Sunisme

 

Branca principala de l'islam modèrne, lo sunisme es eissit de la majoritat de la comunautat musulmana. D'efiech, après la mòrt de Maomet en 632, de califas foguèron nomats per lo remplaçar. Pasmens, en 656, après l'assassinat d'Othman, de tensions apareguèron a prepaus de la nominacion d'Ali. D'efiech, gendre de Maomet, Ali aviá la legitimitat per accedir au poder mai sei projèctes de reformas inquietavan au sen de l'elèit arabi^[2]. Seis adversaris chausiguèron donc de sostenir lei revendicacions au tròne de Muàwiya que fasiá partida de la familha d'Othman.

Pauc desirós d'entretenir una guèrra civila, Ali acceptèt de negociar. En 657, lei kharitgistas s'insurgiguèron còntra son acòrdi per metre en plaça un arbitratge entre Muàwiya e eu. Per elei, aquò èra un acte d'impietat car Ali èra califa segon la volontat divina. Aqueu conflicte s'agravèt lèu entraïnant una batalha en 659 e l'assassinat d'Ali dos ans pus tard. A sa mòrt, Muàwiya foguèt reconegut califa per sei partisans e fondèt lo Califat Omeia. Pasmens, deguèt luchar còntra leis eiretiers d'Ali, reconeguts califas per lei shiitas. Maugrat sei victòrias militaras, leis Omeias poguèron pas destrurre lei shiitas que s'estructurèron. La situacion foguèt similara amb lei kharijitas que fondèron de sèctas fòrça violentas^[3].

Lei Omeias gardèron lo contraròtle de la màger part dau territòri musulman^[4]. Dins aquel espaci, contentèron lei revendicacions de l'elèit guerrier arabi que gardèt lo poder. Aquò i empachèt lo desvolopament dei shiitas e dei kharijitas.

La definicion dau sunisme foguèt un procès lòng que durèt de la segonda mitat dau sègle VII au sègle X. Foncionèt fòrça per diferenciacion a respècte dei corrents shiita, kharitgita e mutazilita, ben estructurats durant aqueu periòde. Sa premiera etapa foguèt la fixacion dau tèxte de l'Alcoran, element important car lo tèxte, supausat venir de Dieu, èra a conóisser de variacions en causa de sa transmission orala. Lo recuelh de son tèxte e son enregistrament foguèt iniciat per lei premiers califas e durèt fins a la fin dau sègle VII. Menat per un grop larg de teologians, aqueu trabalh favorizèt l'adopcion dau consensus coma metòde de trabalh entre lei juristas musulmans.

La segonda etapa importanta foguèt la confrontacion entre lo mutazilisme e leis olemàs dau Califat. Lo mutazilisme es una branca importanta de l'islam qu'es apareguda au sègle VIII. Favorable a l'introduccion dau racionalisme, de la logica e dau liure arbitre grèc dins l'islam, questionèt l'origina de l'Alcoran. Aquò causèt un conflicte teologic entre lei partisans d'un Alcoran creat (lei mutazilitas) e aquelei d'un Alcoran increat (leis autrei brancas). En 827, durant lo rèine dau califa Al-Mamun (813-833), lo mutazilisme venguèt la doctrina oficiala dau Califat. Seis adversaris foguèron reprimits, especialament entre 833 e 847.

Aquela repression, dirigidas còntra leis erudits ostils a l'idèa de la creacion de l'Alcoran, renforcèt lei liames entre lei caps religiós dau Califat. Aquò accelerèt leis esfòrç començats au sègle VIII per codificar de sistèmas d'interpretacion deis ensenhaments de Maomet. Limitat per sa difusion febla, lo mutazilisme declinèt rapidament a partir de 850 quand foguèt abandonat per lei califas. Pasmens, seis otís serviguèron a estructurar la pensada teologica musulmana e la nocion de consensus permetèt de mantenir l'unitat de la comunautat. Entre lei sègles IX e X, se formèt lo sunisme modèrne a partir d'aqueu movement. La codificacion de l'asharisme, una escòla teologica destinada a combatre lo mutazilisme (que conoguèt una certana renaissença au sègle X), e l'aparicion au dògma de la perfeccion de l'Alcoran marcan la fin d'aqueu procès dins lo corrent dau sègle X.

