Kodeks Freera

Freerianus

Faksymile Sandersa z tekstem Hbr 13,16-18; 2 Tm 1,10-12; widoczne ślady po ogniu.
Oznaczenie	I
Data powstania	V wiek
Rodzaj	Kodeks majuskułowy
Numer	016
Zawartość	Listy Pawła
Język	grecki
Rozmiary	25 × 20 cm
Typ tekstu	tekst aleksandryjski
Kategoria	II
Data odkrycia	1906
Odkrywca	Freer w Gizie
Miejsce przechowywania	Smithsonian Institution
Multimedia w Wikimedia Commons

Kodeks Freera, łac. Codex Freerianus (Gregory-Aland no. I albo 016; Soden α 1041), nazywany także Waszyngtońskim manuskryptem Listów Pawła – pochodzący z V wieku manuskrypt uncjalny Nowego Testamentu, pisany na welinie w języku greckim^[1]. Jest to jeden z rękopisów nabytych przez amerykańskiego przemysłowca Charlesa Langa Freera (stąd nazwa kodeksu) w 1906 roku w Egipcie. Manuskrypt reprezentuje aleksandryjską tradycję tekstualną i jest cytowany w krytycznych wydaniach greckiego Nowego Testamentu. Został uszkodzony przez ogień i zachował się we fragmentarycznym stanie.

Kodeks zawiera listy Pawła z licznymi brakami (List do Rzymian utracony został w całości). List do Hebrajczyków umieszczony został po 2. Liście do Tesaloniczan^[2]. Większość paleografów datuje rękopis na V wiek, jakkolwiek niektórzy sugerują VI wiek^[1]. Oryginalnie kodeks zawierał około 210 kart (25 × 20 cm), z których zachowało się tylko 84 i to fragmentarycznie^[2][3]. Pergamin wykorzystany przez kopistę był cienki i wysokiej jakości. Do naszych czasów przetrwał w słabej kondycji, kształty i rozmiary kart są nieregularne^[4], nosi ślady uszkodzeń od ognia^[5].

Tekst jest pisany w jednej kolumnie, każdorazowo mieści się na stronie 30 wierszy^[6]. Litery pisane są w sposób ciągły, bez przerw między wyrazami (scriptio-continua), są średniej wielkości, kwadratowych kształtów i regularne. Litera fi jest powiększona, litera rho wydłużona, litery epsilon, sigma, tau i delta mają dodane kropki^[7]. Nomina sacra pisane są skrótami. Formy ΚΣ (dla κυριος), ΘΣ (dla θεος), ΧΣ (dla Χριστος) i ΙΣ (dla Ιησους) stosowane są regularnie dla wszystkich przypadków w liczbie pojedynczej, jednak w liczbie mnogiej stosowane są pełne, nieskrócone formy. Używane są ligatury, np. dla spójnika και (i)^[8]. Nie stosuje przydechów, ani akcentów, stosuje jednak system znaków nad niektórymi samogłoskami z rozmaitą częstotliwością. Stosuje pojedyncze i podwójne kropki (głównie nad ypsilon oraz iotą)^[9].

Skryba wykonał swoją pracę starannie, litery są regularne. Najistotniejsze błędy, które popełnił dotyczą nieakcentowanych samogłosek, rzadziej mylił spółgłoski, jakkolwiek spółgłoski ksi, dzeta oraz chi czasem są mylone. Tylko w nielicznych sytuacjach warianty tekstu są nonsensowne^[10]. Skryba miał zwyczaj kopiować po około pięć słów naraz (${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{45}}$ i ${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{66}}$ po 3-5 słów naraz). Zazwyczaj były to frazy zawierające wewnętrzny sens. Prawie w ogóle nie popełnia błędów homoioteleuton oraz dittografii^[11]. Popełnia błędy itacyzmu, 42 razy pisze αι zamiast ε (za każdym razem dotyczy to czasownika w 2 osobie l. mnogiej), 8 raz – ε zamiast αι, 71 razy – ι zamiast ει, 17 razy – ει zamiast ι. Inne przypadki błędów itacyzmu są rzadkie^[9].

Według Sandersa w całym rękopisie można znaleźć tylko 2 lub 3 korekty uczynione przez późniejszego korektora i wszystkie są mało istotne^[12].

