Eisleben

Lutherstadt Eisleben
Herb	Flaga
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Saksonia-Anhalt
Powiat	Mansfeld-Südharz
Zarządzający	Carsten Staub↗
Powierzchnia	143,81 km²
Wysokość	114 m n.p.m.
Populacja (31 grudnia 2009); • liczba ludności; • gęstość	; 25 703; 179 os./km²
Nr kierunkowy	03475, 034773, 034776
Kod pocztowy	06295
Tablice rejestracyjne	MSH, EIL, HET, ML, SGH
	Położenie na mapie Niemiec Lutherstadt Eisleben
	Położenie na mapie Saksonii-Anhaltu Lutherstadt Eisleben
	51°31′N 11°33′E/51,516667 11,550000
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Eisleben, Lutherstadt Eisleben (pol. Miasto Lutra Eisleben) – miasto w środkowych Niemczech, w kraju związkowym Saksonia-Anhalt, w powiecie Mansfeld-Südharz. Znane jako rodzinne miasto Marcina Lutra, stąd oficjalna nazwa miasta. Drugie co do wielkości miasto powiatu. Była stolica dawnego powiatu Mansfelder Land.

Historia miasta jest ściśle związana z wydobyciem i obróbką rud miedzi, które przyczyniły się do rozkwitu gospodarczego i kulturalnego miasta w XV–XVI wieku. Górnictwo było główną gałęzią przemysłu w Eisleben aż do połowy XX wieku. Obecnie gospodarka miasta opiera się na turystyce. Ponadto w mieście rozwinął się przemysł maszynowy, precyzyjny, chemiczny oraz odzieżowy^[1].

Domy Marcina Lutra w Eisleben – narodzin przy Lutherstraße i śmierci przy Andreaskirchplatz oraz zabytki związane z pobytem Lutra w Wittenberdze zostały wpisane w 1996 na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Geografia fizyczna

Położenie

Eisleben położone jest w pagórkowatej kotlinie mansfeldzkiej u wschodnich podnóży gór Harzu, na peryferiach aglomeracji Lipsk-Halle.

Klimat

Średnia roczna temperatura powietrza w Eisleben wynosi 8,5˚C. Całkowita roczna suma opadów to ok. 509 mm. Najcieplejszymi miesiącami są czerwiec, lipiec i sierpień (średnia temp. 16,1˚C–17,6˚C), a najchłodniejszymi grudzień, styczeń i luty (średnia temp. -0,5˚C–0,7˚C). Najobfitsze opady występują pomiędzy majem a lipcem (51–61 mm) a najmniejsze w lutym (32 mm).

Geografia społeczno-ekonomiczna

Podział administracyjny i zagospodarowanie przestrzenne

W obrębie Eisleben wyróżnia się następujące dzielnice: Neckendorf, Oberhütte oraz dawne gminy samodzielne: Helfta^[2], Volkstedt^[3], Rothenschirmbach^[4], Wolferode^[4], Unterrißdorf^[4], Polleben^[4], Bischofrode^[5], Osterhausen^[5], Schmalzerode^[5].

Eisleben tworzyło do 31 grudnia 2009 wspólnotę administracyjną Lutherstadt Eisleben, została ona rozwiązana gdy do miasta przyłączono gminy Burgsdorf i Hedersleben a rok wcześniej Bischofrode, Osterhausen i Schmalzerode.

Historia

Lucas Cranach Starszy: portret Marcina Lutra

Popiersie Martina Lutra przed domem jego narodzin przy *Lutherstraße*

Dom śmierci Martina Lutra przy *Andreaskirchplatz*

Pochodzenie nazwy miasta

W okresie wielkiej wędrówki ludów w III–V wieku plemiona Swebów: Anglowie oraz Warnowie ruszyły z terenów Holsztynu, Szlezwika i Meklembrugii na południe. Ślady tej wędrówki są widoczne w nazewnictwie miast i miejscowości na zachód od rzek Łaby i Soławy (niem. Saale), które często mają końcówkę “leben”. Pomiędzy Haldensleben a Erfurtem znajduje się ok. 100 miast i wsi posiadających taką końcówkę, która miała oznaczać dziedzictwo (niem. Erbe) lub spadek (niem. Erbgut). Przedni człon nazwy zaś miał być związany z pochodzeniem właściciela.

