Tursko Wielkie (gmina)

Tursko Wielkie – dawna gmina wiejska istniejąca do 1954 roku w woj. kieleckim. Nazwa gminy pochodzi od wsi Tursko Wielkie, lecz siedzibą władz gminy były Strużki^[2].

W okresie międzywojennym gmina Tursko Wielkie należała do powiatu sandomierskiego w woj. kieleckim. Po wojnie gmina zachowała przynależność administracyjną. Według stanu z dnia 1 lipca 1952 roku gmina składała się z 13 gromad: Luszyca, Matiaszów, Niekrasów Ukazowy, Niekurza, Okrągła, Ossala, Rudniki, Strużki, Sworoń, Trzcianka Górna, Tursko Małe, Tursko Wielkie i Zawada^[3].

Jednostka została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin^[4]. Po reaktywowaniu gmin z dniem 1 stycznia 1973 roku gminy Tursko Wielkie nie przywrócono a jej dawny obszar wszedł głównie w skład gmin Osiek i Połaniec w powiecie staszowskim^[5].

Z początkiem transformacji ustrojowej w 1989 roku w Tursku wzięły górę antagonizmy wrogie wobec sąsiedniej wioski Szwagrów w walce o szkołę podstawową (osiągając szczyt w 1994 roku). Co skrupulatnie wykorzystała ówczesna władza celem osłabiania dążeń oderwawczych, celem reaktywacji gminy Tursko (gminy z dużymi tradycjami – utworzonej ze względu na bitwę z Tatarami w 1241 roku). Sposób finansowania nowej gminy byłby niewygodny dla gmin ościennych, tj.: Połańca i Osieka; bowiem na byłym areale gminy Tursko znajdują się główne zakłady przemysłowe (tj. ówczesna Elektrownia Połaniec i nowo tworzona Kopalnia Siarki OSIEK). Mieszkańcy zajęci walką o szkołę zapomnieli o tym, że na ich terenie istniała gmina (na dodatek w Tursku Małym – z którego zachował się dokument lokacji na prawie niemieckim, co jest jednoznaczne z nadaniem praw miejskich – umacniało to możliwość reaktywacji gminy nie wiejskiej, lecz miejsko-wiejskiej; ten fakt uniemożliwiałby Osiekowi odzyskanie praw miejskich (bowiem kopalnia siarki znajduje się poza terenem ówczesnej gminy Osiek sprzed 1954 roku), jednocześnie osłabiając mocno ekonomicznie Połaniec, który traci dochody z największego zakładu pracy). Te fakty były niewygodne – dla ówczesnych mocarzy, gdyż reaktywowana gmina osłabiłaby znacznie dochody budżetowe obu gmin. Poza tym wioski Tursko Wielkie i Tursko Małe musiałyby dojść do porozumienia, czy chcą gminy wiejskiej (takiej do 1954 roku); czy nowej z prawami miejskimi pod patronatem Turska Małego, z którego taki akt się zachował, w formie gminy miejsko-wiejskiej. Pozostawanie poza obrębem jednej gminy, czy to wioski Tursko Wielkie (gm. Osiek), czy Tursko Małe (gm. Połaniec) utrudnia bowiem tym mieszkańcom utworzenie jednej gminy, nie mówiąc o określeniu nowej siedziby gminy.

Struktura demograficzna gminy Tursko Wielkie po reaktywacji państwa polskiego (tj. po I wojnie światowej) – odbiegała znacząco od ujednolicenia narodowościowego do jej różnorodność wyznaniowej włącznie. Obecnie większość tych miejscowości (z ich ludnością) stanowi integralną część gminy Osiek, z kolei niewielka jej część przynależy do gminy Połaniec. Poniżej struktura demograficzna na podstawie pierwszego spisu powszechnego ludności z 30 września 1921 roku.