 

Coma per la màger part deis autrei corrents de l'islam, l'Alcoran es la basa de la teologia sunita. Se presenta coma la seguida dei revelacions realizadas dins la Torah e dins la Bíblia. Depinta la volontat divina revelada a Maomet e permet de conclure una « aliança » novèla entre Dieu e leis òmes. Ansin, permet de descriure leis aspèctes principaus de l'organizacion de l'Univèrs e leis obligacions de seguir per lei fidèus.

Per lei sunitas, l'Alcoran es considerada coma la paraula de Dieu. Es donc un tèxte « increat », en causa de la natura etèrna de Dieu, que foguèt revelat ais òmes per Dieu. Segon aquela tradicion, lo libre es vist coma perfèct e inimitable. Aquò es una diferéncia importanta amb d'autrei brancas de la religion musulmana que lo considèran coma una creacion divina (mutazilitas, ibaditas...) o una creacion de Maomet (alèvis).

La version de l'Alcoran utilizada a l'ora d'ara per lei sunitas data probablament de la fin dau sègle VII. Foguèt redigida a l'iniciativa dei premiers califas que s'inquietavan de la disparicion dei companhons de Maomet. D'efiech, d'aqueu temps, la transmission dau tèxte èra unicament orala e de diferéncias èran a aparéisser. Son procès de redaccion es pas encara totalament compres. Segon l'ipotèsi principala, un nuclèu istoric foguèt l'objècte d'un procès de canonizacion fondat sus la cèrca d'un consensus au sen deis autoritats religiosas dau periòde. De debats son en cors per determinar l'existéncia de partidas eliminadas o apondudas durant aqueu trabalh^[5].

 

Un hadith es una comunicacion orala de Maomet e, per extension, un recuelh que compren lei tradicions relativas a la vida e ai paraulas de Maomet e de sei companhons. Son autenticitat es certificada per la preséncia d'una cadena de transmission que remonta fins a Maomet. Au sen dau sunisme, son utilizats coma principis de governància personala e collectiva. Permèton de completar o d'interpretar lo tèxte de l'Alcoran.

La màger part dei hadiths foguèron fixats durant lei sègles IX e X gràcias a un trabalh de canonizacion similar a aqueu aguent permés d'enregistrar lo tèxte de l'Alcoran. Lei tradicions sunitas principalas reconoisson l'existéncia de nòu recuelhs autentics. Lei dos pus importants son lo Sahih al-Bukhari dau teologian Muhammad al-Bukhari (810-870) e lo Sahih Muslim de Muslim ibn al-Hajjaj (821-875). En mai d'aquò, existís de desenaus d'obratges suplementaris que son de còps considerats coma de fònts primàrias de hadiths.

Lei recuelhs de hadiths utilizats per lei sunitas son diferents d'aquelei presents dins leis autrei brancas de l'islam.

Coma totei lei autrei brancas de l'islam, lo sunisme es monoteïsta. Son dieu es un derivat de la divinitat unica dau judaïsme que son nom pòu pas èsser prononciat. Es donc generalament dich Dieu o Allah (que significa « Dieu » en occitan). Es un dieu unic, perfèct, etèrne, transcendent, increat, omnisicent e omnipotent. A ges de partenari, de companhon, d'enfant, d'adversari o d'enfant. Es lo creator de l'ensemble de l'Univèrs. Aquel acte de creacion correspond pas a un besonh particular de la divinitat mai a una demonstracion de sa poissança.

Coma dins lo cristianisme, lo dieu sunita es una divinitat misericordiosa que prepausa un sauvament etèrne a totei leis èssers umans sensa se preocupar de lor origina sociala. En cambi, demanda ais òmes de respectar certanei règlas que son definidas dins l'Alcoran e dins lei hadiths. Aquel ensemble fòrma la Sunna.

En causa d'aquela poissança, lo dieu unic conoís e entraïna totei leis eveniments que se debanan dins l'Univèrs, compres l'ora de naissença e de mòrt de cada individú. Saup tanben lo destin finau de cada fidèu. Lo sunisme es donc una religion qu'integra la predestinacion. Pasmens, lo nombre de fidèus que seràn sauvats a la fin dei temps es unicament conegut per Dieu.

