Edytujesz Margaret Thatcher

| odznaczenia = {{order|OP}} {{order|OOM}} {{order|OBL|1}} {{order|WOKDZ}} {{order|KZ-OP}} {{order|OWWL|WK}} {{order|ODN|KW}} {{order|PMW|2}} {{order|OSK|1}} {{order|FI}} {{order|OŚJJ}}

Była najdłużej urzędującą brytyjską premier w XX wieku, piastowała ten urząd przez najdłuższy nieprzerwany czas od kadencji [[Robert Jenkinson|Roberta Jenkinsona]] (1812–1827). Jest także pierwszą kobietą, która w Wielkiej Brytanii została wybrana na szefową partii rządzącej. Wraz z [[Margaret Beckett]] (minister spraw zagranicznych), [[Theresa May|Theresą May]] (minister spraw wewnętrznych oraz premier) i [[Liz Truss]] (minister spraw zagranicznych oraz premier) jako jedyne pełniły funkcję ministra z najważniejszej grupy resortów, tzw. [[Great Offices of State]].

=== Rodzina i edukacja ===

Urodziła się w [[Grantham]] w hrabstwie [[Lincolnshire|Lincoln]] we wschodniej [[Anglia|Anglii]]. Jej ojcem był [[Alfred Roberts]], który prowadził sklep wielobranżowy i aktywnie uczestniczył w lokalnej działalności politycznej, pełnił m.in. funkcję [[Radny|radnego]] (ustąpił z urzędu w 1946 po wygranej [[Partia Pracy (Wielka Brytania)|Partii Pracy]] w wyborach do rady miejskiej Grantham), był pastorem kościoła [[Metodyzm|metodystów]], a jego sympatie polityczne kierowały się ku miejscowym konserwatystom. Matką była Beatrice z domu Stephenson. Margaret była wychowywana w oparciu o nauczanie kościoła metodystów i pozostała mu wierna przez resztę życia.

W 1950 i 1951 brała udział w wyborach do parlamentu z okręgu [[Okręg wyborczy Dartford|Dartford]]. Była wówczas najmłodszą kandydatką z Partii Konserwatywnej. Jej aktywność polityczna spowodowała, że zwrócił na nią uwagę [[Denis Thatcher]] – bogaty przedsiębiorca, którego poślubiła 13 grudnia 1951 roku{{odn|Blundell|2010|s=74}}. On nakłonił żonę do ubiegania się o miejsce w angielskiej [[Adwokatura|palestrze]], tzw. Bar Association. W 1952 rozpoczęła naukę na [[City Law School (City University)|wydziale prawa]] (ówczesna nazwa – Inns of Court School of Law) w londyńskim [[City University]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Margaret Thatcher: Inns of Court School of Law alumna |data = 2019-03-14 |data dostępu = 2019-12-01 |opublikowany = City, University of London |url = https://www.city.ac.uk/news/2013/apr/margaret-thatcher-alumna-of-the-inns-of-court-school-of-law |archiwum = https://web.archive.org/web/20190314135340/https://www.city.ac.uk/news/2013/apr/margaret-thatcher-alumna-of-the-inns-of-court-school-of-law |zarchiwizowano = 2019-03-14}}</ref>. W 1953 zdała egzaminy adwokackie i otrzymała uprawnienia do wykonywania zawodu. 15 sierpnia tego samego roku urodziła bliźniaki: [[Mark Thatcher|Marka]] i [[Carol Thatcher|Carol]]. Po powrocie do pracy specjalizowała się głównie w sprawach podatkowych.

W 1954 zaczęła ponownie ubiegać się o miejsce na liście wyborczej w okręgu [[Okręg wyborczy Orpington|Orpington]]. Wystartowała w nich, znowu bez powodzenia. Później bezowocnie kandydowała kilkakrotnie. Dopiero w kwietniu 1958 została wybrana na kandydatkę z okręgu [[Okręg wyborczy Finchley|Finchley]]{{odn|Blundell|2010|s=80}}. Zdobyła łatwo fotel w Izbie Gmin w wyborach 1959. Jej pierwsze wystąpienie w Parlamencie dotyczyło rad miejskich i gminnych, a dokładniej zmuszenia tych organów do odbywania jawnych posiedzeń. W mowie tej wykazała się dużymi umiejętnościami oratorskimi, a jej postulaty zostały zrealizowane{{odn|Blundell|2010|s=88}}. W 1961 głosowała niezgodnie z zaleceniami macierzystej partii, opowiadając się za przywróceniem kary chłosty.

Szybko awansowała w partii. Otrzymała miejsce w przedniej ławie poselskiej (''front bench'') jako sekretarz parlamentarny do spraw prawa pracy i wynagrodzeń (wrzesień 1961). Stanowisko to utrzymywała do 1964, gdy konserwatyści stracili władzę. Gdy ze stanowiska szefa partii ustąpił [[Alec Douglas-Home]], Thatcher poparła na jego następcę [[Edward Heath|Edwarda Heatha]], który pokonał [[Reginald Maudling|Reginalda Maudlinga]]. W zamian otrzymała stanowisko rzecznika do spraw budownictwa mieszkaniowego. W 1966 znalazła się w grupie osób w [[Gabinet cieni|gabinecie cieni]], zajmującej się sprawami należącymi do resortu skarbu.

Była jednym z nielicznych członków parlamentu, którzy głosowali za [[Depenalizacja|dekryminalizacją]] kontaktów [[Homoseksualizm|homoseksualnych]]. Opowiadała się także za legalizacją [[Aborcja|aborcji]]. Sprzeciwiała się natomiast zniesieniu [[Kara śmierci|kary śmierci]] oraz ułatwieniom w procedurze rozwodowej. Głośna stała się także jej wypowiedź z 1966, kiedy wystąpiła z silnym atakiem na nowe rządowe propozycje podatkowe Partii Pracy, które nazwała nie tylko krokiem ku [[socjalizm]]owi, ale wręcz ku [[komunizm]]owi. W gabinecie cieni zajmowała się kolejno sprawami energetycznymi (1967), transportem i ostatecznie edukacją (przed wyborami 1970/1971).