Powiat Sandomierz. Gmina Tursko Wielkie^[6]

Lp.	M i a s t a, G m i n y, Miejscowości	Charakter miejscowości	Budynki		Ludność obecna w dniu 30 września 1921 r. (bez objętej spisem wojskowym)
			z prze- znacze- nia miesz- kalne	inne za- miesz- kałe	Ogó- łem	Męż- czyzn	Ko- biet	W tej liczbie było wyznania						Podało narodowość
								rzym- sko- -kato- licki- ego	ewan- gelic- kiego	inne- go chrze- ścijań- skiego	moj- żeszo- wego	in- ne- go	nie- wia- do- me- go	pol- ską	nie- miec- ką	ży- dow- ską	in- ną	nie- wia- do- mą
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19
—	Gm. Tursko Wielkie	—	693	—	4 665	2 207	2 458	4 536	48	4[7],[8]	77	—	—	4 573	33	59	—	—
1.	Antoszówka	kolonja[9]	1	—	4	2	2	4	—	—	—	—	—	4	—	—	—	—
2.	Barglów	osada młyńska	1	—	5	3	2	5	—	—	—	—	—	5	—	—	—	—
3.	Cegielnia[10],[11]	leśniczówka	...	...	...	...	...	...	...	...	...	...	...	...	...	...	...	...
4.	Dąbrowa	kolonja[9]	14	—	83	40	43	83	—	—	—	—	—	83	—	—	—	—
5.	Goleń	osada młyńska	2	—	13	8	5	13	—	—	—	—	—	13	—	—	—	—
6.	Kałki[12],[11]	leśniczówka	...	...	...	...	...	...	...	...	...	...	...	...	...	...	...	...
7.	Karczmisko	kolonja[9]	1	—	10	6	4	10	—	—	—	—	—	10	—	—	—	—
8.	Koziarówka	kolonja[9]	1	—	14	7	7	14	—	—	—	—	—	14	—	—	—	—
9.	Luszyca	wieś	9	—	54	30	24	6	48	—	—	—	—	21	33	—	—	—
10.	Matjaszów	wieś	57	—	285	129	156	285	—	—	—	—	—	285	—	—	—	—
11.	Nakol	wieś	22	—	163	75	88	163	—	—	—	—	—	163	—	—	—	—
12.	Niekrasów	wieś	40	—	247	120	127	244	—	—	3	—	—	247	—	—	—	—
13.	Niekurza	wieś	62	—	365	178	187	362	—	—	3	—	—	365	—	—	—	—
14.	Okrągła	leśniczówka	1	—	16	5	11	16	—	—	—	—	—	16	—	—	—	—
15.	Okrągła	wieś	34	—	211	106	105	211	—	—	—	—	—	211	—	—	—	—
16.	Ossala	kolonja[9]	33	—	253	127	126	226	—	—	27	—	—	226	—	27	—	—
17.	Ossala	wieś	66	—	444	206	238	440	—	4[7],[8]	—	—	—	444	—	—	—	—
18.	Pióry	wieś	11	—	74	35	39	74	—	—	—	—	—	74	—	—	—	—
19.	Rudniki	wieś	60	—	360	168	192	358	—	—	2	—	—	360	—	—	—	—
20.	Strużki	wieś	18	—	111	51	60	111	—	—	—	—	—	111	—	—	—	—
21.	Sworoń	wieś	29	—	164	79	85	164	—	—	—	—	—	164	—	—	—	—
22.	Szwagrów-Matjaszów	folwark	9	—	300	129	171	300	—	—	—	—	—	300	—	—	—	—
23.	Trzcianka	kolonja[9]	26	—	158	83	75	154	—	—	4	—	—	155	—	3	—	—
24.	Trzcianka	wieś	40	—	248	108	140	236	—	—	12	—	—	236	—	12	—	—
25.	Tursko	kolonja[9]	1	—	24	14	10	24	—	—	—	—	—	24	—	—	—	—
26.	Tursko Małe	folwark	4	—	126	59	67	117	—	—	9	—	—	126	—	—	—	—
27.	Tursko Małe	wieś	61	—	386	179	207	380	—	—	6	—	—	380	—	6	—	—
28.	Tursko Nowe	kolonja[9]	8	—	61	24	37	50	—	—	11	—	—	50	—	11	—	—
29.	Tursko Wielkie	wieś	45	—	256	130	126	256	—	—	—	—	—	256	—	—	—	—
30.	Tursko-Zagumnie	kolonja[9]	4	—	23	10	13	23	—	—	—	—	—	23	—	—	—	—
31.	Wymysłów	wieś	14	—	84	39	45	84	—	—	—	—	—	84	—	—	—	—
32.	Zawada	kolonja[9]	1	—	6	4	2	6	—	—	—	—	—	6	—	—	—	—
33.	Zawada	wieś	18	—	117	53	64	117	—	—	—	—	—	117	—	—	—	—
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19

