Franciszek Mączyński

Franciszek Mączyński

Franciszek Mączyński (przed 1906)
Data i miejsce urodzenia	21 września 1874 Wadowice
Data i miejsce śmierci	28 kwietnia 1947 Kraków
Miejsce spoczynku	Cmentarz Salwatorski
Zawód, zajęcie	Architekt
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Franciszek Mączyński (ur. 21 września 1874 w Wadowicach, zm. 28 kwietnia 1947 w Krakowie) – polski architekt tworzący m.in. w stylu secesji, konserwator zabytków.

Studia podjął w 1888 roku na Wyższej Szkole Przemysłowej pod kierunkiem Sławomira Odrzywolskiego i zakończył je w roku 1892^[1][2]. W latach 1892–1894 i 1895–1896 był zatrudniony w pracowni Odrzywolskiego, a w latach 1897–1899 u Tadeusza Stryjeńskiego, z którym współpracował także w następnych latach^[1][2]. Na przełomie lat 1897 i 1898 wyjechał do Wiednia, gdzie zapoznał się z dorobkiem Otto Wagnera (czego świadectwem są rysunki w jego szkicowniku)^[3], a w 1899 roku przez semestr studiował w École des Beaux-Arts w Paryżu, odbył także szereg podróży po innych krajach europejskich^[4]. W latach 1902–1904 kontynuował studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych u Konstantego Laszczki^[5][6]. Był członkiem towarzystw: Stowarzyszenia Architektów RP, Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana” (1902), Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa i Warsztatów Krakowskich (1919–1926).

Zmarł w Krakowie 28 kwietnia 1947 roku. Pochowany został na Cmentarzu Salwatorskim (sektor SC7-10-46)^[7].

Projekty Mączyńskiego sprzed I wojny światowej charakteryzują się własnym stylem, łączącym różne wpływy, takie jak historyzm, Art Nouveau, idea szczerości materiałowej (Materialgerechtigkeit) i malowniczość; do pewnego stopnia obecna jest także recepcja secesji wiedeńskiej i być może architektury Hendrika Petrusa Berlage^[8].

Gmachy użyteczności publicznej i domy mieszkalne:

• Gmach Powiatowej Kasy Oszczędności Powiatu Krakowskiego w Krakowie (1897–1899, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim)^[9];
• Pałac Sztuki w Krakowie (1898–1901) – secesyjny gmach wzorowany na pierwszych, wczesnych projektach (z 1897 roku) Pawilonu Secesji; łączy klasyczną sylwetę z wiedeńską ornamentyką (motywy wawrzynu i masek)^[10][11];
• Przebudowa gmachu Starego Teatru w Krakowie (1903–1906 wraz z Tadeuszem Stryjeńskim)^[12];
• Dom Pod Globusem (1904–1905, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim) – wzniesiony na rogu ulic Długiej i Basztowej dla Izby Przemysłowo-Handlowej, nawiązujący do dawnej architektury krakowskiej, a także podobny do giełdy w Amsterdamie^[13];
• Pawilon Bazar Polski w Zakopanem (1908–1910) – nawiązujący do dzieł Otto Wagnera (pylonowy kształt narożników) i romanizmu (arkadki)^[14];
• Willa doktora Różyckiego w Zakopanem (1909) – w stylu zakopiańskim^[15];
• Budynek dawnej Lecznicy Związkowej w Krakowie przy ulicy Garncarskiej, obecnie Centrum Onkologii (1910, rozbudowa w latach 1929–30)^[16];
• Projekty domów robotniczych na Wystawie Architektury i Wnętrz w Otoczeniu Ogrodowym w Krakowie w 1912 roku^[17] – neowernakularne, o fasadach przypominających dzieła Hendrika Petrusa Berlage^[18];
• Dom Vlastimila Hofmana w Krakowie (1921) – ostatnia, powojenna już realizacja w duchu wypracowanej wcześniej przez architekta stylistyki^[19].

Kościoły i budynki sakralne:

• Kościół w Siedlcach (1901)^[20];
• Kościół i klasztor Karmelitanek Bosych w Krakowie (1903–1905, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim)^[21];
• Kaplica zamkowa w Żywcu (1905, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim)^[22];
• Kościół w Grębowie (ok. 1906, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim)^[23];
• Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krakowie (1907–1921) wraz z budynkami klasztornymi zakonu jezuitów przy ulicy Kopernika – łączący elementy modernistyczne (pylonowa masywność portalu w wieży) z eklektycznymi nawiązaniami do romanizmu (kamienne apsydy z małymi oknami, biforia i triforia), gotyku (strzelistość, sklepienia krzyżowo-żebrowe, maswerki) i baroku (hełmy krucht i wieży)^[24]; przy tym kościele znajduje się pomnik autorstwa Xawerego Dunikowskiego z 1912 przedstawiający Franciszka Mączyńskiego;
• Katedra ormiańska we Lwowie (1908-1910)^[25];
• Kościół w Białce Tatrzańskiej (1910)^[26];
• Kościół w Poroninie (1917–1926)^[27].