[[Plik:President Ronald Reagan and Prime Minister Margaret Thatcher of the United Kingdom.jpg|thumb|Thatcher i [[Ronald Reagan]] w [[Biały Dom|Białym Domu]] (1988)]]

Kiedy konserwatyści wygrali wybory w 1970, Thatcher została ministrem edukacji w [[Rząd Edwarda Heatha|rządzie Edwarda Heatha]]{{odn|Blundell|2010|s=111}}. W pierwszych miesiącach urzędowania zmniejszyła budżet resortu szkolnictwa, zdecydowała się także na niedofinansowywanie bezpłatnego mleka w szkołach, co wywołało falę protestów, a media nadały jej przydomek „Mrs Thatcher the milk snatcher” (pol. Thatcher – złodziejka mleka){{odn|Blundell|2010|s=113}}. Jednak otworzyła więcej szkół niż jakikolwiek wcześniejszy minister.

Jej kadencja stała się znana głównie ze względu na wywieranie nacisku na władze lokalne w celu przekształcenia szkół gimnazjalnych (tzw. ''grammar schools'') w licea ogólnokształcące (tzw. ''comprehensive schools''). Obroniła także [[The Open University]] (tzw. Wolny Uniwersytet) przed planowanymi cięciami budżetowymi.

Po przegranej konserwatystów w 1974 objęła tekę ministra środowiska w gabinecie cieni. Pełniąc tę funkcję, popierała propozycję zniesienia podatku od nieruchomości opartego na stopach procentowych (''rating system'') płaconego od wartości nominalnej nieruchomości za niektóre usługi świadczone przez władze samorządowe. Postulat ten spotkał się z uznaniem wewnątrz partii.

19 stycznia 1976 wygłosiła w ratuszu w Kensington (dzielnica [[Londyn]]u) ciętą mowę przeciwko [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związkowi Radzieckiemu]], a najsłynniejsza jej część brzmiała następująco: „Rosjanie dążą do osiągnięcia światowej dominacji i szybko zdobywają kolejne środki do tego, aby stać się najpotężniejszym narodem, jakiego świat nie widział. Ludzie z sowieckiego Politbiura nie muszą się martwić o takie rzeczy, jak brak społecznego zaufania. Oni stawiają na hasło «armaty zamiast masła», podczas gdy my stawiamy wszystko przed armatami”. W odpowiedzi na te słowa sowiecka gazeta rządowa „[[Krasnaja zwiezda|Krasnaja Zwiezda]]” nadała jej przydomek „Żelazna Dama”, który został szybko rozpowszechniony przez audycję Radia Moskwa.

Na początku mianowała na wiele stanowisk w gabinecie cieni zwolenników Heatha. Poprzez ten krok chciała mieć szerokie spektrum opinii, tak, aby wszystkie skrzydła partii były reprezentowane. Musiała działać jednak ostrożnie, aby nie zrazić członków partii do swoich [[Monetaryzm|monetarystycznych]] przekonań. Sprzeciwiła się także forsowanej poprzednio przez konserwatystów polityce utworzenia autonomicznego rządu Szkocji. Wywołała kontrowersje wywiadem dla telewizji Granada w 1978, w którym wyraziła obawy odnośnie do imigrantów – jej zdaniem – zalewających Anglię. Niektórzy uznali tę wypowiedź również za chęć przyciągnięcia zwolenników [[Brytyjski Front Narodowy|Brytyjskiego Frontu Narodowego]] do Partii Konserwatywnej.

Rząd Callaghana upadł na wiosnę 1979 po początkowych sukcesach tzw. ruchu niepewności, a konserwatyści uzyskali po wyborach przewagę w Izbie Gmin, która pozwalała na sformowanie rządu. Thatcher została pierwszą w brytyjskiej historii kobietą na stanowisku premiera.

[[Plik:Photograph of the G-7 Economic Summit in Williamsburg, Virginia (left to right) Pierre Trudeau, Gaston Thorn, Helmut... - NARA - 198538.jpg|thumb|Thatcher na szczycie G7 w [[Williamsburg (Wirginia)|Williamsburgu]] (1983); kolejno od lewej: [[Pierre Trudeau]], [[Gaston Thorn]], [[Helmut Kohl]], [[François Mitterrand]], [[Ronald Reagan]], [[Yasuhiro Nakasone]], Margaret Thatcher, [[Amintore Fanfani]]]]

W 1981 grupa więźniów z [[Irlandzka Armia Republikańska|IRA]] i [[Irish National Liberation Army|Irlandzkiej Armii Wyzwolenia Narodowego]] przebywająca w więzieniu w [[Maze]] ogłosiła strajk głodowy w celu uzyskania praw więźniów politycznych, które zostały im cofnięte pięć lat wcześniej. [[Robert George Sands|Bobby Sands]] – jeden ze strajkujących – został wybrany do parlamentu z okręgu Fermanagh i South Tyrone, ale kontynuował głodówkę i zmarł kilka tygodni później{{odn|Blundell|2010|s=218}}.

