Antoni Sanojca

Antoni Sanojca

Kortum

pułkownik piechoty
Data i miejsce urodzenia	4 czerwca 1899 Rzeszów, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	25 lipca 1990 Warszawa, Polska
Przebieg służby
Lata służby	1914–1949
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie Armia Krajowa ludowe Wojsko Polskie Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	Komenda Główna Armii Krajowej Grupa „Północ”
Stanowiska	szef oddziału zastępca dowódcy grupy
Główne wojny i bitwy	wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa powstanie warszawskie działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce
Odznaczenia

Antoni Stanisław Marian, ps. Cis, Knapik, Kortum, Marian, Skaleń (ur. 4 czerwca 1899 w Rzeszowie, zm. 25 lipca 1990 w Warszawie) – pułkownik piechoty Wojska Polskiego, oficer Komendy Głównej Armii Krajowej, w powstaniu warszawskim zastępca dowódcy Grupy „Północ”, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Syn Józefa, i Marii z Szulców. Ojciec był nauczycielem łaciny i greki w gimnazjum, matka pochodziła z gdańskiej rodziny kupieckiej. Od 1910 C. K. VII Gimnazjum we Lwowie, gdzie w 1903 przenieśli się jego rodzice, ukończył sześć klas.

W czerwcu 1915 uciekł z gimnazjum i 15 lipca wstąpił w Piotrkowie do Legionów Polskich. Służył w 9 kompanii III batalionu 6 pułku piechoty. Walczył nad Stochodem i Styrem i w bitwie pod Kostiuchnówką. Od maja 1916 kapral. W sierpniu 1916 ciężko kontuzjowany, leczył się przez 3 miesiące. Na przełomie 1916/1917 ukończył kurs oficerski w Dęblinie. Po kryzysie przysięgowym od listopada 1917 wcielony do armii austriackiej. Służył w stopniu kaprala w 18 batalionie strzelców w północnych Węgrzech i na Ukrainie. Od 1918 działał w POW, 15 lipca 1918 zdezerterował z austriackiej armii i przez ponad miesiąc działał w POW w Kijowie, potem został delegowany do 4 Dywizji Strzelców Polskich jako instruktor. Od 1919 był dowódcą plutonu w 13 pułku strzelców polskich, biorąc udział w walkach z Armią Czerwoną w Odessie i Besarabii. W czerwcu 1919 wrócił z 4 Dywizją do kraju. W lipcu został adiutantem II batalionu 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Uczestnik wojny polsko-ukraińskiej, potem wojny polsko-sowieckiej m.in. na Wileńszczyźnie, pod Grodnem, na Mazowszu m.in. w obronie Warszawy i na Wołyniu. Od 1920 pełnił funkcję adiutanta w XIX Brygadzie Piechoty.

W czerwcu 1921 zdał maturę w IV Gimnazjum we Lwowie, w listopadzie 1921 został skierowany na studia na Wydziale Rolniczo-Leśnym Politechniki Lwowskiej, którą ukończył w 1926, otrzymując tytuł inżyniera. Od 1926 służył kolejno w 23 pułku piechoty, w sztabie DOK II Lublin na stanowisku referenta mobilizacyjnego, od lipca 1927 był dowódcą kompanii, potem adiutantem 26 pułku piechoty. W styczniu 1929 mianowano go oficerem ordynansowym dowódcy DOK VI Lwów, a we wrześniu 1930 kierownikiem referatu lasów w sztabie DOK IX Brześć nad Bugiem. 15 kwietnia 1932 objął stanowisko kierownika referatu budownictwa sportowego Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Następnie ukończył kurs oficerów sztabowych w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. Z dniem 25 listopada 1933 przeniesiono go do 26 pułku piechoty, od 1936 dowodził batalionem 78 pułku piechoty, zaś od 1938 batalionem 40 pułku piechoty Dzieci Lwowskich.

We wrześniu 1939, w stopniu majora, dowodził III batalionem 40 pułku piechoty biorąc udział w obronie Warszawy na odcinku „Wola”.

