качаци / kačaci) – albańscy partyzanci, którzy działali w XIX i XX wieku głównie na terenie Kosowa^[1], również na terenach Albanii, Czarnogóry oraz Macedonii Północnej^[2][3]. Poza działalnością partyzancką, kaczacy zajmowali się również kradzieżą bydła należącego do serbskich rolników oraz przemytem tytoniu^[3][4]. Cieszyli się poparciem ze strony ludności albańskiej^[4].

Podczas II wojny światowej kaczakami nazywano kolaborantów III Rzeszy narodowości albańskiej, którzy zamieszkiwali teren Jugosławii^[5].

Termin kaczaków pochodzi z tureckiego słowa kaçmak oznaczające zbiega^[6][7]; żyjący w XIX wieku bułgarski historyk Georgi Rakowski nazywał kaczakami dezerterów z armii osmańskiej, którzy dopuszczali się zbrodni oraz rabunków na ludności cywilnej^[8][3].

Celem kaczaków w Kosowie było przyłączenie tego terenu do Albanii^{[9] [10][11][12]}, ich działalność zbrojna nasiliła się w kwietniu 1912 roku^[3][13].

Władze serbskie próbowały przekonać dowódców kaczaków do wzięcia udziału po swojej stronie przeciwko Imperium Osmańskiemu podczas I wojny bałkańskiej, jednak ci się na tę propozycję nie zgodzili^[3]. Podczas tej wojny, dowodzone przez Isę Boletiniego siły liczące 20 tys. osób prowadziły walkę partyzancką w regionie Kosowa; pierwsze starcia między nimi a siłami serbskimi miały miejsce w okolicach Leposavicia i Istoka, oblegali następnie miasto Prizren oraz zdobyli Djakowicę^[3].

Od 23 września do 7 października 1913 roku miało miejsce powstanie ochrydzko-debarskie; kaczakom udało się zdobyć kontrolę nad miejscowościami Debar, Struga, Ochryda i Gostiwar^[3]. Stoczyli oni z siłami serbskimi bitwę pod Peshkopią, zakończoną porażką kaczaków; umożliwiło to Serbom odbicie Debaru^[3]. Konsekwencją powstania były odwety na ludności albańskiej oraz konfiskata nieruchomości należących do kaczaków^[3].

W marcu 1914 w miejscowości Suva Reka wybuchł bunt przeciwko Serbom; według jednego z austro-węgierskich konsulów, podczas stłumienia niepokojów spalono około tysiąc domów^[3]. Kaczacy zaczęli organizować swoje oddziały w rejonie Orahovaca^[3].

W lutym 1915 armia serbskiego generała Damjana Popovicia pokonała pod Zhurem i Moriną siły Hasana Prishtiny, które były uzbrojone w austro-węgierskie armaty i karabiny maszynowe^[3]. W Serbii uważano, że można zapobiec atakom ze strony kaczaków jedynie poprzez okupację północnej Albanii^[3].

Pod koniec 1918 roku Włochy rozpoczęły kampanię przeciwko Królestwu Serbów, Chorwatów i Słoweńców oraz udzieliły wsparcia politycznego Komitetowi Obrony Narodowej Kosowa^[14], która wspierała kaczaków organizacyjnie oraz finansowo^[2][3][15]. Włochy, w ramach antyjugosłowiańskiej kampanii, dążyły do zsynchronizowania ruchów separatystycznych działających w Królestwie SHS^[3]. W tym celu w 1922 roku przywódcy kaczaków i Wewnętrznej Macedońskiej Organizacji Rewolucyjnej zgodzili się na utworzenie wspólnego komitetu kierującego działaniami powstańców, ostatecznie jednak do tego nie doszło ze względu na wewnętrzne konflikty w WMRO^[3].

W 1919 roku, w zachodniej części Kosowa kaczacy atakowali transporty wojskowe oraz zwalczali jugosłowiańskich żandarmów^[3]. Oddziały Azema Bejty prowadziły działania partyzanckie w zachodniej części Kosowa^[16] oraz dokonały zabójstwa kilku osób w rejonie miasta Zvečan; samorząd tego miasta zażądał wysłania 200 żandarmów, wprowadzenia stanu wyjątkowego oraz udzielenia pomocy przez lotnictwo^[3]. W tym roku miały miejsce bunty w Plavie i Gusinjem^[17].

W 1920 roku łączna liczebność kaczaków wynosiła około 10 tysięcy^[17]. Partyzanckie oddziały Azema Bejty szantażowały samorząd miasta Obilić w celu uzyskania 100 tysięcy dinarów, zostały jednak otoczone oraz pokonane przez jugosłowiańskie siły złożone z jednej kompanii i szwadronu, które użyły sprowadzonych z Mitrowicy armat górskich^[3]. Inna grupa kaczaków zaatakowała wagon pocztowy w pobliżu Suvej Reki; w ataku zginęło czterech pasażerów i jeden żandarm^[3]. Z kolei w Peciu wybuchł bunt, co zmusiło miejscowe dowództwo do ściągnięcia 1,5 tys. żołnierzy stacjonujących na terytorium Czarnogóry^[3]. Kaczacy zagrozili zamknięciem drogi łączącej Peć z Djakowicą, co wprowadziło dodatkowe niepokoje wśród jugosłowiańskich żandarmów^[3].

