2 Wileńska Brygada Armii Krajowej
 Tablica w kościele[a] | |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1944 |
| Rozformowanie |
1944 |
| Nazwa wyróżniająca |
Wileńska |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
kpt. Wiktor Korycki ps. „Kaziuk”[1] |
| Działania zbrojne | |
| Operacja Ostra Brama | |
| Organizacja | |
| Formacja | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
2 Wileńska Brygada Armii Krajowej – polski oddział partyzancki[b] Okręgu Wilno Armii Krajowej.
Sformowana 3 lipca 1944 w Sawkiszkach w okolicach Korwia. Była najmłodszą formacją Armii Krajowej na terenie Wileńszczyzny i przetrwała do dnia rozbrojenia przez Sowietów 18 lipca tego samego roku. W lipcu 1944 liczyła ok. 400 partyzantów[3].
W okresie od 8 do 11 lipca 1944 brygada została czasowo przydzielona do Zgrupowania nr 2. 12 lipca odeszła do macierzystego Zgrupowania nr 1[4].
Geneza
[edytuj | edytuj kod]Brygada formowana została na bazie siatki AK zorganizowanej przez inspektora łącznikowego, Stanisława Symonowicza "Kalinę". Weszła w skład Zgrupowania nr 1 Okręgu Wilno Armii Krajowej.
Podlegały mu następujące rejony[c]
- rejon Rzesza – komendant „Walter”,
- rejon Mejszagoła – komendant „Dąb”,
- rejon Podbrzezie – komendant „Kumkor”,
- rejon Pozelwie (na terenie Litwy) – komendant „Żmogus”,
- rejon Malaty (na terenie Litwy) – komendant „Longinus”.
W ramach akcji „Burza” placówki terenowe AK wyszły z konspiracji. Porucznik W. Korycki „Kaziuk”, 1 lipca 1944 dał dalsze rozkazy do wyjścia z konspiracji placówkom i stawienie się na punkcie zbiórki w folwarku Sawkiszki. W okresie 1-3 lipca podczas organizowania brygady oddzielne placówki dokonały licznych drobnych akcji sabotażowych i dywersyjnych, rozbrajając niemieckie oddziały. 7 lipca stan 2 Brygady osiągnął ponad 400 żołnierzy. W tym dniu brygada wyruszyła na Wilno trasą wiodącą przez miejscowości: Mielniki, Czerwony Dwór, Mała Rzesza, Lindzieniszki[5]
Ze względu na bliskość Wilna mobilizacja Brygady przeprowadzono w okresie bezpośrednio poprzedzającym operację "Ostra Brama". Początkowo liczyła ok. 400 ludzi. W końcowej fazie operacji posiadała ok. 1000 żołnierzy[6].
Walki brygady
[edytuj | edytuj kod]- Niemenczynek i Korwie
5 lipca brygada stoczyła potyczkę z białoruską policją i Niemcami. Na szosie Zołsy – Niemenczynek maszerowała kolumna ok. 200 policjantów i 50 Niemców uzbrojonych w karabiny maszynowe. Uderzenie na Niemenczynek rozerwało kolumnę. Grupa Niemców i część policjantów wycofała się w kierunku Korwi. Oddział Czesława Plejewskego "Strasburgera" uderzył na pałac Korwi, gdzie zatrzymało się dowództwo niemieckie. "Strasburger" po ostrej wymianie ognia "wynegocjował" poddanie się Niemców i białoruskiej policji. Wzięto około 100 jeńców. Zdobyto 4 ciężkie karabiny maszynowe. Po akcji nadjechały jeszcze dwa ciężkie samochody wyładowane uzbrojonymi Niemcami – zostały rozbite.
- Pod Wilnem
Od 3 do 11 lipca 2 Brygada wchodziła w skład 2 Zgrupowania „Węgielnego”. Podczas marszu w kierunku Wilna, na odcinku szosy Kalwaria – Wanagienia, Brygada wsparła Brygadę "Juranda". W efekcie Niemcy zrezygnowali z walki i przebili się w kierunku na Prusy. Następnie brygada została skierowana do walki przeciw oddziałom niemieckim szukającym dróg wyjścia z Wilna na odcinku od szosy Mejszagolskiej do szosy Podbrzeskiej.