Polityczni komentatorzy twierdzili, że nowy rząd nawiązuje do poczynań rządu Heatha (tzw. ''u-turn'' – zawracanie z obranej wcześniej drogi – niedotrzymywanie obietnic wyborczych), jednak Thatcher odżegnała się od tego na konferencji Partii Konserwatywnej w 1980, mówiąc, że: „dla czekających z zapartym tchem na ulubione przez media słowo ''u-turn'' chcę powiedzieć tylko jedną rzecz: zmieniajcie kierunek, jeśli chcecie, ale dama (przyp. premier) nie jest od zawracania” („To those waiting with bated breath for that favourite media catch-phrase-the U-turn- I have only one thing to say: you turn if you want to; the Lady’s not for turning”). Słowa te zostały potwierdzone w budżecie 1981, w którym podatki zostały podwyższone w środku recesji gospodarczej. Decyzja rządu Thatcher została podjęta pomimo wystosowanego przez 364 czołowych ekonomistów listu otwartego, w którym stwierdzali: „przekonanie Rządu o tym, że poprzez zmniejszenie popytu inflacja zostanie powstrzymana, nie ma żadnego oparcia w teorii ekonomicznej”, dodając, że „obecna polityka pogłębi kryzys, wyniszczy bazę przemysłową naszej gospodarki i zagrozi jej społeczno-politycznej stabilności”<ref>{{Cytuj |autor = Needham, Duncan; Hotson, Anthony |tytuł = Expansionary fiscal contraction. The Thatcher government’s 1981 budget in perspective |data dostępu = 2020-05-08 |isbn = 978-1-316-00428-9 |miejsce = Nowy Jork|oclc = 889813351}}</ref>. W styczniu 1982 inflacja spadła do jednocyfrowej, wtedy też obniżono stopy procentowe. Bezrobocie w dalszym ciągu rosło, osiągając według oficjalnych danych rządowych 3,6 mln (ale kryteria kwalifikowania osoby jako bezrobotnej zostały wcześniej zmienione i według niektórych bezrobocie osiągnęło wysokość 5 mln). Według {{link-interwiki|Alan Budd|tekst=Alana Budda|Q=Q4706273}}, który w latach 1979–1981 pełnił funkcję doradcy w brytyjskim Skarbie Państwa, niewykluczone, że fala bezrobocia wywołana przez antyinflacyjną politykę rządu Thatcher była prawdziwym celem podejmowanych działań, a nie ich niechcianym skutkiem. Poprzez zwiększenie bezrobocia, Thatcher osłabiała bowiem polityczną pozycję brytyjskiej klasy robotniczej<ref>{{Cytuj |redaktor = George F. DeMartino, Deirdre McCloskey |tytuł = The Oxford Handbook of Professional Economic Ethics |data = 2016-04-01 |data dostępu = 2020-05-07 |isbn = 978-0-19-976663-5 |wydanie = 1 |wydawca = Oxford University Press |doi = 10.1093/oxfordhb/9780199766635.001.0001 |url = http://oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199766635.001.0001/oxfordhb-9780199766635 |język = en}}</ref>.

Szukanie oszczędności spowodowało cięcia budżetu brytyjskiego ministerstwa obrony. W [[Argentyna|Argentynie]] pozbawiona stabilnego poparcia społecznego junta wojskowa szukała możliwości poprawy wizerunku w oczach narodu, który znosił pogarszającą się z roku na rok sytuację ekonomiczną. 2 kwietnia 1982 wojska argentyńskie wylądowały na [[Falklandy|Falklandach]]. Była to pierwsza inwazja na brytyjskie terytorium od czasów [[II wojna światowa|II wojny światowej]]. Argentyna od 1830 pozostawała w sporze z Wielką Brytanią o ten niewielki archipelag. Thatcher musiała podjąć jedną z najtrudniejszych decyzji w czasie swojej kadencji. Zdecydowała, że w ciągu kilku dni w rejon konfliktu [[Wojna o Falklandy|została wysłana flota wojenna]] z zadaniem odbicia Falklandów. Dzięki sukcesowi tej operacji wzmogły się w Anglii nastroje patriotyczne, a prestiż premier, do tej pory bijącej w sondażach rekordy niepopularności, wzrósł niepomiernie.

Czynnik falklandzki przy rozpadzie opozycji był przyczyną wygranej konserwatystów w wyborach w 1983. Był to jeden z największych sukcesów rządu Thatcher, pomimo niepopularnych decyzji. Pomimo rozbicia laburzystów zwycięstwo nie było pewne, bowiem na drodze [[Torysi|torysów]] stanęła koalicja, którą tworzyły [[Partia Socjaldemokratyczna (Wielka Brytania, 1981)|Partia Socjaldemokratyczna]] i [[Partia Liberalna (Wielka Brytania)|Partia Liberalna]]. Jednak ta nowa siła nie była w stanie powstrzymać Partii Konserwatywnej, która zdobyła 42,4% głosów (niedużo gorszy wynik niż w wyborach w 1979). Obowiązująca w Wielkiej Brytanii [[ordynacja większościowa]] sprawiła, że torysi mimo niedużych różnic procentowych zdobyli znaczną przewagę nad innymi partiami w parlamencie (była to różnica 144 miejsc).

Thatcher była zdeterminowana, by ograniczyć wpływy [[Związek zawodowy|związków zawodowych]]. Jednak obrała inną strategię niż rząd Heatha – zamiast jednej ustawy postanowiła to zrobić stopniowo. Kilka związków natychmiast ogłosiło strajk, którego celem było zniszczenie polityczne „Żelaznej Damy”. Strajk górniczy z 1984 ogłoszony przez [[Krajowy Związek Górniczy]] (NUM, National Union of Mineworkers), którego przewodniczącym był [[Arthur Scargill]], był najgroźniejszy. Jednak Thatcher przygotowała się do jego stłumienia, gromadząc zapasy węgla, dzięki czemu nie było przerw w dostawach prądu (w przeciwieństwie do 1972). Prowadzono przy tym przemyślaną kampanię medialną, [[policja]] wstrzymywała się z akcjami, które mogłyby doprowadzić do pogwałcenia praw obywatelskich. Równocześnie w prasie i telewizji ukazywano zdjęcia grup uzbrojonych górników, którzy przemocą zmuszali swoich kolegów do powstrzymywania się od pracy. Spowodowało to, że opinia publiczna odwróciła się od strajkujących. Strajk górników trwał około roku, po czym strajkujący ustąpili, nie uzyskując nic w zamian. Torysowski rząd zadecydował także o zamknięciu większości kopalń, z wyjątkiem piętnastu, które zostały [[Prywatyzacja|sprywatyzowane]] w 1984&nbsp;r.

[[Plik:Grand Hotel - Brighton - 02082004.jpg|thumb|Grand Hotel Brighton, w którym 12 października 1984 dokonano próby zamachu na Thatcher]]

W czerwcu 1984 Thatcher zaprosiła prezydenta [[Południowa Afryka|RPA]] – P. W. Bothę i ministra spraw zagranicznych tego kraju – [[Pik Botha|Pika Bothę]] w celu przedyskutowania kwestii związanych z [[apartheid]]em i związanych z nim sankcji gospodarczych nałożonych na ten kraj. Było to dotkliwe dla Wielkiej Brytanii, która zainwestowała tam duże środki. Wizyta ta miała miejsce po upływie trzech miesięcy od incydentu, w którym południowoafrykańscy przemytnicy broni zostali aresztowani w [[Coventry]] i oskarżeni o złamanie embarga [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]]-u na dostawy broni do RPA.