L'escatologia sunita es fòrça influenciada per l'escatologia judeocrestiana e per lo zoroastrisme amb una represa deis idèas de fin dei temps e de jutjament divin. Son racònte es en partida presentat dins l'Alcoran qu'es completat per de hadiths. De legendas popularas aguèron tanben una influéncia importanta sus aquela escatologia amb l'apondon d'elements coma lo « castig de la tomba ». Lei ponchs pus estables d'aquelei crèires e tradicions son :

• après lor mòrt, lei musulmans son questionats dins sa tomba per dos àngels que li demandan « Cu es ton Senhor ? Cu es ton profèta ? Quina es ta religion ? ». Lei personas que respòndon corrèctament ai tres questions recebon la felicitat e leis autrei son castigats. D'origina popular, aqueu crèire fa pas partida de l'Alcoran mai es considerat un element de la sunna, lei lèis pròprias a Dieu.
• après de signes precursors, la fin dei temps serà caracterizada per l'anientament de totei lei creaturas, la resureccion dei mòrts e lo recampament de totei leis èssers umans en vista dau jutjament finau.
• cada individú serà jutjat per Dieu en foncion de seis accions. Un sistèma d'intercession es previst per permetre ai profètas e ais individús piós de defendre leis autors de pecats grèus. Puei, Dieu condamna la persona a l'infèrn o au paradís.
• la durada de la condamnacion en infèrn es l'objècte de debats entre lei teologians musulmans. Pasmens, sembla pas necessiàrament permanenta.

Divèrseis istòrias existisson sus aqueleis eveniments coma lo retorn de Jèsus per abatre l'Antecrist, convertir lei judieus e lei crestians e destrurre lei glèisas e lei sinagògas.

Lo creissent, l'estela e lo verd son lei simbòls principaus dau sunisme mai li son pas necessiàrament especifics car son utilizats per d'autrei corrents. Lo creissent es d'origina feniciana e èra ja present sus de monuments de Cartage. Foguèt représ per l'Empèri Bizantin que lo representèt sus de pèças de moneda a partir dau sègle IV. Son usatge dins l'islam foguèt probablament introduch per lei Turcs. Se generalizèt a partir dei sègles XIV-XV.

Lo verd ven de la descripcion dau paradís de l'Alcoran e de son usatge per Maomet dins la vida vidanta. Foguèt premier principalament adoptat per lei shiitas, especialament per aquelei dau Califat Fatimida. Pasmens, après la casuda d'aquela dinastia, se difusèt dins tot l'islam.

 

Lo luòc de culte dau sunisme es la mosqueta, un edifici destinat ais activitats religiosas, socialas e de còps politicas de la comunautat. Son organizacion e son arquitectura varian segon lei regions e leis epòcas mai de plans tipe existisson :

• lo plan arabi es lo pus vièlh. Es basat sus lo modèl de l'ostau, en partida mitica, de Maomet a Medina. Es un plan carrat o rectangular format d'una cort amb un pòrge e d'una sala de preguiera. Popularas durant lei periòdes omeia e abbassida, lei mosquetas de plan arabi se tròban dins tot l'espaci sunita de Marròc a Mesopotamia.
• lo plan iranian es caracterizat per la preséncia d'iwans, d'un pishtak e d'una sala de preguiera sota copòla. Lei construccions d'aqueu tipe èra frequenta en Pèrsia e dins lo nòrd d'Índia avans la presa dau poder per lei Mogòls.
• lo plan otoman es marcat per l'influéncia arquitecturala bizantina (preséncia de mai d'una copòla, complèxs sovent importants...). Aqueu tipe de mosqueta se tròba principalament en Anatolia.
• lo plan mogòl es caracteristic dei mosquetas construchas a partir dau sègle XVI dins lo nòrd d'Índia. A generalament una cort granda amb d'iwans. Sei salas de preguieras son estrechas, rectangularas e coronadas per tres o cinc copòlas bulbosas.