Rankiem 10 lipca ubezpieczenie zameldowało o przemarszu artylerii niemieckiej. Brygada rozbroiła Niemców bez oporu z ich strony. Zdobyto 4 haubice, kilka karabinów maszynowych, automaty, karabiny, pistolety, lornetki, mapy, prowiant oraz kilkadziesiąt koni kawaleryjskich, wierzchowych. Po południu do sztabu brygady przybyła grupa oficerów z dowództwa odcinka operacyjnego wojsk sowieckich. Dokonano uzgodnień co do przyszłych działań. Jeńców niemieckich przekazano Rosjanom. O zmroku brygada została zluzowana przez 4 Brygadę, a sama pomaszerowała w rejonie Gulbin i dalej do rejonu koncentracji wszystkich brygad Okręgu Wileńskiego AK.
Rozbrojenie
[edytuj | edytuj kod]12 lipca brygada osiągnęła rejon w okolicach jeziora Gulbińskiego
W Kojranach nastąpił kilkudniowy postój. Dowódca brygady "Wiktor" został wzywany na odprawę do ppłk. "Wilka". Na odprawę pojechał jednak zastępca mjr Makowski. Około północy łącznik powiadomił dowództwo brygady o internowaniu dowódców i rozkazie wymarszu w kierunku lasów Jaszuńskich.
O świcie 18 lipca 1944, we wsi Rukańce koło Turgiel, 2 Wileńska Brygada Armii Krajowej została rozbrojona przez zmotoryzowane oddziały Armii Czerwonej[7].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Tablica poświęcona 2 Wileńskiej Brygadzie Armii Krajowej w Kościele pw. Matki Boskiej Ostrobramskiej w Szczecinie
- ↑ Nazwa „brygada” określała stopień samodzielności partyzanckiej danego oddziału. Na samodzielność pozwalał pewien minimalny stan (około 300 ludzi) i to była dolną granicą pojęcia „brygada”. Granica górna, określona względami swobody ruchu i manewrowania w walkach na tyłach nieprzyjaciela, wynosiła około 1000 ludzi[2].
- ↑ Rejon w zasadzie odpowiadał terytorialnie przedwojennym gminom
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rokicki 2007 ↓, s. 27.
- ↑ PSZ w II WŚ. Armia Krajowa 1950 ↓, s. 600.
- ↑ Boradyn, Chmielarz i Piskunowicz 1997 ↓, s. 52.
- ↑ Potocki 2008 ↓, s. 87.
- ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 263.
- ↑ Jankowski 1998 ↓, s. 173.
- ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 279-280.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Komisja Historyczna Polskiego Sztabu Głównego w Londynie: Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej. Armia Krajowa. T. III. Londyn: Instytut Historyczny im. Generała Sikorskiego, 1950.
- Zenon Jankowski: Wspomnienia z 2 Wileńskiej Brygady AK oraz z Kaługi. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej. Oddział w Bydgoszczy, 1998. ISBN 83-87865-00-1.
- Paweł Rokicki: Armia Krajowa na Wileńszczyźnie 1943–1945. Warszawa: Barwa i Broń; Expadon Publishing SP. z o.o., 2007. ISBN 978-83-60786-01-7.
- Zygmunt Boradyn, Andrzej Chmielarz, Henryk Piskunowicz: Z dziejów Armii Krajowej na Nowogródczyźnie i Wileńszczyźnie (1941–1945). Radom: Ośrodek Kształcenia i Doskonalenia Kadr, 1997. ISBN 8390716803.
- Mieczysław Potocki: Między Dźwiną a Wilią – Wspomnienia żołnierza Armii Krajowej Ziemi Wileńskiej. Warszawa: Prohibita, 2008. ISBN 978-83-613-4407-0.
- Jarosław Wołkonowski, Grzegorz Łukomski: Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej w latach 1939-1945. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 1996. ISBN 83-86100-18-4.
- Wzmianka o formowaniu się 2 Wileńskiej Brygady AK w Tygodniku Wileńszczyzny