15 listopada 1985 podpisała angielsko-irlandzkie porozumienie (nazywane porozumieniem z Hillborough), w którym po raz pierwszy Republice Irlandii dawano pewną możliwość udziału w decydowaniu o sprawach [[Ulster]]u. Umowa ta spotkała się z potępieniem irlandzkich unionistów. Ulsterska Partia Unionistyczna oraz Demokratyczna Partia Unionistyczna zawarły 23 stycznia 1986 pakt wyborczy, w ramach którego zorganizowały doraźne referendum i zrezygnowały ze swoich miejsc w parlamencie, jednocześnie współzawodnicząc w nowo rozpisanych wyborach uzupełniających – straciły w nich tylko jedno miejsce na rzecz [[SDLP]] – laburzystów połączonych z Partią Socjaldemokratyczną. Jednak w przeciwieństwie do 1974, unioniści nie zdołali storpedować porozumienia poprzez strajk generalny. Był to skutek zmiany układu sił w stosunkach między związkami zawodowymi a rządem.

W polityce gospodarczej kładła nacisk na działanie sił wolnorynkowych oraz na przedsiębiorczość. Od czasu objęcia funkcji premiera eksperymentowała ze sprzedażą małych przedsiębiorstw państwowych ich własnym pracownikom. Akcja ta spotkała się z pozytywnym odzewem. Po wyborach 1983 rząd zachęcony tymi sukcesami wyprzedał większość udziałów w publicznych firmach, które w większości znacjonalizowano w okresie lat 40. Duża część społeczeństwa włączyła się w tę akcję i nabyła udziały wielu przedsiębiorstw; niektórzy sprzedali je, zarabiając na różnicy kursowej, wielu jednak pozostało ich współwłaścicielami. Polityka [[Prywatyzacja|prywatyzacji]] była krytykowana przez lewicę i stała się synonimem [[taczeryzm]]u. Wbrew niepochlebnym opiniom sprawiła ona, że budżet państwa stanął na nogi, a firmy w rękach prywatnych stały się rentowne.

Wspierała [[Ronald Reagan|Ronalda Reagana]] w jego polityce odstraszania ZSRR (polityka ta była realizowana głównie poprzez duże nakłady na zbrojenia). Była to zasadnicza różnica wobec poprzedniej strategii Zachodu, polegającej na powstrzymywaniu (czyli nie dopuszczeniu do rozprzestrzeniania się komunizmu). Armia USA dostała pozwolenie rządu brytyjskiego na umieszczenie na wyspach wyrzutni rakiet atomowych (reakcją na to były protesty na rzecz likwidacji arsenałów nuklearnych). „Żelazna Dama” była pierwszym przywódcą państwa zachodniego, który ciepło odniósł się do zabiegów reformatorskich [[Michaił Gorbaczow|Michaiła Gorbaczowa]]. Po spotkaniu w 1984 określiła go jako człowieka, z którym można ubić dobry interes (było to na trzy miesiące przed jego dojściem do władzy). Ocieplenie stosunków pomiędzy Wschodem a Zachodem od tej pory nabrało tempa. ZSRR pod wodzą Gorbaczowa modyfikował swoją politykę zagraniczną, a w 1991 doszło do jego rozpadu. Thatcher przetrwała na urzędzie zimną wojnę, która zakończyła się w 1989. Są głosy, które uznają jej duży wkład w zwycięstwo orientacji demokratycznej nad autorytaryzmem, zarówno poprzez politykę odstraszania, jak i powstrzymywania.

Sympatyzowała również z chilijskim dyktatorem generałem [[Augusto Pinochet]]em, który – podobnie jak ona – wdrażał reformy gospodarcze inspirowane poglądami tzw. [[Szkoła chicagowska (ekonomia)|szkoły chicagowskiej]]. Podczas [[Wojna o Falklandy|wojny falklandzkiej]] rząd [[Chile]], jako jedyny w Ameryce Łacińskiej, aktywnie poparł Wielką Brytanię. Pinochet pozwalał na awaryjne lądowania brytyjskich samolotów i helikopterów oraz organizował akcję ratowania zestrzelonych pilotów, którzy dzięki temu uniknęli argentyńskiej niewoli. Thatcher wspierała Pinocheta nawet wówczas, gdy został on aresztowany w Londynie 10 października 1998 w związku z zarzutami zabójstwa, zaginięcia i stosowania tortur wobec 91 obywateli hiszpańskich, argentyńskich i chilijskich.

W 1985 Uniwersytet Oksfordzki odmówił jej przyznania tytułu [[Doktor honoris causa|doktora honoris causa]] w proteście wobec obcięcia środków na edukację. Było to tym bardziej znaczące, że do tej pory uczelnia przyznawała to wyróżnienie każdemu premierowi, który się kształcił w jej murach.

W 1986, w przeciwieństwie do innych członków [[NATO]], wsparła operację „Kanion El Dorado” bombardowania [[Libia|Libii]] przez lotnictwo amerykańskie, w której wykorzystano bazy brytyjskie. Jej upodobanie do zacieśniania współpracy wojskowej z USA przejawiło się także w tzw. aferze Westland, gdzie ważny dostawca uzbrojenia – firma [[Westland Helicopters]] (producent helikopterów) był powstrzymywany przez Thatcher i jej kilku współpracowników od połączenia się z włoską [[Agusta|Agustą]], faworyzowano natomiast amerykańską firmę [[Sikorsky Aircraft]]. Minister obrony Michael Heseltine, który optował za Agustą, zrezygnował w proteście przeciwko stylowi prowadzenia rady ministrów i naciskom wywieranym na niego przez Thatcher (stał się później jej poważnym krytykiem i konkurentem w walce o władzę w partii).

W 1986 jej rząd w kontrowersyjnych okolicznościach zlikwidował [[Greater London Council|Radę Wielkiego Londynu]], wówczas zarządzaną przez radykalnego [[Ken Livingstone|Kena Livingstone’a]] oraz rady wszystkich sześciu [[Hrabstwo metropolitalne|hrabstw metropolitalnych]]. Posunięcie to uzasadniano względami efektywności. Przeciwnicy twierdzili zaś, że była to akcja czysto polityczna, bo większość radnych pochodziła z Partii Pracy, a jednostki samorządu miejskiego stały się centrum opozycji przeciwko rządowi. Ponadto radni żądali przeznaczenia wyższych funduszy na rozwój miasta, co nie zgadzało się z polityką oszczędności budżetowych realizowanych przez torysów.