Poniżej dwie tabele z ówczesnym podziałem administracyjnym (tabela 1.1 odnosi się do starego podziału sądowego z rubryką „Sad Pokoju”, którego organizację określała konstytucja Księstwa Warszawskiego oraz dekret króla Fryderyka Augusta z 26 lipca 1810 roku, zaś tabela 1.2 uwzględnia nowy podział w modelu rosyjskim). Nie wymienione tu miejscowości (tj. wsie, kolonie), folwarki itp. nie zostały ujęte w tym spisie.

Tabela 1.1 Powiat Sandomierski. Gmina Tursko. Tom pierwszy^[13].

№ Lp.	Наименованіе мѣстностей Wymienienie miejscowości	Губернія Gubernja	Yѣздъ Powiat	Г м и н а G m i n a	П р и х о д ъ P a r a f i a	Мировой судъ[14] Sąd Pokoju[15]	П о ч т а P o c z t a	ЗАМѢЧАНІЯ UWAGI[16]
1	2	3	4	5	6	7	8	9
1.	Antoszówka –	Radom- ska	Sando- mierski	Tursko	Połaniec	w Sandomie- rzu[17]	Klimon- tów	–
2.	Dąbrowa —	Radom- ska	Sando- mierski	Tursko	Niekrasów	w Staszowie[17]	Staszów	—
3.	Kępa zaduska —	Radom- ska	Sando- mierski	Tursko	Niekrasów	w Staszowie[17]	Staszów	—
4.	Luszyca —	Radom- ska	Sando- mierski	Tursko	Połaniec	w Staszowie[17]	Staszów	—
5.	Matjaszów —	Radom- ska	Sando- mierski	Tursko	Niekrasów	w Staszowie[17]	Staszów	—
6.	Nakol —	Radom- ska	Sando- mierski	Tursko	Niekrasów	w Staszowie[17]	Staszów	31 wiorst
7.	Niekrasów —	Radom- ska	Sando- mierski	Tursko	Niekrasów	w Staszowie[17]	Staszów	38 wiorst
8.	Niekusza —	Radom- ska	Sando- mierski	Tursko	Niekrasów	w Staszowie[17]	Staszów	—

Tabela 1.2 Powiat Sandomierski. Gmina Tursko. Tom drugi^[18].

№ Lp.	Наименованіе мѣстностей Wymienienie miejscowości	Губернія Gubernja	Yѣздъ Powiat	Г м и н а G m i n a	П р и х о д ъ P a r a f i a	Участокъ или округъ и м.п. суда Ucząstek lub okrąg są- dowy i miejsce jego po- siedzenia	П о ч т а P o c z t a	ЗАМѢЧАНІЯ UWAGI Liczby wiorst oznacza- ją odległość od miasta powiatowego
1	2	3	4	5	6	7	8	9
1.	Okrągła —	Radom- ska	Sando- mierski	Tursko	Połaniec	IV. miasto Staszów	Staszów	38 wiorst
2.	Ossala wieś i folwark	Radom- ska	Sando- mierski	Tursko	Niekrasów	IV. miasto Staszów	Staszów	34 wiorst
3.	Pióry —	Radom- ska	Sando- mierski	Tursko	Połaniec	IV. miasto Staszów	Staszów	39 wiorst
4.	Rudniki wieś i folwark	Radom- ska	Sando- mierski	Tursko	Połaniec	IV. miasto Staszów	Staszów	41 wiorst
5.	Strużki —	Radom- ska	Sando- mierski	Tursko	Niekrasów	IV. miasto Staszów	Staszów	35 wiorst
6.	Swor ń[19] –	Radom- ska	Sando- mierski	Tursko	Osiek	IV. miasto Staszów	Staszów	31 wiorst
7.	Szwagrów —	Radom- ska	Sando- mierski	Tursko	Niekrasów	IV. miasto Staszów	Staszów	35 wiorst
8.	Trzcianka wieś i folwark	Radom- ska	Sando- mierski	Tursko	Niekrasów	IV. miasto Staszów	Staszów	32 wiorst
9.	Tursko Wielkie i folwark	Radom- ska	Sando- mierski	Tursko	Niekrasów	IV. miasto Staszów	Staszów	35 wiorst
10.	Tursko Małe wieś i folwark	Radom- ska	Sando- mierski	Tursko	Połaniec	IV. miasto Staszów	Staszów	40 wiorst
11.	Zawada (magazyn soli)	Radom- ska	Sando- mierski	Tursko	Połaniec	IV. miasto Staszów	Staszów	41 wiorst