1. List do Koryntian 10,29; 11,9-10.18-19.26-27; 12,3-4.27-28; 14,12-13.22.32-33; 15,3.15.27-28.38-39.59-50; 16,1-2.12-13;

2. List do Koryntian 1,1.9.16-17; 2,3-4.14; 3,6-7.16-17; 4,6-7.16-17; 5,8-10.17-18; 6,6-8.16-18; 7,7-8.13-14; 8,6-7.14-17; 8,24 – 9,1; 9,7-8; 9,15 – 10,1; 10,8-10; 10,17 – 11,2; 11,9-10.20-21.28-29; 12,6-7.14-15; 13,1-2.10-11;

List do Galatów 1,1-3.11-13; 1,22 – 2,1; 2,8-9,16-17; 3,6-8,16-17,24-28; 4,8-10,20-23;

List do Efezjan 2,15-18; 3,6-8,18-20; 4,9-11.17-19.28-30; 5,6-11.20-24; 5,32 – 6,1; 6,10-12.19-21;

List do Filipian 1,1-4.11-13.20-23; 2,1-3.12-14.25-27; 3,4-6.14-17; 4,3-6.13-15;

List do Kolosan 1,1-4.10-12.20-22.27-29; 2,7-9.16-19; 3,5-8.15-17; 3,25 – 4,2; 4,11-13;

1. List do Tesaloniczan 1,1-2.9-10; 2,7-9.14-16; 3,2-5.11-13; 4,7-10; 4,16 – 5,1; 5,9-12.23-27;

2. List do Tesaloniczan 1,1-3.10-11; 2,5-8.14-17; 3,8-10;

List do Hebrajczyków 1,1-3.9-12; 2,4-7.12-14; 3,4-6.14-16; 4,3-6.12-14; 5,5-7; 6,1-3.10-13; 6,20 – 7,2; 7,7-11.18-20; 7,27 – 8,1; 8,7-9; 9,1-4.9-11.16-19.25-27; 10,5-8.16-18.26-29.35-38; 11,6-7.12-15.22-24.31-33; 11,38 – 12,1; 12,7-9.16-18.25-27; 13,7-9.16-18.23-25;

1. List do Tymoteusza 1,1-3.10-13; 1,19 – 2,1; 2,9-13; 3,7-9; 4,1-3.10-13; 5,5-9.16-19; 6,1-2.9-11.17-19;

2. List do Tymoteusza 1,1-3.10-12; 2,2-5.14-16.22-24; 3,6-8; 3,16 – 4,1; 4,8-10.18-20;

List do Tytusa 1,1-3.10-11; 2,4-6.14-15; 3,8-9;

List do Filemona 1-3.14-16^[13].

Kurt i Barbara Aland nadali mu następujący profil tekstualny 1¹, 5^1/2, 22², 6^s. Profil ten oznacza, że według Alandów kodeks wspiera tekst bizantyński tylko w 1 miejscu profilowym, w 5 miejscach jest zgodny zarówno z tekstem bizantyńskim, jak i oryginalnym, wspiera tekst oryginalny w 22 miejscach, ponadto posiada 6 sobie właściwych wariantów tekstowych (Sonderlesarten)^[a]. W oparciu o ten profil Alandowie zaklasyfikowali go do Kategorii II^[1], przewidzianej dla późnego tekstu egipskiego i traktowanej jako tekst aleksandryjski z obcymi, przede wszystkim bizantyńskimi, naleciałościami^[14]. Decyzja Alandów bywa krytykowana, ponieważ na 34 miejsc profilowych, tylko w jednym kodeks przekazuje tekst bizantyjski^[15].

Grecki tekst kodeksu jest dobrym reprezentantem tekstu aleksandryjskiego, częściej zgodnym z א, A i C, niż z ${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{46}}$, B i 1739^[16][17]. Tekst cechuje się wysoką jakością, jednak fragmentaryczność kodeksu ogranicza jego wykorzystanie i powoduje, że bywa niedoceniany^[15][18].