W styczniu 1921 roku jugosłowiański minister spraw wewnętrznych ogłosił amnestię dla wszystkich kaczaków, którzy skapitulują pod warunkiem, że nie zostaną im postawione zarzuty dokonania zbrodni na ludności cywilnej; z amnestii skorzystali głównie dezerterzy z armii serbskiej oraz drobni przestępcy^[3]. W marcu tego roku zaczęto internować rodziny kaczaków, które były wysyłane do schronisk w Niszu i Gornjim Milanovacu^[3]. Nie wpłynęło to na dezorganizację ruchu partyzanckiego, więc nowy minister spraw zagranicznych Milorad Vujičić wydał nakaz zamknięcia schroniska w Niszu^[3]. Doszło również do buntu w Prisztinie^[17]. W latach 1921–1923 oddziały Azema Bejty broniły miasta Junik^[16]. W 1921 roku w leżącym nieopodal jugosłowiańskiej granicy albańskim mieście Krumë ogłoszono utworzenie Prefektury Kosowa; celem tego przedsięwzięcia była ochrona kosowskich Albańczyków przed represjami ze strony Królestwa SHS, edukowano także kosowską młodzież, która została pozbawiona możliwości nauki języka albańskiego na terenie Kosowa^[18]. Prefektura miała siedzibę w Krumë, w jej skład wchodziły także podprefektury w regionach Tropoi i w Lumie; przygotowywano się do walki zbrojnej z jugosłowiańskimi służbami^[18]. W 1923 roku w ramach Prefektury Kosowa, z inicjatywy Bajrama Curri powstała także organizacja edukacyjna Shkelzeni^[18].

Latem 1923 roku Azem Bejta oficjalnie rozwiązał swój oddział i wraz z około trzydziestoma wspólnikami poddał się władzom jugosłowiańskim, którym zaproponował zaprzestanie dopuszczania się kradzieży i zbrodni w zamian za zachowanie kontroli nad kilkoma wioskami w regionie Drenicy, na co władze jugosłowiańskie się zgodziły^[3][15]. Mimo to, w lecie następnego roku Bejta ponownie wszczął bunt, na który Królestwo SHS odpowiedziało otoczeniem kilku wiosek przez osiem batalionów żołnierzy i żandarmów; straty po stronie jugosłowiańskiej wyniosły 14 osób, zginęło także 125 kaczaków (śmiertelnie ranny został sam Bejta^[16], który zmarł wewnątrz jaskini położonej około 55 km od Prisztiny^[19]) oraz czterech cywili^[3]. Cały region Drenicy został spacyfikowany^[3].

W 1924 kaczacy wszczęli bunt w Mitrowicy oraz w regionie Drenicy^[17]. W tym roku łączna liczba zorganizowanych partyzantów wynosiła około 1,2 tys.^[17].

W 1928 roku działalność zbrojna kaczaków obejmowała już tylko region Gnjilane^[3].

Według jugosłowiańskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, w latach 1918–1923 zginęło około 600 żandarmów stacjonujących na terenie Kosowa^[3].

Kaczacy są często przedstawiani w albańskim folklorze^[20][21][22].

• HughH. Poulton HughH., Hugh Poulton, 1995, ISBN 978-1-85065-238-0 .
• Instytut Językoznawstwa i Literatury Akademii Nauk Albanii, Studime Filologjike, 1970, ISSN 0563-5780, OCLC 29286220 .
• DhimitërD. Shuteriqi DhimitërD., Historia e letërsisë shqipe, 1971, OCLC 8692190 .
• Instytut Historii Akademii Nauk Albanii. Studime historike. „Studime historike”. 41, 1987. ISSN 0563-5799. OCLC 3648264. 
• Instytut Historii Akademii Nauk Albanii. Studia Albanica. „Studia Albanica”. 26, 1989. ISSN 0585-5047. OCLC 1996482. 
• PaulinP. Kola PaulinP., The Search for Greater Albania, 2003, ISBN 978-1-85065-596-1 .
• GeorgiG. Rakowski GeorgiG., Българский въпрос, 2003 .
• RobertR. Bideleux RobertR., IanI. Jeffries IanI., The Balkans: A Post-Communist History, 2007, ISBN 978-1-134-58328-7 .
• RobertR. Elsie RobertR., Historical Dictionary of Kosovo, 2010, ISBN 978-0810872318 .
• CerwynC. Moore CerwynC., Contemporary Violence: Postmodern War in Kosovo and Chechnya, 2010, ISBN 978-0-7190-7599-5 .
• Hans-ChristianH.Ch. Petersen Hans-ChristianH.Ch., SamuelS. Salzborn SamuelS., Antisemitism in Eastern Europe: History and Present in Comparison [online], 2010 .
• SpiroS. Shetuni SpiroS., Albanian Traditional Music: An Introduction, with Sheet Music and Lyrics for 48 Songs, 2011, ISBN 978-0786464494 .
• ZogZ. Çoçaj ZogZ., NebiN. Dervishi NebiN., ZeqirijaZ. Idrizi ZeqirijaZ., Prefecture with the name "Kosovo" in Krumë and its contribution to Kosovo - Prefektura e Kosovës dhe kontributi i saj për Kosovën., „Vizione”, 30, 2018, ISSN 1409-8962 .

• Albanians and Serbs in Kosovo: An Abbreviated History (ang.)
• КАЧАЧКИ ПОКРЕТ НА КОСОВУ И МЕТОХИЈИ 1922-1924 (serb.)