W czasie drugiej kadencji odnotowała na swym koncie dwa poważne sukcesy w polityce zagranicznej. W 1984 odwiedziła [[Chińska Republika Ludowa|Chiny]], 19 grudnia doszło tam do podpisania międzypaństwowej umowy chińsko-brytyjskiej. W akcie tym Chiny zgodziły się przyznać [[Hongkong]]owi po wygaśnięciu brytyjskiej dzierżawy w 1997 status Specjalnego Regionu Administracyjnego, zgodnie z zasadą „[[Jeden kraj, dwa systemy]]”. Chiny zobowiązały się nie zmieniać ustroju społeczno-gospodarczego Hongkongu aż do 2047.

W czasie spotkania [[Rada Europejska|Rady Europejskiej]] w listopadzie 1979 w [[Dublin]]ie Thatcher stwierdziła, że Wielka Brytania otrzymuje ze Wspólnoty o wiele mniej środków, niż wpłaca. Złożyła wówczas sławne oświadczenie: „my nie prosimy Wspólnoty czy kogoś innego o pieniądze, my po prostu chcemy nasze pieniądze z powrotem”. Jej twarde stanowisko sprawiło, że na szczycie w [[Fontainebleau]] w czerwcu 1984 zgodzono się na [[Rabat brytyjski|rabat w składce brytyjskiej]], który wyniósł 66% pomiędzy tym, co Brytyjczycy wnosili a tym, co otrzymywali.

[[Plik:President Reagan and Prime Minister Margaret Thatcher at Camp David 1986.jpg|thumb|Thatcher z Ronaldem Reaganem w [[Camp David]]]]

Poprzez wygraną w wyborach 1987 na fali boomu gospodarczego pomimo ostrej opozycji laburzystowskiej atakującej konserwatystów za udostępnienie Amerykanom możliwości instalacji rakiet nuklearnych, ze 102-osobową przewagą w parlamencie Thatcher została najdłużej nieprzerwanie sprawującym urząd premierem od czasu [[Robert Banks (polityk)|Roberta Banksa]] – lorda Liverpool i pierwszą osobą, która trzykrotnie z rzędu wygrała wybory od czasów [[Henry Temple|Henry’ego Temple’a]] – lorda Palmerston (1865). Większość gazet brytyjskich była jej przychylna, z wyjątkiem [[Daily Mirror]] i [[The Guardian]]. Thatcher doceniła to, organizując dla mediów krótkie konferencje prasowe prowadzone przez jej sekretarza prasowego – Bernarda Ingrama. W gazetach brukowych i [[tabloid]]ach była znana jako „Maggie” – to zdrobniałe określenie stało się wkrótce znanym sloganem protestacyjnym – „Maggie precz!” („Maggie out”) wykrzykiwanym przez jej przeciwników. „Żelazna Dama” była szczególnie niepopularna wśród środowisk lewicowych, dowodem tego były teksty takich piosenek jak: „Stand Down Margaret” („Margaret ustąp”, [[The Beat (brytyjski zespół muzyczny)|The Beat]]), „Tramp The Dirt Down” ([[Elvis Costello]]), „Margaret On The Guillotine” („Margaret na gilotynę”, [[Morrissey]]) czy „Mother Knows Best” („Matka wie najlepiej”, [[Richard Thompson (muzyk)|Richard Thompson]]).

Była zwolennikiem dekryminalizacji kontaktów [[Homoseksualizm|homoseksualnych]], ale w 1986 na konferencji konserwatystów powiedziała: „Dzieci, którym powinno się wpajać tradycyjne wartości są zamiast tego nauczane, że posiadają niezbywalne prawo do bycia gejem”. W tym okresie mniej znani konserwatywni posłowie oraz [[Par (tytuł brytyjski)|parowie]] rozpoczęli kampanię pod hasłem „zaprzestania promowania homoseksualizmu”. W grudniu 1987 została przyjęta specjalna poprawka do Ustawy o samorządzie (Local Government Act), która nakazywała władzom samorządowym aby: „ani pośrednio ani bezpośrednio nie promowały homoseksualizmu, ani też nie publikowały materiałów, które są nakierowane na powyższy cel” (zakaz ten dotyczył również szkół finansowanych z budżetów lokalnych). Poprawka ta została usunięta w 2000.

W późnych latach 80. Thatcher – była chemik – zaczęła wykazywać zainteresowanie problemami ochrony środowiska, które poprzednio nie leżały w głównym kręgu działania rządu. W przemówieniu z 1988 r.<ref>[http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=107346 Margaret Thatcher, ''Speech to the Royal Society'', 27 września 1988].</ref> przyznała, że [[globalne ocieplenie]], [[dziura ozonowa]] i [[Kwaśny deszcz|kwaśne deszcze]] są poważnym problemem. W 1990 otworzyła [[Hadley Centre]], które miało się zajmować badaniem zmian klimatycznych i ich przewidywaniem. W swojej książce ''Statecraft'' (''Sztuka rządzenia'', 2002) wyznała, że żałowała swojego poparcia dla koncepcji przyczynienia się człowieka do procesu globalnego ocieplenia, ponieważ miało to negatywny efekt na proces produkcji dóbr – „cokolwiek społeczność międzynarodowa uzgodni w kwestii problemów ochrony środowiska, musi mieć na względzie, że nasze gospodarki potrzebują możliwości wzrostu i rozwoju, ponieważ bez tego brakować będzie środków, które są potrzebne na zapobieganie degradacji środowiska naturalnego”<ref>[http://www.margaretthatcher.org/Speeches/displaydocument.asp?docid=108102&doctype=1 Margaret Thatcher: ''Speech opening Hadley Centre for Climate Prediction and Research.'' 25 maja 1990].</ref>.

W [[Brugia|Brugii]] w 1988 nakreśliła sprzeciw wobec propozycji sfederalizowania i centralizacji wspólnot europejskich. W dalszym ciągu jednak popierała członkostwo Wielkiej Brytanii w jej strukturach, przy czym widziała jej rolę tylko przy zapewnianiu swobodnego przepływu towarów (wolnego handlu) i zapewnieniu konkurencyjności gospodarek krajów europejskich. Obawiała się, że zmiany, które zostały wprowadzone w Anglii, mogą zostać zniweczone przez nowe regulacje unijne, twierdziła m.in., że „nie po to ograniczaliśmy rolę państwa w gospodarce brytyjskiej, żeby teraz widzieć powrót poprzedniego stanu na poziomie wspólnotowym, z europejskim superpaństwem i dominacją Brukseli”. Szczególnie ostro zwalczała pomysł Wspólnej Strefy Monetarnej i zniesienia walut narodowych. Jednak w łonie Partii Konserwatywnej doszło w tych kwestiach do głębokiego podziału i wielu członków tej partii nie podzielało opinii swej szefowej.

