Świstunka północna

Świstunka północna

Seicercus borealis[1]
(J.H. Blasius, 1858)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	świstunki
Rodzaj	Seicercus
Gatunek	świstunka północna
Synonimy
Phyllopneuste borealis J.H. Blasius, 1858[2] Phylloscopus borealis (J.H. Blasius, 1858)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
lęgowiska      zimowiska
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Świstunka północna^[4] (Seicercus borealis) – gatunek małego wędrownego ptaka z rodziny świstunek (Phylloscopidae), wcześniej zaliczany do pokrzewkowatych (Sylviidae).

Świstunka północna zamieszkuje północną Eurazję (od północnej części Półwyspu Fennoskandzkiego po Półwysep Czukocki, a na południu po Mongolię i północno-wschodnie Chiny) oraz zachodnią Alaskę. Zimuje w południowo-wschodniej Azji, w tym na wyspach Indonezji, Filipin oraz na Tajwanie. Do Polski zalatuje wyjątkowo – odnotowano dotąd zaledwie trzy wrześniowe stwierdzenia – w 1986, 2013 i 2021^[5][6].

Gatunek jest obecnie uznawany za monotypowy^[2][7]. Wcześniej wyróżniano podgatunki: Seicercus borealis borealis i Seicercus borealis kennicotti^[1]. Kolejne dwa taksony zaliczane dawniej do S. borealis klasyfikowane są obecnie jako oddzielne gatunki: świstunka kamczacka (Seicercus examinandus) i świstunka japońska (Seicercus xanthodryas)^[2][4][7].

Część badaczy zalicza świstunkę północną do rodzaju Phylloscopus^[2][7].

Ptak ten wielkością i wyglądem przypomina wójcika. Najważniejszym podobieństwem do innych świstunek jest rysunek na skrzydle: jasne paski (jeden lub dwa) na końcach dużych i średnich pokryw, na końcach lotek drugiego rzędu i trzeciego rzędu nie występują jasne elementy. Sylwetka ptaka wydłużona, większa i masywniejsza od piecuszka, wysmukła z ogonem wystającym poza koniec skrzydła i mocnymi nogami. Dziób dość duży, silny, gruby u nasady; wierzch głowy oliwkowozielonkawoszary, nieco ciemniejszy niż grzbiet. Najjaśniejszą częścią tułowia jest kuper, jednak nie jest on kontrastowy w stosunku do grzbietu i pokryw nadogonowych.

Długość ciała 12–13 cm, masa ciała 7,5–15 g^[2][8].

Ptak ten zamieszkuje strefę tajgi i obrzeża tundry. Zwykle przebywa w dość otwartych lasach iglastych^[8] (ale też liściastych z brzozą, topolą i wierzbą^[3]), w gęstym podszycie oraz w skupiskach wierzb karłowatych w wilgotnych dolinach. Może wyprowadzać lęgi nawet do wysokości 2500 m n.p.m. w zaroślach powyżej górnej granicy lasu. Często gniazduje w pobliżu wody. Ptaki migrujące przebywają powyżej 1800 m n.p.m. zarówno na obszarach zalesionych, jak i krzewiastych. Na zimowiskach świstunka północna występuje głównie poniżej 1800 m n.p.m., na polanach lasów mieszanych, obrzeżach lasów deszczowych, w zadrzewieniach wtórnych i lasach nadrzecznych. Często przebywa również na obrzeżach obszarów uprawnych, w ogrodach i namorzynach^[8].

Żywi się głównie owadami, takimi jak chrząszcze, komary, muchy, pluskwiaki czy jętki, oraz ich larwami. Zjada również pająki, małe ślimaki i skorupiaki^[8].

Ptaki tego gatunku są bardzo ruchliwe, żerują wewnątrz koron drzew i górnej części krzewów. Zganiając pokarm z liści i gałązek podlatuje za owadami, chwyta je w locie i siada z powrotem na miejscu, skąd wystartowała. Niekiedy zawisa na chwilę w locie przy liściach, by prędko schwytać zdobycz.

Świstunka północna wydaje dwa różne głosy, które są odmienne od głosów pozostałych świstunek. Pierwszy głos to bardzo krótkie ćwierknięcie nieprzekraczające 0,1 sekundy, wysokie i szorstkie, twardo brzmiące: „dzrt”, „tzjt”, może kojarzyć się z krótkimi sygnałami trznadla. Drugi głos to suchy i delikatny terkot składający się z dźwięków „tr” zwalniający ku końcowi, trwa od 0,3 do 1,5 sekundy i zawiera od 6 do 30 pojedynczych stuknięć. Wędrujące jesienią świstunki północne mogą się wcale nie odzywać, z tego powodu opisane dźwięki należą do rzadkości.

Sezon lęgowy trwa od końca czerwca do sierpnia. Świstunka północna wyprowadza jeden lęg w sezonie. Gniazduje na ziemi, często pod gęstymi krzewami na omszałej ziemi lub w naturalnej szczelinie, wśród korzeni drzew lub w kępach traw. Budową gniazda zajmuje się samica. Ma ono kształt kopuły z bocznym wejściem, wykonane jest z trawy, chwastów, mchu, liści, a wyściółkę stanowi drobniejsza trawa^[8].

Samica składa 5–7 białych jaj z drobnymi brązowymi kropkami. Wysiaduje przez 11–13 dni. Pisklęta są karmione przez oboje rodziców. Młode są w pełni opierzone 12–14 dni po wykluciu, ale jeszcze przez dwa tygodnie są zależne od pożywienia dostarczanego przez rodziców^[8].

IUCN uznaje świstunkę północną za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Organizacja BirdLife International w 2015 roku szacowała liczebność populacji europejskiej na 3,7–7 milionów par lęgowych. Liczebność światowej populacji prawdopodobnie mieści się w przedziale 10–500 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy^[3].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[9].

• ptaki Polski

• Tomasz Cofta, Rozpoznawanie świstunek – część druga, „Ptaki Polski” 1/2008(9).

• Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).