Bazylika św. Praksedy w Rzymie

Bazylika św. Praksedy

Basilica di Santa Prassede

Kościół tytularny
Wejście do bazyliki
Państwo	Włochy
Miejscowość	Rzym Via de Santa Prassede 9/a/ Via San Martino ai Monti
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Santa Maria Maggiore in San Vito[1]
Bazylika mniejsza	od niepamiętnych czasów
Wezwanie	św. Praksedy
Wspomnienie liturgiczne	21 lipca
Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie	Kolumna biczowania
Historia Data rozpoczęcia budowy 780 Data zakończenia budowy 822
Dane świątyni Świątynia • długość • szerokość 45 m 30 m Nawa główna • szerokość 17 m
Położenie na mapie Włoch Bazylika św. Praksedy
Położenie na mapie Lacjum Bazylika św. Praksedy
Położenie na mapie Rzymu Bazylika św. Praksedy
41°53′46″N 12°29′55″E/41,896111 12,498611
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Bazylika św. Praksedy w Rzymie (wł. Basilica di Santa Prassede) – kościół tytularny, bazylika mniejsza położona na Eskwilinie. Jeden z najstarszych kościołów w Rzymie, zawierający zespół mozaik w stylu bizantyjskim. W kościele przechowywany jest fragment słupa, przy którym biczowany był Chrystus.

Świątynia ta jest kościołem rektoralnym parafii Santa Maria Maggiore in San Vito oraz kościołem tytularnym, mającym również rangę bazyliki mniejszej^[1]. Jest też kościołem stacyjnym z Wielkiego Poniedziałku.

Kościół znajduje się w I Rione Rzymu – Monti przy Via San Martino ai Monti/Via de Santa Prassede 9/a.^[1]

Patronką świątyni jest św. Prakseda – rzymianka, która poniosła śmierć męczeńską za wiarę chrześcijańską w I lub II wieku. Według legendy miała być córką senatora św. Pudensa (który jako pierwszy został jakoby nawrócony przez św. Piotra), a jej siostrą miałaby być św. Pudencjana (prawdopodobnie postać fikcyjna)^[2]. Prakseda i Pudencjana zostały jakoby ukarane śmiercią za pochowanie chrześcijan męczenników, co uczyniły wbrew prawu rzymskiemu. W kościele przechowywane są relikwie obu sióstr.

Kościół ufundowany został jakoby już w połowie II wieku, jednak obecnie istniejąca budowla spoczywa na fundamentach z V wieku (pierwsza pewna wzmianka pochodzi z 489) i została zbudowana przez papieża Hadriana I ok. 780 jako miejsce przechowywania kości córek św. Pudensa – św. Prassedy (Praksedy) i św. Pudencjany. W 822 bazylika została rozbudowana i ozdobiona mozaikami przez papieża Paschalisa I.

W 1868 roku nawa została zaopatrzona w nowy drewniany kasetonowy sufit^[2]. W latach 1916–1918 zastąpiono XVII-wieczną ceglano-marmurową podłogę posadzką w stylu Cosmatich^[2].

Od strony via S. Martino ai Monti znajduje się średniowieczny portyk prowadzący na schody na dziedziniec (obecnie dostępne jest tylko boczne wejście od strony via de S. Prassede)^[3]. Na dziedzińcu bazyliki znajdują się pozostałości kolumnady kościoła z V wieku^[3]. Fasada (niewidoczna z ulicy) swój wygląd zawdzięcza przebudowie z IX wieku^[3].

Wejście na teren bazyliki od strony via S. Martino ai Monti

Wejście do bazyliki od strony via de S. Prassede

Fasada bazyliki

Świątynia jest trójnawową bazyliką, z transeptem i apsydą^[2].

Wnętrze bazyliki, widok w kierunku ołtarza głównego

Wewnątrz bazyliki na ścianie z głównym wejściem znajduje się fresk Zwiastowania, wykonany po 1592 roku przez Stefano Pieri na zlecenie kardynała Alessandro de'Medici^[2]. Powyżej znajdują się sceny z życia Mojżesza autorstwa Giovanniego Balducciego^[2]. Ściany nawy głównej ozdobione są 8 freskami ilustrującymi sceny z Męki Pańskiej^[2].

Wnętrze bazyliki, widok w kierunku głównego wejścia

Nawa główna bazyliki, widok na lewą ścianę boczną

W środkowej nawie znajduje się kamienna płyta przykrywająca studnię, w której według legendy św. Prakseda miała pochować szczątki około 2000 męczenników.

Posadzka w stylu Cosmatich, 1916-1918. Z przodu płyta przykrywająca studnię, w której św. Prakseda miała pochować szczątki męczenników.

Apsyda ozdobiona jest mozaiką przedstawiająca Chrystusa, po którego prawej stronie stoją św. Piotr, św. Pudencjana, św. Zenon, a po lewej św. Paweł, św. Prakseda i papież Paschalis^[4]. Niższy pas mozaiki przedstawia Baranka Bożego w towarzystwie 12 owiec, symbolizujących Apostołów, na skrajach z kolei znajduje się przedstawienie Betlejem i Jerozolimy jako miejsc narodzin i śmierci Chrystusa^[2]. Na łuku tęczy znajduje się mozaika przedstawiająca Niebieskie Jeruzalem, w którym Jezus jest czczony przez aniołów i świętych (m.in. Matkę Bożą, św. Jana Chrzciciela, św. Praksedę, Mojżesza i Eliasza), poniżej znajduje się tłum męczenników w koronach i z gałęziami palmowymi w rękach^[2].