Lo sunisme a pas de clergat estructurat comparable ai clergats catolics o shiita. Pasmens, existís una estructura institucionala a l'entorn de plusors figuras. Son personatge de basa es l'imam, una persona designada per una comunautat religiosa per dirigir la preguiera e sovent d'arbitrar sei conflictes intèrnes. Divèrsei critèris dirigisson la chausida d'un imam coma sa conoissença de l'Alcoran, son integritat o sa capacitat de prendre lei decisions necessàrias. Es generalament un professionau mai aquò es pas obligatòri. De mai, se lei fidèus son maucontents de lor imam, es totjorn possible de lo licenciar. Au sen de la mosqueta, pòdon tanben èsser presents un muezzin, encargat d'anonciar l'ora dei preguieras, e un rector qu'es encargat de la direccion de l'edifici.

Existís tanben un clergat de juristas que s'ocupan de la definicion de la jurisprudéncia e dei jutjaments d'afaires somés a un tribunau religiós. La posicion d'olema i tèn una influéncia importanta. Es un teologian que mena d'estudis sus l'Alcoran e una referéncia regardant son interpretacion. Pòu dirigir una escòla teologica. Leis olemas an un ròtle important dins l'islam car lor consensus permet normalament de definir la jurisprudéncia islamica. Existís egalament lei títols de faqih per designar un especialista dau drech musulman, de mouhaddith per designar un especialista dei haddiths e de cadi per designar un jutge dins un tribunau islamic.

Durant lei premiereis annadas d'existéncia de l'islam, i aviá tanben un califa qu'èra lo cap absolut de l'ensemble dei musulmans. Pasmens, tre leis ans 650, lei conflictes intèrnes entre lei successors de Maomet entraïnèron de divisions e l'aparicion de califats rivaus. Lo títol perdiguèt son importància, fenomèn agravat per lo declin deis empèris musulmans coma lo Califat Abassida o lo Califat Fatimida. Lo darrier califa important dau mond musulman foguèt lo sultan de l'Empèri Otoman mai l'origina premiera de son poder èra politica e non religiosa. Dempuei la dissolucion d'aquel empèri, i a plus de califas reconeguts per una fraccion significativa dei musulmans.

Lei celebracions de seguir per lei fidèus dau sunisme son aquelei de l'islam, especialament aquelei resumidas dins lei cinc pielons de l'islam.

 

Lei luòcs sacrats principaus de l'islam sunita son La Mèca, Medina e Jerusalèm. Lei doas premierei vilas son dirèctament liadas a la vida de Maomet e son lo còr istoric de la region d'origina de l'islam. La tresena es liada au racònte legendari d'un viatge de Maomet dins la vila durant un pantais nuechenc. De luòcs sacrats regionaus pòdon tanben existir.

Leis escòlas juridicas de l'islam sunita son de tradicions intellectualas que prepausan una interpretacion complèta deis obligacions dau fidèu basats sus lei diferentei fònts de la lèi islamica (charia). Presentan quauquei diferéncias entre elei mai s'acòrdan sus lei partidas importantas e se reconoisson mutualament. Dins lo sunisme modèrne, n'existís quatre que foguèron definidas per leis autoritats dau Sultanat Mameloc a la fin de l'Edat Mejana. Es de còps mencionada una cinquena escòla, l'escòla zahirita, qu'existiá durant lo periòde medievau e qu'èra pas reconeguda coma valida per l'ensemble dau clergat musulman.

L'escòla hanafita es la pus anciana e la pus difusada dei quatre escòlas juridicas. Son fondator principau es lo teologian Abu Hanifa (699-767). Sei rites insistisson sus l'importància dei tèxtes e de la tradicion. A sa creacion, laissava una plaça a l'interpretacion, a la deduccion, a la libertat d'opinion e au jutjament personau per cercar la melhor solucion segon lo cas o la situacion. Pasmens, aquela capacitat dispareguèt pauc a pauc au profiech de la nocion d'imitacion e de tradicion.

Dins lo mond musulman actuau, es l'escòla dominanta dins lei regions turcas, en Siria, en Liban , dins la Peninsula Indiana e en China. Au totau, es estimat qu'es seguida per 30% a 50% dei musulmans.

 

L'escòla malikita es un corrent que foguèt fondat per lo teologian Malik ibn Anas († 796). Presenta la particularitat d'integrar lei costumas de la vila de Medina a l'epòca de Maomet (Amal ahl al-medina) dins la jurisprudéncia musulmana. Aquò i a favorizat l'acceptacion de tradicions popularas refusadas per leis autreis escòlas.