TURSKO, powiat Sandomierski, gubernia Radomska, sąd gminny okręg IV i stacya pocztowa miasto Staszów; odległość od miasta powiatowego 35 wiorst i od sądu gminnego 8½ wiorsty. Całą gminę oblewa Wisła, nizina obwarowana; przemysł Gorzelnia parowa (Tursko małe), młyn wodny z olejarnią na rzece Czarnej (Rudniki), oprócz tego 3 młyny wodne w innych punktach (Ossala 2, Trzcianka 1). Magazyn soli „Zawada”, 2 szkoły początkowe (Ossala i Tursko Wielkie), Urząd gminy w Strużkach, ludność 4 150^[20].

I. Zinberg, Skorowidz Królestwa Polskiego czyli Spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków, kolonii i wszystkich nomenklatur w guberniach Królestwa Polskiego..., t. II.

W okresie restauracji państwa polskiego (w tzw. okresie porozbiorowym) sieć transportu kolejowego daleka była od zunifikowania centralnego (w kierunku m.st. Warszawy) bardziej rozwinięte były nitki do byłych stolic zborowych (tj. Wiednia, Petersburga czy Berlina). Na terenie gminy Tursko Wielkie jest to wyrażone w odległości do najbliższej stacji kolejowej Jaślany (były zabór austriacki) – przy braku takowego połączenia po stronie rosyjskiej. O wiele lepiej prezentuje się nić transportu drogowego w komunikacji autobusowej, tu rozwinęło się kilka połączeń lokalnych głównie w kierunku: Baranowa, Koprzywnicy/Pokrzywnicy, Mielca, Staszowa i Tarnobrzega. Ponadto w jednym miejscu (tj. w Strużkach) umiejscowiono pocztę i telegraf (telefon) – co uwydatnia poniższa tabela. Nadto poszczególne miejscowości przypisano stosownie do ówcześnie im odpowiadającej administracji kościelnej: ewangelickiej i rzymskokatolickiej z pominięciem współegzystujących na terenie gminy wyznawców mojżeszowych.

Powiat Sandomierz. Gmina Tursko Wielkie^[21]

