Agathe

Agathe (stgr. Ἀγάθη Agathē, Ἀγάθη Τύχη Agathē Týchē, łac. Agatha, Agatha Tyche) – grecka kolonia Massalii na północno-zachodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego^[1][2]. Obecnie Agde we francuskiej Langwedocji^[3].

Jedno z miast o najstarszym rodowodzie we Francji, po Béziers (fundowanym w 575 p.n.e.) i Marsylii (600 p.n.e.)^[4]. Założone początkowo jako placówka handlowa (emporium) w ówczesnej delcie rzeki Hérault (Arauris) przez małoazjatyckich kolonizujących Fokajczyków z Massalii, pod nazwą Dobre (Szczęśliwe) Miasto (Ἄγαθὴ πόλις)^[5]. Wraz z położonymi dalej na zachód Emporion, Antipolis i Olbią Galijską tworzyło ciąg greckich emporiów w tej części Morza Śródziemnego^[6], lecz w Zatoce Lwiej było poza macierzystą Massalią jedynym miejscem zasiedlanym przez Greków w okresie przedrzymskim^[7].

Odległe o kilka kilometrów od galijskiego oppidum w Bessan^[7], powstało na terytorium Wolków Arekomików (Volci Arecomici)^[6] w celu ochrony greckiego handlu przed napaściami barbarzyńców (zwłaszcza z kierunku iberyjskiego) oraz jako stacja wymiany towarów (faktoria) i punkt handlowego pośrednictwa pomiędzy krainami śródziemnomorskimi a wnętrzem celtyckiej Galii, zasobnej tam (masyw Sewennów) w bogactwa mineralne. Będące zarazem portem rzecznym i morskim Agathe odgrywało na tyle istotną rolę komercyjną w zachodniej części Morza Śródziemnego, że zachowało ją i za czasów panowania rzymskiego^[7]. Wiadomo, że pod koniec V w. p.n.e. otoczone murem miasto zajmowało powierzchnię 4,25 ha, z zabudową mieszkalną o solidnej konstrukcji, rozmieszczoną w regularnej siatce ulic. Przynajmniej od początku IV w. p.n.e. terytorium polis o powierzchni ok. 20 tysięcy ha, zostało częściowo przeznaczone dla potrzeb rolnictwa i w związku z tym podzielone na ok. 1500 działek (kleroi)^[8].

Pod koniec II wieku p.n.e. Agathe zostało włączone do nowopowstałej rzymskiej prowincji – Galii Narbońskiej, nie znalazło się jednak na szlaku Via Domitia, wybudowanej przez Gnejusza Domicjusza Ahenobarbusa, pierwszej w Galii drogi rzymskiej łączącej ją z Hiszpanią. M.in. wskutek tego miasto w czasach rzymskich prawdopodobnie nie przekraczało swego poprzedniego zasięgu^[8] i nie doznawało sukcesywnego rozwoju. W późnym cesarstwie, około 400 n.e. stało się stolicą diecezji, zniesionej dopiero podczas rewolucji francuskiej (1790). Pod koniec V wieku zajęli je Wizygoci, którzy stworzyli swe państwo w południowej Galii i Iberii. Za zgodą ich władcy Alaryka II we wrześniu 506 r. odbył się tam sobór Kościoła rzymskiego (Concilium Agathense)^[5].

W źródłach pisanych Agathe wymieniane jest przez autorów starożytnych, takich jak Strabon (Geographika IV 1,5-6), Pliniusz (Naturalis historia III, 33), Pomponiusz Mela (De situ orbis II, 5), Klaudiusz Ptolemeusz (Geographia II 10,2), a także przez Pseudo-Skymnosa i Stefanosa z Bizancjum^[9].

Prace badawcze z ostatnich dziesięcioleci wykazały, iż kolonię grecką założono w najwyższej części miasta średniowiecznego i współczesnego, na planie podobnym jak Olbię Galijską i Emporion. Otaczały ją obwarowania, których ślady się zachowały, co potwierdziły dokonane sondaże. W ich trakcie odnaleziono grecką ceramikę i jedyne trzy inskrypcje odkryte w Langwedocji. Najważniejsze znaleziska pochodzą więc nie z terenu miasta, ale z łożyska rzeki Hérault i z dna morskiego w sąsiedztwie przylądka Agde. Należą do nich sztaby brązu i ołowiu, importowane amfory i inna ceramika, naczynia metalowe, a nawet bazaltowe kamienie młyńskie. Z koryta rzeki pochodzi natomiast odnaleziony w 1964 w naniesionych osadach piaskowych brązowy posąg młodzieńca (efeba) o wysokości 1,40 m, uważany za podobiznę hellenistycznego księcia z IV wieku p.n.e.^[7] W 2001 podobnie zostały odnalezione dwie mniejsze rzeźby brązowe z okresu wczesnego cesarstwa, przedstawiające dziecko i Erosa, a przeznaczone zapewne dla wyposażenia zamożnej rzymskiej willi w Galii Narbońskiej^[1]. Wszystkie znaleziska archeologiczne z Agde i okolicy zgromadzone są w miejscowym muzeum^[7].

• kolonia (starożytna Grecja)
• Wielka Grecja
• wielka kolonizacja
• Septymania

• DominiqueD. Garcia DominiqueD., Le territoire d’Agde grecque et l’occupation du sol en Languedoc central durant l’Age du fer, Textes réunis et édités par P. Arcelin, M. Bats, D. Garcia, G. Marchand et M. Schwaller, Lattes/Paris: A.D.A.M.-Errance, 1995, s. 146-164 [dostęp 2024-11-27]  (fr.)..