21 grudnia 1988 samolot linii lotniczych [[Pan American World Airways|Pan Am]] rozbił się w katastrofie lotniczej w pobliżu miasta [[Lockerbie]]. Straciła w niej życie największa liczba obywateli brytyjskich od czasu zakończenia II wojny światowej. Wczesne doniesienia mówiły, że zamach był odwetem za zestrzelenie irańskiego Airbusa w lipcu 1988 przez amerykański niszczyciel Vincennes. Późniejsze śledztwo prowadziło jednak w stronę [[Libia|Libii]]. W późniejszych wspomnieniach Thatcher nie można jednak natrafić na żadne wzmianki o tej katastrofie, ani o procesie dwóch Libijczyków.

W 1989 jej popularność spadła. Było to związane ze zwiększeniem poziomu stóp procentowych (krok ten motywowano chęcią schłodzenia zbyt szybkiego, zdaniem niektórych, wzrostu gospodarczego), co wywarło niekorzystny wpływ na gospodarkę. Ona sama winiła za to swojego kanclerza [[Nigel Lawson|Nigela Lawsona]], który wdrażał politykę mającą przygotować Wielką Brytanię do wejścia do Wspólnej Europejskiej Strefy Monetarnej. Thatcher twierdziła, że nie informował jej o tym i że robił to bez jej zgody. Na szczycie w [[Madryt|Madrycie]] Lawson oraz minister spraw zagranicznych [[Geoffrey Howe]] zmusili ją do zaakceptowania warunków, na jakich Wielka Brytania miałaby przystąpić do [[Mechanizm kursów walutowych|Mechanizmu Kursów Walutowych]] (''Exchange Rate Mechanism'' – ERM), który miał być przygotowaniem do pełnej unii monetarnej. W październiku 1989 Lawson zrezygnował ze stanowiska. W tym samym miesiącu Thatcher musiała stoczyć walkę o przywództwo w partii. Jej przeciwnikiem był mało znany i zasiadający w tylnych ławach poselskich Anthony Meyer. Dla niektórych wpływowych działaczy ta cecha Meyera miała być jego zaletą i miał się on stać czarnym koniem w wyścigu do fotela szefa partii. Thatcher z łatwością pokonała Meyera, ale w urnie do głosowania znalazło się aż 60 kart wstrzymujących się od głosu bądź popierających Meyera – był to zaskakująco słaby wynik, jak na urzędującego premiera.

[[Plik:Thatcher reviews troops.jpg|thumb|Thatcher podczas przeglądu wojsk na [[Bermudy|Bermudach]]]]

W 1989 zniesiono możliwość ustalania przez samorządy lokalne stawek podatkowych od nieruchomości w [[Szkocja|Szkocji]], a w 1990 w [[Anglia|Anglii]] i w [[Walia|Walii]]. Stawki zostały zamienione na podatek gminny (''community charge'', znany szerzej jako ''poll tax'' – odpowiadający znanemu w dawnej Polsce podatkowi [[Podatek pogłówny|pogłównemu]]), który był stałą sumą przypadającą na każdego rezydenta z pewnymi ulgami dla mało zarabiających. Decyzja ta okazała się być najbardziej niepopularną podczas pełnienia przez Thatcher urzędu premiera. Dodatkowe problemy powstały, kiedy niektóre samorządy odpowiedzialne za pobór podatku niewłaściwie go naliczały. Spowodowało to protesty, m.in. 31 marca 1990 w Londynie miała miejsce demonstracja licząca 70–200 tys. uczestników, która przekształciła się w gwałtowne zamieszki (113 osób zostało rannych, 340 aresztowano). Miliony ludzi odmawiały płacenia podatku. Przeciwnicy pogłównego opasywali się razem, aby stawić opór [[Komornik sądowy|komornikom]], przeszkadzali także w posiedzeniach sądowych rozpatrujących sprawy dłużników podatkowych. „Żelazna Dama” jednak uparcie trwała przy swoim.

W piątek przed konferencją Partii Konserwatywnej w październiku 1990 Thatcher poleciła nowemu ministrowi finansów [[John Major|Johnowi Majorowi]], aby ten obniżył stopy procentowe o jeden punkt procentowy. Major przekonał ją jednak, że jedynym sposobem na utrzymanie stabilności walutowej jest dołączenie do europejskiego systemu [[Mechanizm kursów walutowych|ERM]], pomimo że Wlk. Brytania nie spełniała wymogów madryckich.

W 1990 sprzeciw wobec polityki rządu ogniskował się głównie w kwestiach gospodarczych, a w szczególności dotyczył nowego podatku gminnego i wysokich podstawowych stóp procentowych sięgających 15%. Kwestie te dotykały tradycyjnych grup wyborców konserwatystów – takich jak przedsiębiorcy, sektor wielkiego przemysłu i duzi posiadacze nieruchomości. W samej partii coraz wyraźniej objawiał się podział odnośnie do integracji w ramach [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]], w obliczu zbliżających się wyborów.

Dalsze problemy pojawiły się wraz z rezygnacją ze stanowiska 1 listopada 1990 [[Geoffrey Howe|Geoffreya Howe’a]] (wcześniej ministra spraw zagranicznych) – zastępcy premiera i jednego z najważniejszych współpracowników Thatcher. Po długich rozmowach z innymi członkami gabinetu i po niepewnym wyniku pierwszej rundy głosowania na szefa partii, zaczęła być na nią wywierana coraz większa presja w celu zmuszenia jej do ustąpienia.

22 listopada, o godz. 9:30 ogłosiła, Thatcher że nie zamierza być kandydatem w drugim głosowaniu na przywódcę Partii Konserwatywnej (co tradycyjnie łączyło się z rezygnacją z urzędu premiera), tym samym jej kadencja dobiegła końca. Powiedziała wtedy: „Po obszernych konsultacjach z moimi współpracownikami doszłam do wniosku, że lepiej przysłużę się jedności partii i dam jej większe szanse na zwycięstwo w nadchodzących wyborach, jeżeli pozwolę moim ministrom na uczestniczenie w wyborach o przywództwo w partii. Chciałabym jeszcze podziękować tym wszystkim z mojego rządu i spoza niego, którzy ofiarowali mi swoje poparcie”.