Lp.	Miejscowość i jej charakter	Terytorialnie właściwe władze i urzędy oraz urządzenia komunikacyjne
		Gmina	Powiat polityczny	Woje- wódz- two	Poczta i telegraf (telefon)	Stacja kolej. z odległością km.	Najbliższa linia komunik. autobus. z odległością km.	S ą d		Urzędy parafjalne (rz-kat., gr-kat., wsch.- słow., orm.-kat., pra- wosł., ewang., ew.-ref.)
								Grocki	Okręgowy
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
1.	Antoszówka, kolonja[22]	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 8	Tarnobrzeg-Mielec 8	Staszów	Radom	Połaniec parafja rzymskokatolicka
2.	Barglów, osada młyńska	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 5-6	Mielec-Baranów-Tarno- brzeg	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
3.	Cegielniana, leśniczówka	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany	Staszów-Koprzywnica	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
4.	Dąbrowa, kolonja[22]	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 15	Staszów-Koprzywnica 8	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
5.	Goleń, osada młyńska	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany	Staszów-Koprzywnica	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
6.	Karczmówka, kolonja[22]	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany	Staszów-Koprzywnica	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
7.	Koziarówka, kolonja[22]	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany	Staszów-Koprzywnica	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
8.	Luszyca, wieś	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 14	Staszów-Koprzywnica 11	Staszów	Radom	Czermin parafja ewangielicka Połaniec parafja rzymsko-kat.
9.	Matjaszów, wieś	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 11	Staszów-Koprzywnica 7	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
10.	Nakol, wieś	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 12	Staszów-Pokrzywnica 5	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
11.	Niekrasów Podu- chowny, wieś	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 13,5	Staszów-Pokrzywnica 6	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
12.	Niekrasów-Ukaz, wieś	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 13	Staszów-Pokrzywnica 6	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
13.	Niekurza, wieś	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 8	Staszów-Koprzywnica 10	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
14.	Okrągła, wieś	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 16	Staszów-Koprzywnica 11	Staszów	Radom	Połaniec parafja rzymskokatolicka
15.	Ossala, wieś	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 14	Staszów-Koprzywnica 8	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
16.	Ossala-Dworska, kolonja[22]	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 14,5	Staszów-Koprzywnica 8	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
17.	Ossala-Lesisko, kolonja[22]	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 14,5	Staszów-Koprzywnica 8	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
18.	Pióry, wieś	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 13	Staszów-Pokrzywnica 14	Staszów	Radom	Połaniec parafja rzymskokatolicka
19.	Rudniki, wieś	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 20	Staszów-Koprzywnica 12	Staszów	Radom	Połaniec parafja rzymskokatolicka
20.	Strużki, wieś i cegielnia	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	loco	Jaślany 12	Staszów-Koprzywnica 8	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
21.	Sworoń, wieś	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 13	Staszów-Koprzywnica 5	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
22.	Szwagrów, folwark	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 10	Staszów-Koprzywnica 8	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
23.	Trzcianka, kolonja[22]	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 14,5	Staszów-Koprzywnica 4	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
24.	Trzcianka Dolna, wieś	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 14	Staszów-Koprzywnica 4	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
25.	Trzcianka Górna, wieś	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 13	Staszów-Koprzywnica 4	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
26.	Tursko Małe, kolo- nja[22] i leśniczówka	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 11,5	Staszów-Koprzywnica 8	Staszów	Radom	Połaniec parafja rzymskokatolicka
27.	Tursko Małe, wieś i osada szkatułowa	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 11	Staszów-Koprzywnica 8	Staszów	Radom	Połaniec parafja rzymskokatolicka
28.	Tursko Nowe, kolonja[22]	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 11	Staszów-Koprzywnica 8	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
29.	Tursko Wielkie, wieś	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 16	Staszów-Koprzywnica 8	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
30.	Tursko-Zagumnie, wieś	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 11,5	Staszów-Koprzywnica 8	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
31.	Tursko-Zagumnie A, kolonja[22]	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 12	Staszów-Koprzywnica 8	Staszów	Radom	Niekrasów parafja rzymskokatolicka
32.	Wymysłów, wieś	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 18	Staszów-Koprzywnica 12	Staszów	Radom	Połaniec parafja rzymskokatolicka
33.	Zawada, wieś i kolonja[22]	Tursko Wielkie	Sandomierz	Kielec- kie	Strużki	Jaślany 12	Staszów-Koprzywnica 12	Staszów	Radom	Połaniec parafja rzymskokatolicka
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11

W XIX wieku Ludwik Wolski spisał ówczesne sobie jeziora Królestwa Polskiego, w tym gminy Tursko (w owym czasie nie było konieczności dodawania przymiotnika Wielkie, gdyż była to nazwa unikatowa; dopiero po I wojnie światowej, gdy wcielono w obręb reaktywowanego państwa polskiego byłe Księstwo Poznańskie a razem z nim gminę Tursko, czy choćby wioskę w Galicji – w celu odróżnienia Tursk dodano taki przymiotnik); obecnie części z nich już nie ma, ale zachował się ich oryginalny opis.