Widok na apsydę z mozaikami

Koncha apsydy. Od lewej: papież Paschalis, św. Prakseda, św. Paweł, Chrystus, św. Piotr, św. Pudencjana, św. Zenon

Przedstawienie papieża Paschalisa na mozaice. Kwadratowy nimb nad głową świadczy, że żył w czasie wykonywania mozaiki^[2].

Do prezbiterium prowadzą schody po prawej i lewej stronie, natomiast schody środkowe wiodą w dół do konfesji^[2]. Cyborium ma kolumny trypletowe, z których zewnętrzne wykonane są z porfiru, a wewnętrzne z marmuru ze Sieny^[2]. W centralnej części prezbiterium znajduje się obraz z ok. 1730 autorstwa Domenico Muratori przedstawiający św. Praksedę zbierającą krew męczenników^[2]. W konfesji zlokalizowane są dwa starożytne sarkofagii, w jednym z nich jakoby są przechowywane relikwie św. Praksedy i jej siostry Pudencjany; z kolei w trzech innych sarkofagach znajdują się relikwie męczenników przeniesione z katakumb^[2]

Cyborium

Św. Prakseda, mal. Domenico Muratori. Obraz w prezbiterium

W bazylice znajduje się kilka kaplic bocznych:

Kaplica Krzyża

Kaplica ta powstała w XIII wieku i pierwotnie była poświęcona Wszystkim Świętym^[2]. W ołtarzu znajduje się malowany krucyfiks datowany na XIII-XV wiek.^[2] Według tradycji przed tym krzyżem miała się modlić św. Brygida Szwedzka, a on miał do niej przemówić (chociaż nie jest wykluczone, że chodzi o starszy krzyż wcześniej zlokalizowany w tym miejscu, ponadto w Rzymie istnieją inne krzyże, którym legendy przypisują, że to one przemówiły do św. Brygidy, m.in. w bazylice św. Pawła za Murami)^[2]. W ołtarzu znajduje się grobowiec kardynała Anchera Pantaleona, który został zamordowany w kaplicy (co wymusiło jej ponowne poświęcenie, niewykluczone, że wówczas doszło do zmiany dedykacji kaplicy)^[2].

Kaplica św. Zenona

Za perłę wczesnochrześcijańskiej sztuki bizantyjskiej uchodzi kompleks mozaik pokrywających sklepienie niewielkiej bocznej kaplicy św. Zenona, zbudowanej przez papieża Paschalisa jako miejsce pochówku jego matki. Mozaiki te przedstawiają Jezusa i Matkę Boską w otoczeniu świętych^[5]. Na jednej z mozaik znajduje się przedstawienie matki Paschalisa – Teodory, z kwadratowym nimbem nad głową, który świadczy o tym, że żyła ona w momencie wykonywania mozaiki^[2].

Kaplica słupa

W kaplicy tej przechowywany jest słup przywieziony z Ziemi Świętej w 1223 roku przez kardynała Giovanniego Colonnę, który jakoby ma być słupem, przy którym biczowano Chrystusa^[2]. Obecnie kolumna jest dość zniszczona. Wcześniej w górnej części miała przymocowany żelazną obręcz, jednak oryginalny pierścień został przekazany królowi Francji Ludwikowi IX w zamian za trzy ciernie z korony cierniowej (jeden z nich znajduje się w bazylice Świętego Krzyża z Jerozolimy)^[2]. Ponadto kolumna została przełamana w środku i zespojona cementem, a dodatkowo pewne fragmenty zostały przekazane jako relikwie (np. w 1585 roku papież Sykstus V podarował jej fragmenty miastu Padwa)^[2]. Obecnie kolumna zamknięta jest w relikwiarzu z brązu autorstwa Duilio Cambellottiego^[2].

Kaplica Krzyża

Kolumna biczowania w relikwiarzu autorstwa Duilio Cambellottiego

Wejście do kaplicy św. Zenona

Mozaika na sklepieniu kaplicy św. Zenona

Przedstawienie anioła w kaplicy św. Zenona

Mozaika w kaplicy św. Zenona, na dole po lewej Teodora, matka papieża Paschalisa

Bazylika św. Praksedy jest jednym z kościołów tytularnych Rzymu nadawanych kardynałom-prezbiterom (Titulus Sanctae Praxedis)^[6]. Wiadomo, że kardynałowie Laurentius i Aventius sygnowali dokumenty synodów rzymskich odpowiednio w 499 i 595 roku, jednak udokumentowana, pełna lista kardynałów-prezbiterów S. Prassede sięga dopiero pontyfikatu Grzegorza VII (1073-1085).

• Chris Nyborg, "Santa Prassede" (ang.)
• Bazylika św. Praksedy w Rzymie [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2011-11-19]  (ang.).

• Tytularne kościoły kardynalskie
• Bazylika św. Pudencjany w Rzymie