Od września 1939 uczestniczył w konspiracji. Od października 1939 do lipca 1944 był szefem Oddziału I (Organizacyjnego) Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej. Od 1940 awansowany do stopnia podpułkownika. Od lipca 1944 pełnił funkcję zastępcy szefa sztabu KG AK ds. organizacyjnych. W trakcie powstania warszawskiego pełnił funkcje zastępcy dowódcy Grupy AK „Północ”. 9 sierpnia został ciężko ranny w rękę i w nogę w walkach na Starówce. Od 28 września 1944 awansowany do stopnia pułkownika i odznaczony przez Naczelnego Wodza Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari z uzasadnieniem „za całokształt bardzo wydatnej pięcioletniej pracy konspiracyjnej na najbardziej eksponowanym kierowniczym stanowisku i dzielną postawę żołnierską w walkach powstańczych”^[1]. Po powstaniu w niewoli niemieckiej w Oflagu II C Woldenberg^[2].

Po uwolnieniu i powrocie do kraju był Delegatem Sił Zbrojnych na Obszar Południowo-Zachodni, potem I wiceprezesem oraz przewodniczącym Zarządu Obszaru Południowego WiN. Został aresztowany w listopadzie 1945 i skazany 3 lutego 1947 w tzw. procesie I zarządu WiN na 6 lat więzienia. Razem z nim sądzeni byli: Jan Rzepecki, Jan Szczurek-Cergowski, Marian Gołębiewski, Tadeusz Jachimek, Henryk Żuk, Kazimierz Leski, Józef Rybicki, Ludwik Muzyczka i Emilia Malessa. Po ułaskawieniu w 1947 pracował w Departamencie Budownictwa MON. Od września 1949 do sierpnia 1953 znów więziony, zrehabilitowany w sierpniu 1956.

W latach 1954–1958 pracował w Biurze Projektów Budownictwa Przemysłowego w Warszawie, między innymi przy budowie Wielkiej Krokwi w Zakopanem i przebudowie Hotelu Europejskiego w Warszawie, w latach 1956–1958 równolegle wykładał budownictwo sportowe w warszawskiej Akademii Wychowania Fizycznego. Od 1964 pracował w Instytucie Organizacji i Mechanizacji Budownictwa. Od 1956 przez wiele lat wchodził w skład Rady Naczelnej ZBoWiD.

Od 1973 na emeryturze. W 1988 odmówił awansu do stopnia generała brygady w stanie spoczynku^[3].

Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera IIC28-16-2)^[4].

• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 70 (1944)
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 5159 (1922)^[5]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 18 lutego 2011)^[6]
• Krzyż Niepodległości (6 czerwca 1931)^[7]
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie) „za czyny męstwa i odwagi wykazane w bojach toczonych w latach 1918–1921”
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie) „za czyny męstwa i odwagi wykazane w wojnie rozpoczętej 1 września 1939 roku”
• Złoty Krzyż Zasługi (18 lutego 1939)^[8]
• Warszawski Krzyż Powstańczy (1982)^[9]
• Srebrny Krzyż Zasługi (10 listopada 1928)^[10]

• Jan Olesik: Oflag II C Woldenberg. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1988. ISBN 83-11-07518-2.
• MarekM. Ney-Krwawicz MarekM., Komenda Główna Armii Krajowej 1939–1945, Warszawa: „Pax”, 1990, ISBN 83-211-1055-X, OCLC 830063023 . Brak numerów stron w książce
• Grzegorz Mazur, Sanojca Antoni Marian [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXXIV Warszawa-Kraków-Wrocław-Gdańsk 1992–1993, s. 524–527 wersja elektroniczna IPSB.
• WładysławW. Bartoszewski WładysławW., Powstanie Warszawskie, Andrzej KrzysztofA.K. Kunert, ZygmuntZ. Walkowski (oprac.), Warszawa: Świat Książki, 2009, ISBN 978-83-247-1699-9, OCLC 751213346 . Brak numerów stron w książce
• Janusz Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990, t. III: M–S, Toruń 2010, s. 367–370.