Jeziora w Królestwie Polskiém. (...) Jeziora Gubernii Radomskiéj. (...) Powiat Sandomierski.
Wszystkie jeziora powiatu tego leżą nad samą rzeką Wisłą^[23] lub w niewielkiéj od niéj odległości^[24].
W dobrach Ossala są dwa małe jeziorka bez nazwisk; obszerność ich morgów 2, głębokość około stóp 16. Są one położone w odległości kilkadziesiąt kroków jedno od drugiego, na płaszczyźnie rozległéj, w gruntach twardych, urodzajnych. Kommunikacyi żadnéj z innemi wodami nie mają, i jedynie z deszczów lub roztopu śniegów woda w nich przybywa. Po większéj części zarosłe są trzciną. Woda w nich jest czysta, przezroczysta, smaku zwyczajnego. W ryby nie obfitują, oprócz małéj ilości okuni i płoci, przez co żadnego dochodu z rybołówstwa nie dają.
Znajdujące się we wsi Matyaszów, gminie Tursko, jezioro nazwane Matyaszowskie, położone jest na płaszczyźnie, w miejscu otwartém. Grunta jego nadbrzeżne są twarde. Obszerne 5 do 6 morgów, głębokość nierówna, największa wynosić może stóp 16. Żadna rzeka ani strumień z niego nie wypływa, ani téż wpływa; za roztopieniem śniegów, lub spadnięciem ulewnych deszczów, znacznie przybiera. Podziemnéj kommunikacyi nie ma. Woda nieco zielonawego koloru, słodka, żadnego odoru niemająca, od brzegów zarosła trzciną. Obfituje w ryby: szczupaki, karasie, karpie i inne. Gdy jeszcze od strony Wisły lądy nie były zabezpieczone wałami, rzeka ta, w czasie wylewów swych, wiele drzew do jeziora tego naniosła, przez co połów ryb utrudniony. Lecz wydobycie drzew tych jest niepodobne, gdyż woda z jeziora spuścić się nie da, a ztąd i znacznego dochodu z rybołówstwa spodziewać się tu nie można. Obecnie takowy liczyć można rocznie najwięcéj rubli srébrem 3.
We wsi Szwagrów, gminie Tursko, jezioro nazwane Traczewski dół, położone na płaszczyźnie rozległéj, ma obszerności ⅔ części morga; głębokość stóp 20, grunta jego nadbrzeżne twarde, urodzajne. Żadna rzeka ani strumień do niego nie wpływa i nie wypływa. Za roztopieniem śniegów i spadnięciem ulewnych deszczów, szczególniéj w porze wiosennéj, wody jeziora tego z lądów wychodzą; lecz to okolicznym gruntom nie jest szkodliwém. Podziemnéj kommunikacyi i źródeł mineralnych nie ma. Woda w niém czysta, słodka, bez żadnego odoru, zarasta po brzegach wisem. Chociaż w niewielkiéj ilości, zawsze jednak obfituje w ryby: szczupaki, karpie, karasie i okunie. Właściciel żadnego dochodu pieniężnego z rybołówstwa nie ma. Spławy nie istnieją.
We wsi Tursko Wielkie do téjże gminy należącéj, jezioro zwane Skrzynka, położone na płaszczyźnie rozległéj, ma brzegi twarde; obszerne jest mórg 1, głębokie stóp 15. Zwykle spływa do niego woda z pól po roztopieniu śniegów i spadnięciu deszczów. Żadna rzeka ani strumień przez jezioro to nie przechodzi. Woda w niém czysta, słodka, żadnego odoru ani części mineralnych nie ma. Szczupaki, okunie i inne ryby, tylko zaledwie na użytek właściciela wystarczają. Spławów nie ma.
W téjże saméj wsi Tursko Wielkie jezioro Pisulk zwane, na płaszczyźnie rozległéj położone, ma grunta nadbrzeżne twarde, urodzajne. Obszerność jego wynosi 2 morgi, głębokość 15 stóp. Po większéj części zarosłe trzciną. W porze wiosennéj po spadnięciu deszczów nawalnych i stopnieniu śniegów przybiera. Podziemnéj kommunikacyi nie ma. Woda w niém czysta, słodka, żadnego odoru ani części mineralnych nie ma. Znajdują się w niém ryby: szczupaki, okunie, płoć, lecz rzadko łowią się i to jedynie na własną potrzebę. Nie jest spławne.
(...) Z wyliczenia takowego wypada, że w gubernii radomskiéj jest w ogóle jezior 59, rozległość ich włók 15, morgów 27; w tym: w powiecie sandomierskim jezior 31, rozległość ich włók 11, morgów 7. Wszystko to są jeziora mniejszéj wielkości; największe z nich Kozłowy dół ma obszerności morgów 70, po nim idzie Krzcińskie – morgów 50, daléj Słoniawa i Przewłockie po morgów 30; inne coraz mniejsze^[23].