W sześciu przypadkach skryba zmienił kolejność słów, tworząc w ten sposób unikalne warianty tekstowe nie spotykane w innych rękopisach. Thomas Wayment z owych sześciu wylicza cztery warianty:^[19]

• 1 Kor 15,38 αυτω διδωσι
• 2 Kor 10,10 μεν επιστολαι
• Flm 3,4 αλλος δοκει
• 1 Tes 4,8 το αγιον αυτου

Jest jednym z czterech rękopisów nabytych 19 grudnia 1906 roku przez amerykańskiego przemysłowca Charlesa Langa Freera od arabskiego handlarza o imieniu Ali Arabi w jego sklepie w Gizie. Za wszystkie cztery manuskrypty Freer zapłacił 1600 £^[20]. Rękopis był w bardzo słabej kondycji, miał zlepione karty i stanowił tylko bryłę pergaminu. Karty zostały później nawzajem od siebie odseparowane przy pomocy noża^[21][22]. Nazwany został od imienia nabywcy. Początkowo należał do prywatnej kolekcji Freera, a po jego śmierci, od 1923 przechowywany jest we Freer Gallery w Smithsonian Institution (Freer Gallery of Art, 06.275)^[23] w Waszyngtonie^[24][6]. W kolekcji Freera zajmuje czwartą pozycję^[21].

C.R. Gregory wciągnął go na listę rękopisów Nowego Testamentu, nadając mu symbole I oraz 016^[25]. Kodeks cytowany jest we współczesnych krytycznych wydaniach greckiego tekstu Nowego Testamentu (NA26^[26], NA27^[27], UBS3^[28], UBS4^[29]). W NA27 cytowany jest jako świadek pierwszego rzędu^[27].

W 1918 roku Henry A. Sanders wydał transkrypcję tekstu kodeksu^[30], w której pominął stronę 8. oraz 9. ze względu na ich nieczytelność^[31]. W wydaniu tym zamieścił także fotograficzne faksymile trzech stron kodeksu^[32]. Fotograficzne facsimile wydał także William Hatch w 1939 roku i Guglielmo Cavallo w 1967 roku^[33].

Sanders datował kodeks na VI wiek^[7], Gregory datował go na V wiek^[25]. Większość współczesnych paleografów datuje rękopis na V wiek, jakkolwiek niektórzy sugerują VI wiek^[6]. INTF datuje go na V wiek^[6]. Jako na prawdopodobne miejsce powstania wskazuje się Biały Klasztor^[33]. Guglielmo Cavallo wskazywał na Pustynię Nitryjską jako na miejsce powstania kodeksu^[34].

• Lista kodeksów majuskułowych Nowego Testamentu
• Kolekcja biblijnych rękopisów Freera

Wydania tekstu

• Justin Soderquist, A New Edition of Codex I (016): The Washington Manuscript of the Epistles of Paul Trinity Western University (2014)

Introdukcje do krytyki tekstu NT

• K. Aland, B. Aland: The Text of the New Testament: An Introduction to the Critical Editions and to the Theory and Practice of Modern Textual Criticism. przeł. Erroll F. Rhodes. Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 1995. ISBN 978-0-8028-4098-1. (ang.).
• Robert Waltz: Codex Freerianus I (016). [w:] Encyclopedia of Textual Criticism [on-line]. 2007.

Inne

• C.R. Gregory, Das Freer Logion, Versuche und Entwürfe 1 (Leipzig, 1905).
• H.A. Sanders: The New Testament Manuscripts in the Freer Collection. New York – London: The Macmillan Company, 1918, s. 251-315.
• W.H.P. Hatch: The Principal Uncial Manuscripts of the New Testament. Chicago: The University of Chicago Press, 1939. Brak numerów stron w książce
• Larry W. Hurtado: The Freer Biblical Manuscripts. Fresh Studies of an American Treasure Trove. Brill, 2007. ISBN 1-58983-208-6. Brak numerów stron w książce
• Thomas A. Wayment. Two New Textual Variants from the Freer Pauline Codex (I). „JBL”. 123/4, s. 737-740, 2004. 

• INTF: Kodeks I/016 (GA). [w:] Liste – INTF [on-line]. Münster Institute. [dostęp 2016-01-22].
• Washington Manuscript IV – The Epistles of Paul (Codex Washingtonensis) – Biblical Manuscripts. Smithsonian Institution