Później udzieliła poparcia swojemu następcy [[John Major|Johnowi Majorowi]], który wygrał wybory na szefa partii. Po jej rezygnacji przeprowadzony został sondaż opinii publicznej, w którym 52% respondentów uznało, że generalnie jej rządy były dobre dla kraju, wobec 44% przeciwnego zdania. Na corocznej konferencji Partii Konserwatywnej zgotowano jej bezprecedensową owację na stojąco, mimo że wcześniej uprzejmie odmówiła wygłoszenia mowy, pomimo wezwań licznych delegatów. Po wyborach w 1992 przestała być posłem do Izby Gmin i przeszła na emeryturę.

[[Plik:Margaret Thatcher.jpg|thumb|Thatcher na przylądku [[Canaveral]]]]

W 1992 została uhonorowana godnością [[Par (tytuł brytyjski)|para]] poprzez przyznanie jej dożywotniego tytułu baronowej Thatcher of Kesteven w hrabstwie Lincolnshire{{odn|Blundell|2010|s=270}}. Nie przyjęła tytułu dziedzicznego, mimo że miała taką możliwość. Później tłumaczyła się, że nie miałaby wystarczających środków dla uzyskania wsparcia takiegoż tytułu{{doprecyzuj|data=2021-02}}. Dzięki tej godności uzyskała możliwość zasiadania w [[Izba Lordów|Izbie Lordów]]. Wygłosiła tam szereg mów krytykujących [[Traktat z Maastricht]] i po raz pierwszy od 1961 zagłosowała w tej sprawie niezgodnie z zaleceniami własnej partii. Traktat opisywała jako idący zbyt daleko i w czerwcu 1993 stwierdziła, że nigdy by go nie podpisała<ref>[http://www.margaretthatcher.org/speeches/displaydocument.asp?docid=108314 Margaret Thatcher, ''HL S (European Communities (Amendment) Bill)'', 7 czerwca 1993].</ref>. Thatcher była także zwolenniczką zorganizowania referendum, w którym zadecydowano by czy należy go przyjąć, motywowała to tym, że gdy wszystkie trzy partie są za jego aprobowaniem, należy umożliwić narodowi zabranie głosu.

W sierpniu 1992 zwróciła się do [[NATO]] z apelem o powstrzymanie serbskiego ataku na [[Goražde]] i [[Sarajewo]], położenie tamy trwającym tam czystkom etnicznym oraz utrzymanie niezależności państwa bośniackiego. Twierdziła przy tym, że wydarzenia w [[Bośnia i Hercegowina|Bośni]] przypominają jej wyczyny nazistów. W grudniu 1992 ostrzegała przed nowym [[Zagłada Żydów|holocaustem]], a po pierwszej masakrze w [[Srebrenica|Srebrenicy]] w kwietniu 1993 miała wrażenie, że w byłej Jugosławii dochodzi do tragedii, o jakiej myślała, że Europa już nigdy nie doświadczy po doświadczeniach II wojny światowej. Podobno miała powiedzieć wtedy do Douglasa Hurda, ministra spraw zagranicznych, krytykując go za bezczynność, że „[[Neville Chamberlain]] wygląda przy tobie jak podżegacz wojenny”.

Już wcześniej królowa odznaczyła Thatcher w 1990 krótko po jej rezygnacji odznaczeniem [[Order Zasługi (Wielka Brytania)|Order of Merit]] – jednym z najwyższych brytyjskich orderów{{odn|Blundell|2010|s=57}}. W 1995 Thatcher otrzymała [[Order Podwiązki]], najwyższe odznaczenie rycerskie w Wielkiej Brytanii.

W lipcu 1992 międzynarodowy koncern tytoniowy – [[Philip Morris International|Philip Morris]] zatrudnił ją w charakterze konsultanta do spraw geopolitycznych z pensją w wysokości 250 tys. dolarów rocznie oraz z roczną [[Donacja|donacją]] na rzecz jej fundacji w tej samej wysokości.

W latach od 1993 do 2000 była kanclerzem uczelni – [[College of William & Mary]], została także mianowana kanclerzem [[University of Buckingham]] – jedynego prywatnego brytyjskiego uniwersytetu z [[Przywilej Królewski|Przywilejem Królewskim]] (''Royal Charter'')<ref>{{Cytuj |tytuł = About Buckingham |data dostępu = 2020-05-28 |opublikowany = University of Buckingham |url = https://www.buckingham.ac.uk/about |język = en}}</ref>. Z tej drugiej posady zrezygnowała w 1998.

Napisała swoje pamiętniki w dwóch tomach: ''Droga do władzy'' (''Path to Power'') i ''Lata spędzone na Downing Street'' (''The Downing Street Years''). Później spod jej ręki wyszło jeszcze kilka książek, głównie o tematyce politycznej i sprawach międzynarodowych. Mimo że publicznie wyrażała poparcie dla polityki [[John Major|Johna Majora]], prywatnie nie wszystkie sprawy spotykały się z jej zadowoleniem, natomiast jej opinie były szeroko komentowane w prasie.

W 1998 odbyła wizytę w [[Surrey]], gdzie gościła u [[Augusto Pinochet|Augusta Pinocheta]], który przebywał wówczas w areszcie domowym; głównym celem tych odwiedzin było wyrażenie przyjaźni i poparcia dla niego<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/304516.stm ''Thatcher stands by Pinochet'', BBC News on-line, Friday, March 26, 1999].</ref>. Pinochet był dla jej rządu kluczowym sojusznikiem w czasie wojny falklandzkiej. W tym samym roku ofiarowała 2 miliony funtów dla [[University of Cambridge|Uniwersytetu w Cambridge]] w celu wyposażenia specjalnego instytutu ''Margaret Thatcher Chair in Entrepreneurial Studies'' (Katedra Badań nad Przedsiębiorczością im. Margaret Thatcher). Wsparła również archiwum tego uniwersytetu (Churchill College), przechowujące jej osobiste dokumenty.

