Erynie
Erynie (także Eumenidy[1]; gr. Ἐρινύες Erinýes, gr. Εὐμενίδες Eumenídes, „życzliwe”, łac. Furiae, Dirae) – w mitologii greckiej boginie i uosobienia zemsty (kary, gniewu) za wszelką nieprawość[2] oraz wyrzutów sumienia.
Należały do najstarszych bóstw panteonu greckiego[1]. Zrodziły się ze spadłej na Gaję (Ziemia) krwi wykastrowanego Uranosa (Niebo)[1][3]. Zamieszkiwały Ereb (Ciemności Podziemia)[1][4]. Ich rzymskimi odpowiedniczkami były furie[5]. Ponieważ nie należało wymieniać ich imion, nazywano je również Eumenides („Łaskawymi”)[6], Semnaj („Czcigodnymi”)[7] lub Araj („Klątwami”)[8].
W sztuce starożytnej Grecji najczęściej przedstawiano je jako uskrzydlone[1] staruchy z wężami zamiast włosów[1] i przekrwionymi oczami[3]. W rękach trzymały pochodnie[1][3] lub żmije[3], bądź też bicze[1] nabijane ćwiekami z brązu[4].
Były trzy erynie:
- Alekto – (gr. Ἀληκτώ Alēktṓ) – niestrudzona
- Tyzyfone – (gr. Τισιφόνη Tisiphónē) – mścicielka, wymierzająca karę (szczególnie prześladowała zabójców)
- Megajra – (gr. Μέγαιρα Mégaira) – wroga, zawistna
Zadaniem erynii było wysłuchiwanie skarg wnoszonych przez śmiertelników na młodzież obrażającą starszych, na dzieci odnoszące się źle do rodziców, na niegościnnych gospodarzy, na właścicieli domów i radnych miejskich, którzy niewłaściwie odnosili się do petentów, przede wszystkim jednak na zabójców. Stanowiły one personifikacje wyrzutów sumienia po złamaniu tabu – początkowo tylko tabu obrazy, nieposłuszeństwa albo przemocy stosowanej wobec matki[4].
Według Ajschylosa Orestes ścigany przez erynie za matkobójstwo decyduje się poddać sądowi Pallas Ateny, która uwalnia go od winy, a erynie ustają w pogoni za nim otrzymując przydomek „Łaskawych” (eumenid) – bóstw opiekuńczych Ateńczyków.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 90. ISBN 83-04-04673-3. Cytat: „Erynie – także Eumenidy (to znaczy życzliwe – epitet pochlebny miał na celu odwrócenie od siebie ich gniewu, który mógł zostać wywołany przez wymówienie właściwego ich imienia)”.
- ↑ wykroczenie, występek
- ↑ a b c d Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt a.s., 1998, s. 122. ISBN 80-8046-098-1. (słow.).; polskie wydanie: Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).
- ↑ a b c Robert Graves, przeł. Henryk Krzeczkowski: Mity greckie. Warszawa: PIW, 1967, s. 707; s. 121.
- ↑ Pierre Grimal, op. cit., s. 107.
- ↑ Ajschylos, Eumenidy, passim
- ↑ Pauzaniasz, Wędrówka po Helladzie, 1.28.6
- ↑ Ajschylos, Ofiarnice, w. 406
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ajschylos, przeł. Zygmunt Węclewski: Ofiarnice. Kraków: Zielona Sowa, 2004, s. 69. ISBN 83-7389-487-X.
- Eumenides. mythindex.com, 2007. [dostęp 2010-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-01)]. (ang.).
- Erinnyes. mythindex.com, 2007. [dostęp 2010-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-28)]. (ang.).
- Marek Krajewski: Erynie. Kraków: Wydawnictwo ZNAK, 2010, s. 276. ISBN 978-83-240-1360-9.
- Jonathan Littell, przeł. Magdalena Kamińska-Maurugeon: Łaskawe. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2008, s. 1038. ISBN 978-83-08-04245-8.