Po pierwszej wojnie światowej twórczość Mączyńskiego odchodzi od secesji i historyzmu w kierunku modernizmu. W pierwszych powojennych projektach wprowadził elementy monumentalnego klasycyzmu, natomiast w latach 30. pojawiły się geometryczne moduły i prostsze plany budowli^[28]:

• Dom towarowy Bazar Polski w Krakowie – późniejszy Pałac Prasy (1920–21, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim) – z monumentalnymi, klasycznymi elewacjami w wielkim porządku^[29];
• Willa Wojciecha Weissa (1920–1922, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim) – także nawiązująca do klasycyzmu^[30];
• Kamienica przy ulicy Mikołajskiej 6 w Krakowie (1922–1924)^[31];
• Kościół pw. Przemienienia Pańskiego w Brzeziu^[32];
• Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Krakowie (1930) z klasztorem karmelitów bosych przy ulicy Rakowickiej^[33];
• Kościół i klasztor ojców Zgromadzenia Najświętszego Serca Jezusowego w Krakowie (1930–1931)^[34];
• Kościół w Straszęcinie (1930–1950)^[35];
• Kamienica na rogu ulic Krakowskiej i Malczewskiego w Tarnowie (1931)^[36];
• Kościół św. Kazimierza w Krakowie, na Grzegórzkach (1934–1941)^[37];
• Dom Roznerów przy ul. Focha 25 w Krakowie (1936–1937)^[38];
• Kościół w Solcu-Zdroju (1937–1939)^[39].

Poza tym autor przebudów, takich jak np. wnętrz i oficyn Drukarni Związkowej w Krakowie (1929–1942), kościoła Najświętszej Marii Panny w Krynicy (1932–1935), czy kamienicy Woźniakowskich przy ul. Basztowej w Krakowie (1934)^[40].

Jako konserwator brał udział w pracach w kościele Mariackim, kościele św. Floriana, przy renowacji krużganków franciszkanów w Krakowie.

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (27 listopada 1929)^[41],
• Złoty Wawrzyn Akademicki (7 listopada 1936)^[42].

• 
  Kraków ul. Długa 1,
  Dom Pod Globusem, okno klatki schodowej (1904)
• 
  Kraków ul. Dunin-Wąsowicza 5,
  kamienica, nadświetle drzwi (1939)

• 
  Gmach Powiatowej Kasy Oszczędności Powiatu Krakowskiego,
  Kraków, ul. Pijarska 1
• 
  Pałac Sztuki,
  Kraków, pl. Szczepański 4
• 
  Stary Teatr,
  Kraków, pl. Świętego Ducha 1
• 
  Dom Pod Globusem,
  Kraków, ul. Długa 1
• 
  Pawilon Bazar Polski,
  Zakopane, ul. Krupówki 41
• 
  Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa,
  Kraków, ul. Kopernika 26
• 
  Pałac Prasy,
  Kraków, ul. Wielopole 1
• 
  Willa Wojciecha Weissa,
  Kraków, ul. Krupnicza 31
• 
  Kościół Opieki św. Józefa (karmelitanek),
  Kraków ul. Łobzowska 40
• 
  Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny,
  Kraków, ul. Rakowicka 18
• 
  Kościół św. Jana Chrzciciela
  Zembrzyce
• 
  Kościół Wszystkich Świętych,
  Straszęcin 86
• 
  Kościół św. Kazimierza
  Kraków, ul. Grzegórzecka 78
• 
  Kościół św. Mikołaja,
  Solec-Zdrój, ul. Kościelna 3
• 
  Budynek dawnego Seminarium Śląskiego
  Kraków, al. Mickiewicza 3
• 
  Kamienica Tadeusza Tertila
  Tarnów, pl. Kazimierza Wlk. 2
• 
  Kościół Przemienienia Pańskiego
  Brzezie
• 
  Dwór w Tokarni (rozbudowa 1907–1908)

• U. Bęczkowska, Pałac Sztuki. Siedziba Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków 2002.
• R. Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005.
• M. Wallis, 1974: Secesja. Wydanie II. Wydawnictwo Arkady, Warszawa.
• Mączyński Franciszek. W: Encyklopedia Krakowa. Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 599. ISBN 83-01-13325-2.

• Franciszek Mączyński – publikacje w bibliotece Polona