Wielokrotnie zabierała głos na świecie w aktualnych sprawach politycznych i aktywnie wsparła konserwatystów podczas wyborów w 2001{{odn|Blundell|2010|s=272}} Jednak w 2002 lekarze zalecili jej, aby więcej nie wypowiadała się publicznie ze względu na stan zdrowia, po tym, jak wcześniej po kilku drobnych chorobach jej odporność została nadwerężona.

Uczestniczyła w różnych grupach i organizacjach, takich jak m.in. Conservative Way Forward, Bruges Group i Fundacja Europejska.

26 czerwca 2003 na raka trzustki umarł jej mąż [[Denis Thatcher]].

11 czerwca 2004 złożyła hołd byłemu amerykańskiemu prezydentowi [[Ronald Reagan|Ronaldowi Reaganowi]] na jego pogrzebie w [[Waszyngton]]ie{{odn|Blundell|2010|s=275}}.

13 października 2005 uczciła swoje 80. urodziny, wydając pamiątkowe przyjęcie w Mandarin Oriental Hotel w [[Hyde Park]]u, gdzie gośćmi byli m.in. królowa Elżbieta II i [[Filip (książę Edynburga)|Filip, książę Edynburga]], a także [[Joan Collins]] i [[Tony Blair]]{{odn|Blundell|2010|s=274}}. Geoffrey Howe skomentował jej karierę polityczną: „Jej prawdziwym osiągnięciem było nie tylko przekształcenie i odmiana jednej partii, ale dwóch, tak więc kiedy laburzyści wrócili do władzy nie mogło być mowy o odwrocie od thatcheryzmu, który został przez nich zaakceptowany”.

11 września 2006 wzięła udział w obchodach piątej rocznicy zamachu na World Trade Center{{odn|Blundell|2010|s=275}}. 22 lutego 2007 odsłoniła swój pomnik ustawiony w [[Pałac Westminsterski|gmachu parlamentu]].

Była zwolenniczką [[Deklaracja praska w sprawie sumienia europejskiego i komunizmu|deklaracji praskiej w sprawie sumienia europejskiego i komunizmu]]. Pod koniec listopada 2009 na [[10 Downing Street]] odbyła się uroczystość odsłonięcia jej portretu autorstwa [[Richard Stone (malarz)|Richarda Stone’a]].

W 2010 nowy premier [[David Cameron]] zapowiedział przyjęcie na jej 85. urodziny z udziałem ministrów byłych i obecnych. Nie uczestniczyła na obchodach z powodu ciężkiej grypy. Została zaproszona na [[ślub księcia Wilhelma i Catherine Middleton]] 29 kwietnia 2011, ale również nie uczestniczyła z powodu złego stanu zdrowia. Stan zdrowia nie pozwolił jej także wziąć udziału w ceremonii odsłonięcia pomnika Ronalda Reagana, która odbyła się 4 lipca 2011.

21 grudnia 2012 przeszła operację pęcherza moczowego.

Zmarła 8 kwietnia 2013 na [[udar mózgu]]<ref name="śmierć">{{cytuj stronę |url = http://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-22067155 |tytuł = Ex-Prime Minister Baroness Thatcher dies |opublikowany = BBC News |data = 2013-04-08 |język = en |data dostępu = 2013-04-08}}</ref>. Jej pogrzeb odbył się 17 kwietnia 2013. Skremowane prochy pochowano na terenie domu opieki dla weteranów [[Royal Hospital Chelsea]], gdzie od 2003 spoczywa również jej małżonek<ref>{{Cytuj |tytuł = Lady Thatcher’s ashes interred |data = 2013-09-28 |data dostępu = 2019-11-20 |url = https://www.bbc.com/news/uk-24316701 |język = en}}</ref>.

Także poza granicami Wielkiej Brytanii ocena działań Margaret Thatcher nie jest jednoznaczna. Jej przeciwnicy, o przekonaniach lewicowych, krytykują ją za zdławienie ruchów społecznych, rozbicie związków zawodowych oraz radykalne reformy społeczne wiążące się z bardzo wysokim kosztami wśród ubogich warstw społecznych, jak np. górnicy. Zdaniem lewicy, premier Thatcher faworyzowała klasę średnią (przedsiębiorców, właścicieli małych i średnich firm) oraz wielki kapitał.

Została umieszczona na dwóch okładkach singli brytyjskiego heavymetalowego zespołu [[Iron Maiden]]: ''[[Sanctuary (singel)|Sanctuary]]'' przedstawiona została scena tuż po zamordowaniu ówczesnej premier przez maskotkę zespołu, [[Eddie (Iron Maiden)|Eddiego]]. Scena nawołuje do podobieństw przydomka premier z nazwą zespołu (''iron maiden'' – [[żelazna dziewica]]). Okładka wywołała zmieszanie w prasie, z tego powodu na większości okładek premier Wielkiej Brytanii ma zasłonięte oczy czarną taśmą. Jednak w zamyśle projektanta – [[Derek Riggs|Dereka Riggsa]] – okładka nie jest cenzurowana, a zasłonięcie oczu jest posunięciem marketingowym. Na drugiej okładce jest przedstawiona z [[Pistolet maszynowy Sterling|pistoletem maszynowym Sterling]] i czai się za budynkiem, chcąc zemścić się na maskotce zespołu, idącej z dwiema kobietami w mundurach. Singiel nosi nazwę ''[[Women in Uniform]]''. Pojawiła się ona również na okładce płyty grupy NOFX, promującej singiel ''Ronnie and Mags''. Piosenka krytykowała politykę Ronalda Reagana oraz Margaret Thatcher.

* wrzesień 1984 – [[Alexander Ruthven (2. hrabia Gowrie)|lord Gowrie]] zastępuje lorda Cockfielda na stanowisku Kanclerza Księstwa Lancaster, [[Douglas Hurd]] zastępuje Jamesa Priora na stanowisku ministra ds. Irlandii Północnej, [[David Young (minister)|lord Young of Graffham]] zostaje członkiem gabinetu jako [[Ministrowie bez teki (Wielka Brytania)|minister bez teki]];

* [[Ministrowie handlu i przemysłu (Wielka Brytania)|minister handlu i przemysłu]]: [[David Young (minister)|David Young, baron Young of Graffham]]

[[Kategoria:Odznaczeni Orderem „Przyjaźń” (Kazachstan)]]