Średniowiecze

Pierwsza wzmianka o Eisleben pochodzi z 23 listopada 994, kiedy to późniejszy cesarz Otton III wymienia Eisleben w dokumencie jako jedną z sześciu miejscowości, która wcześniej otrzymała przywileje targowe, włącznie z prawem celnym i prawem do własnej monety^[6]. Eisleben otrzymało prawa miejskie w XII w.

Rozkwit miasta

Gospodarczy i kulturowy rozkwit miasta przypada na XV–XVI w., kiedy to wydobycie i obróbka rud miedzi i srebra uczyniła miasto najprężniejszym ośrodkiem przemysłowym i handlowym w regionie Mansfeldu.

W 1483 do Eisleben przybyli rodzice Marcina Lutra, Hans Luter i Małgorzata. Wkrótce (10 listopada 1483) urodził się ich syn, Marcin, późniejszy teoretyk i inicjator reformacji. Lutrowie wyprowadzili się do Mansfeld. Marcin kształcił się w Erfurcie, a później działał w Wittenberdze. Przez cały okres swojego życia był blisko związany z hrabstwem Mansfeld (niem. Grafschaft Mansfeld), odwiedzał często klasztor św. Anny, założył szkołę i przyjeżdżał na rozmowy z powstańcami chłopskimi. Tuż przed śmiercią przyjechał do Eisleben. Zmarł w 1546 w domu swojego przyjaciela, Dr. Drachstettena, przy Andreaskirchplatz.

Czasy współczesne

Przez wieki miasto opiekowało się zabytkami związanymi z pobytem Lutra w Eisleben. W 1946 Eisleben otrzymało człon w nazwie Lutherstadt. Domy Marcina Lutra – dom narodzin przy Lutherstraße i dom śmierci przy Andreaskirchplatz oraz zabytki związane z pobytem Lutra w Wittenberdze zostały wpisane w 1996 na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Zabytki

dom narodzin Martina Lutra przy Lutherstraße (dawniej Lange Gasse)
dom śmierci Martina Lutra przy Andreaskirchplatz
kościół św. Andrzeja (St. Andreas)
Klasztor Helfta

Współpraca

Herne, Nadrenia Północna-Westfalia od 1990
Memmingen, Bawaria od 1990
Raismes, Francja od 1962
Weinheim, Badenia-Wirtembergia od 1990

Przypisy

↑ Eisleben, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-06-25] .
↑ Należy do Lutherstadt Eisleben od 1 stycznia 1960.
↑ Należy do Lutherstadt Eisleben od 1 stycznia 2004.
↑ ^a ^b ^c ^d należy do Lutherstadt Eisleben od 1 stycznia 2006
↑ ^a ^b ^c należy do Lutherstadt Eisleben od 1 stycznia 2009
↑ Gerlinde Schlenker (Wyd.): Protokollband zum Kolloquium anlässlich der ersten urkundlichen Erwähnung Eislebens am 23. November 994. Halle: Verlag Janos Stekovics, 1995. ISBN 3-929330-52-0.

Linki zewnętrzne

miasto Lutra Eisleben: oficjalna strona miasta. [dostęp 2009-02-24]. (niem. • ang.).
lista światowego dziedzictwa UNESCO: Dziedzictwo Lutra w Eisleben i Wittenberdze. [dostęp 2009-02-24]. (ang. • fr.).

[PWN-1] Eisleben, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-06-25] .

[2] Należy do Lutherstadt Eisleben od 1 stycznia 1960.

[3] Należy do Lutherstadt Eisleben od 1 stycznia 2004.

[dwa_oo_pięć-4] ↑ ^a ^b ^c ^d należy do Lutherstadt Eisleben od 1 stycznia 2006

[dwa_oo_dziewięć-5] ży do Lutherstadt Eisleben od 1 stycznia 2009

[6] Gerlinde Schlenker (Wyd.): Protokollband zum Kolloquium anlässlich der ersten urkundlichen Erwähnung Eislebens am 23. November 994. Halle: Verlag Janos Stekovics, 1995. ISBN 3-929330-52-0.