Ludwik Wolski, Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi, t. I.

• „Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi. 1851”. Tom piérwszy. Ogólnego zbioru tom XLI, 1851. Warszawa: W Drukarni Stanisława Strąbskiego, przy ulicy Daniłowiczowskiéj Nr. 617, w dawnej Bibliotece Załuskich. brak numeru strony
• Tadeusz Bystrzycki (red.): Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych. W podziale administracyjnym obowiązującym w chwili oddawania tomu do druku. Wytłoczono w drukarni Józefa Styfiego w Przemyślu, Rynek 18. Przemyśl, Warszawa: KN Wydawnictwo Książnicy Naukowej, 1933. Brak numerów stron w książce
• Kolber Oskar: Dzieła wszystkie. Sandomierskie. Materyjały do etnografii słowiańskiéj. T. 2: Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Serya 1. Sandomierskie. Warszawa: W drukarni Jana Jaworskiego, Krakowskie-Przedmieście Nr. 415, 1865. Brak numerów stron w książce
• Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. W podziale administracyjnym obowiązującym w chwili oddawania tomu do druku. Nakładem Głównego Urzędu Statystycznego. Skład główny i ekspedycja w Głównym Urzędzie Statystycznym, Al. Jerozolimskie 32. T. III: Województwo kieleckie. Warszawa: GŁ•U•ST Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1925. Brak numerów stron w książce
• Зинберг И. (Zinberg I.): Алфавитный Указатель Царства Польскаго. Алфавитный Указатель Городовъ, селеній, фольварковъ, колоній и прочихъ мѣстностей въ Царствѣ Польскомъ, съ обозначеніемъ губерніи, уѣзда, гмины, прихода, мироваго или гминнаго суда и ближайшей почтовой станціи, съ присовокупленіемъ отдѣльной описы гминамъ (Skorowidz Królestwa Polskiego czyli Spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków, kolonii i wszystkich nomenklatur w guberniach Królestwa Polskiego, z wykazaniem: gubernii, powiatu, gminy, parafii, sądu pokoju lub gminnego, oraz najbliższej stacyi pocztowej, wraz z oddzielnym spisem gmin podług najświeższej ich liczby i nazwy ułożony, wykazujący: odległość każdej danej gminy od miasta powiatowego i sądu swojego gminnego; czy i jakie znajdują się w gminie zakłady fabryczne lub przemysłowe, szkoły itp. oraz ludność każdej gminy, obejmujący także podział sądownictwa krajowego świeżo urządzonego i opatrzony Mappą Królestwa Polskiego). W podziale administracyjnym obowiązującym w chwili oddawania tomu do druku. T. I. Warszawa: W drukarni I. J. Ałapina, ulica Dzielna Nr. 4, 1877. Brak numerów stron w książce
• Зинберг И. (Zinberg I.): Алфавитный Указатель Царства Польскаго. Алфавитный Указатель Городовъ, селеній, фольварковъ, колоній и прочихъ мѣстностей въ Царствѣ Польскомъ, съ обозначеніемъ губерніи, уѣзда, гмины, прихода, мироваго или гминнаго суда и ближайшей почтовой станціи, съ присовокупленіемъ отдѣльной описы гминамъ (Skorowidz Królestwa Polskiego czyli Spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków, kolonii i wszystkich nomenklatur w guberniach Królestwa Polskiego, z wykazaniem: gubernii, powiatu, gminy, parafii, sądu pokoju lub gminnego, oraz najbliższej stacyi pocztowej, wraz z oddzielnym spisem gmin podług najświeższej ich liczby i nazwy ułożony, wykazujący: odległość każdej danej gminy od miasta powiatowego i sądu swojego gminnego; czy i jakie znajdują się w gminie zakłady fabryczne lub przemysłowe, szkoły itp. oraz ludność każdej gminy, obejmujący także podział sądownictwa krajowego świeżo urządzonego i opatrzony Mappą Królestwa Polskiego). W podziale administracyjnym obowiązującym w chwili oddawania tomu do druku. T. II. Warszawa: W drukarni I. J. Ałapina, ulica Dzielna Nr. 4, 1877. Brak numerów stron w książce