Auzoniusz

Auzoniusz, Decimus Ausonius Magnus (ur. ok. 310 w Burdigali^[1], zm. po 393^[1]) – starożytny poeta i retor.

Auzoniusz był synem Juliusza Auzoniusza (Iulius Ausonius, ok. 290–378), lekarza greckiego pochodzenia. Jego matka Emilia Eonia (Aemilia Aeonia), córka Cecyliusza Argicjusza Arboriusza (Caecilius Argicius Arborius) miała przodków z obu stron wywodzących się z arystokratycznych rodzin z południowo-zachodniej Galii^[2]. Kształcił się najpierw przez pewien czas w Tolosie pod okiem wuja Arboriusza (Aemilius Magnus Arborius), który był retorem w Konstantynopolu^[2] i kształcił jednego z synów Konstantyna Wielkiego. Później Auzoniusz kontynuował naukę w Burdigali. Około 334 otrzymał stanowisko gramatyka, a następnie retora w szkole w rodzinnym mieście^[2].

W 364 roku, jako znany w całej Galii nauczyciel, został wychowawcą Gracjana syna cesarza Walentyniana I, na jego dworze w Trewirze^[1][3]. Wziął udział w wyprawie Walentyniana przeciw Alemanom w latach 368–369^[1][4]. W 370 został comesem, a w latach 375–378 jako quaestor sacri palatii był odpowiedzialny za przygotowywanie praw^[4]. W 378 został prefektem pretorium Galii^[1], podczas gdy jego syn Hesperiusz był prefektem pretorium Italii, Ilirii i Afryki^[4]. W 379 sprawował konsulat. Po śmierci Gracjana (383) powrócił do Burdigali i żył w swej posiadłości do śmierci po 393 roku^[1]. Jego wnuk Paulinus z Pelli również był poetą^[5].

Jednym z uczniów Auzoniusza był Paulin z Noli^[1]. Do jego przyjaciół należał Symmachus^[6].

Większość jego twórczości ma charakter pogański. Pod wpływem chrześcijaństwa powstały jedynie utwory Modlitwa poranna, Wiersze paschalne, Modlitwa w wierszach rofalickich.

Poglądy Auzoniusza są trudne do sklasyfikowania. Część badaczy (np. Angelo Di Berardino) twierdzi, że z wiary był chrześcijaninem, ale z postawy wobec życia – poganinem. Inni, np. César Vidal Manzanares – że był poganinem, który wprawdzie uznawał Boga chrześcijan, lecz jako jednego z wielu bogów.

W opinii Józefa Mantke większość utworów Auzoniusza ma niewielką wartość poetycką, a niektóre są cennym źródłem historycznym, zwłaszcza dla dziejów kultury późnego antyku^[7].

• Epigramata de diversis rebus (Epigramy na różne tematy) – około 120 epigramów o różnej tematyce
• Ephemeris id est totius diei negotium (Dziennik, czyli Zajęcia w ciągu całego dnia) – opis zajęć trwających od rana do wieczora o różnym metrum, skomponowany przed 367. Zachował się tylko początek i koniec
• Parentalia (Wspomnienie zmarłych krewnych) – 30 poematów różnej długości, mające głównie metrum elegijne o zmarłych ułożone po konsulacie, gdy był od 36 lat wdowcem
• Commemoratio professorum Burdigalensium lub Professores (Wspomnienie o profesorach z Burdigali) – kontynuacja Parentalia dotycząca 24 znanych nauczycieli z rodzinnej Burdigali
• Epitaphia heroum qui bello Troico interfuerunt (Epitafia na bohaterów trojańskich) – 26 epitafiów związanych z bohaterami wojny trojańskiej przetłumaczone z języka greckiego
• Caesares (Żywoty cesarzy) – o dwunastu cesarzach opisanych przez Swetoniusza
• Ordo urbium nobilium (Szereg miast sławnych) – utwory dotyczące 20 miast (od Rzymu po Burdigalę), heksametrem skomponowane po upadku Maksymusa w 388
• Ludus VII Sapientium – rodzaj gry lalek, w której siedmiu mędrców występuje kolejno i przedstawia swe wypowiedzi
• Idyllia – 20 utworów pogrupowanych według arbitralnie ustalonych tytułów, wśród nich najbardziej znane:
  • Mosella (Mozela) – powstały w latach 370–371 poemat epicki w 483 heksametrach z podróży po rzece
  • Griphus ternarii numeri (Zagadka cyfry 3)
  • De aetatibus Hesiodon
  • Monosticha de aerumnis Herculis
  • De ambiguitate eligendae vitae
  • De viro bono
  • EST et NON
  • De rosis nascentibus
  • Versus paschales
  • Epicedion in patrem (Pieśń żałobna na śmierć ojca)
  • Technopaegnion (Igraszki wersyfikacyjne) – cykl 12 utworów powstałych w latach 389–390
  • Cento nuptialis (Centon weselny) – opis uroczystości weselnych za pomocą cytatów Wergiliusza
  • Bissula
  • Protrepticus
  • Genethliacon
• Eglogarum liber (Księga drobnych utworów) – kolekcja różnego rodzaju astronomicznych i astrologicznych wersyfikacji w metrum epickim i elegijnym
• Libri de fasti (Księgi o kalendarzu) – wierszowany katalog wszelkiego rodzaju wiedzy
• Epistolarum liber – 25 wierszowanych listów w różnym metrum
• Gratiarum actio ad Gratianum imperatorem pro consulatu (Mowa dziękczynna do Gracjana za otrzymany konsulat) – mowa dziękczynna prozą skierowana do cesarza Gracjana z okazji uzyskania urzędu konsula, wydana w Trewirze w 379
• Periochae Homeri Iliadis et Odyssiae – przypisywane Auzoniuszowi streszczenie prozą Iliady i Odysei Homera
• Praefatiunculae – przedmowy autorstwa poety do różnych zbiorów jego wierszy, w tym odpowiedzi na prośby cesarza Teodozjusza o jego wiersze
• De herediolo (Majątek rodzinny)
• Cupido cruciatus (Cierpienia Kupidyna)
• Oratio consulis Ausonii versibus rophalicis (Modlitwa konsula Auzoniusza w wierszach rofalickich)

• Ausoniusweg

• César Vidal Manzanares: Pisarze wczesnochrześcijańscy I-VII w. Przekład Ewa Burska. Warszawa: Verbinum, 2001. ISBN 83-7192-134-9. Brak numerów stron w książce
• Słownik pisarzy antycznych. Pod redakcją Anny Świderkówny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2001, s. 106–109. ISBN 83-214-1199-1.
• Edward John Kenney, Wendell Vernon Clausen: The Cambridge History of Classical Literature. T. II. Cambridge: Cambridge University Press, 1983, s. 16–23. ISBN 0-521-27371-4.

• Dzieła Auzoniusza w Internet Archive (ang.)
• Opera Ausonii nuper reperta w bibliotece Polona