[7] Wspólnie z Wielką Brytanią

[8] Wspólnie z Austrią, Francją, Słowenią, Szwajcarią, Włochami

[9] Wspólnie z Argentyną, Belgią, Francją, Indiami, Japonią i Szwajcarią

[10] Wspólnie z Austrią, Belgią, Czechami, Francją, Wielką Brytanią i Włochami

[11] Wspólnie z Holandią, Danią

[12] Wspólnie z Albanią, Austrią, Belgią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Francją, Hiszpanią, Macedonią Północną, Polską, Rumunią, Słowacją, Słowenią, Szwajcarią, Ukrainą i Włochami

[13] Wspólnie z Polską

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[A]

[B]

[C]

[D]

[E]

[F]

[G]

Miasta (Stadt)	Allstedt Arnstein Eisleben Gerbstedt Hettstedt Kelbra (Kyffhäuser) Mansfeld Sangerhausen
Gminy samodzielne (Einheitsgemeinde)	Seegebiet Mansfelder Land Südharz
Gminy związkowe (Verbandsgemeinde)	Goldene Aue Mansfelder Grund-Helbra

Kulturowe	Katedra w Akwizgranie Katedra w Spirze Pałac arcybiskupi w Würzburgu, ogrody pałacowe i Plac Rezydencji Kościół pielgrzymkowy w Wies Pałace Augustusburg i Falkenlust w Brühl Katedra Wniebowzięcia Matki Bożej, skarbiec i Kościół św. Michała w Hildesheimie Zabytki rzymskie w Trewirze (Porta Nigra, most rzymski, Termy Cesarskie, amfiteatr rzymski, Barbarathermen, Bazylika Konstantyna, kolumna w Igel, Katedra św. Piotra i Kościół Najświętszej Marii Panny) Lubeka miasto hanzeatyckie Granice Cesarstwa Rzymskiego (Wał Hadriana, Wał Antonina i Limes Górnogermańsko-Retycki)^[A] Pałace i zespoły parkowe w Poczdamie i Berlinie Opactwo i klasztor Altenmünster w Lorsch Kopalnie w Rammelsberg oraz zespół zabytkowy w Goslar Bamberg – miasto i katedra św. Piotra i Jerzego Opactwo Maulbronn Kolegiata, zamek i Stare Miasto w Quedlinburgu Huta żelaza w Völklingen Katedra w Kolonii Budynki Bauhausu w Dessau-Roßlau i Weimarze Zabytki upamiętniające pobyt Lutra w Eisleben i Wittenberdze Klasycystyczny Weimar Wyspa Muzeów w Berlinie Zamek Wartburg koło Eisenach Ogrody Dessau-Wörlitz Wyspa klasztorna Reichenau na Jeziorze Bodeńskim Kompleks przemysłowy kopalni i koksowni Zollverein w Essen Dolina górnego Renu Stare Miasta Stralsundu i Wismaru Ratusz i posąg Rolanda w Bremie Stare miasto w Ratyzbonie wraz z dzielnicą Stadtamhof Modernistyczne osiedla mieszkaniowe w Berlinie Prehistoryczne osady na palach^[B] Fabryka obuwia Fagus w Alfeldzie Opera Margrabiów Park Wilhelmshöhe w Kassel Karoliński westwerk kościoła i „civitas” w Corvey Speicherstadt i Kontorhausviertel wraz z Chilehaus Dzieła architektury Le Corbusiera^[C] Jaskinie i sztuka epoki lodowej w Jurze Szwabskiej Archeologiczny zespół graniczny Hedeby i Danevirke Katedra w Naumburgu Wspaniałe miasta uzdrowiskowe Europy^[D] Mathildenhöhe Darmstadt
Przyrodnicze	Kopalnia skamielin w Messel Morze Wattowe^[E] Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy^[F]
Kulturowe i przyrodnicze	Park Mużakowski w Bad Muskau^[G]