Al Andalós èra lo bastion pus important dau malikisme durant l'Edat Mejana. Uei, lei malikitas son predominants en Africa dau Nòrd e en Africa de l'Oèst. De minoritats importantas existisson en Siria, ais Emirats Arabs Units e dins la region de La Mèca e de Medina.

L'escòla chafeïta es una temptativa de compromés entre lei doas tendàncias precedentas. Foguèt definida per lo teologian Ash-Shafi'i (767-820). Definís la jurisprudéncia musulmana a partir de l'Alcoran e dei hadiths. Pasmens, reconoís l'existéncia de ponchs ambigüs dins aquelei tèxtes. Dins aqueu cas, prepausa de recórrer au consensus deis olemas. Puei, en l'abséncia de consensus, accèpta l'interpretacion d'un companhon de Maomet e, finalament, l'analogia.

Durant l'Edat Mejana, aqueu corrent èra ben implantat dins lei vilas de Bagdad e dau Caire. Dins lo mond modèrne, es predominant en Egipte, en Africa de l'Èst, en Iemèn, en Curdistan e en Asia dau Sud-Èst.

L'escòla hanbalita es un corrent fondat en reaccion au mutazilisme per lo teologian Ahmed bin Hanbal (780-855). Fonda sa jurisprudéncia sus l'Alcoran e sus lei hadiths que provènon dirèctament de Maomet. Puei, dins l'òrdre, vènon lo consensus dei companhons dau Profèta, l'opinion individuala d'un companhon, leis autrei hadiths e l'analogia. Per aquelei rasons, es sovent considerada coma l'escòla pus conservatritz au nivèu dei rites. En revènge, es la pus liberala au nivèu comerciau.

Uei, l'handalisme es predominant en Arabia Saudita e en Qatar.

Lo zahirisme es una escòla juridica dispareguda au sègle XVI o XV. Son fondator es lo teologian Dawud al-Zahiri (815-883) qu'èra maucontent dau chafeïsme. A respècte deis autrei tradicions juridicas, presentava la caracteristica d'èsser un corrent fòrça literalista. Èra donc fondat sus l'Alcoran, sus lei hadiths, sus lo consensus dei companhons de Maomet e sus lo consensus deis olemas (segon un hadith que prevetz l'impossibilitat per leis olemas d'acceptar un principi juridic faus). L'analogia i èra pas acceptada e totei lei practicas i son consideradas coma autorizadas se son pas enebidas per un tèxte.

L'escòla zahirita foguèt fòrça combatuda per lei chafeïtas. D'efiech, son literalisme entraïnava l'acceptacion de rites diferents deis autreis escòlas. Per exemple, per lei zahiritas, es pas impossible a una femna de venir imam. Aparegut en Iraq, lo zahirisme capitèt de s'implantar en Al Andalós. I declinèt lentament a partir dau sègle XI. Au sègle XIV, una revòuta de zahiritas còntra lei Mamelocs en Siria entraïnèt una repression importanta e l'enebiment de l'escòla^[6].

Leis escòlas teologicas dau sunisme son de tradicions intellectualas que prepausan un ensemble de principis per definir lei dògmas. A l'ora d'ara, n'existís tres. Presentan de diferéncias entre elei mai se reconoisson mutualament.

L'acharisme es l'escòla teologica predominanta amb una difusion importanta au sen dei corrents malikita, chafeïta e hanafita. Foguèt fondat per lo teologian Al-Ash'ari (874-936) durant lo periòde de lucha entre lo sunisme e lo mutazilisme. Foguèt donc en partida influenciat per aqueu darrier e son utilizacion de la logica. En revènge, s'opausa fòrça ai tèsis mutazilitas regardant lo liure arbitre deis èssers umans o la creacion de l'Alcoran. Es donc una escòla literalista e racionalista qu'autoriza l'usatge prudent e limitat de l'interpretacion per explicar certaneis ambigüitats presentas dins lei tèxtes sacrats.

Lo maturidisme foguèt fondat per lo teologian Abu Mansur al-Maturidi (853-944). Relativament pròcha de l'acharisme, aquela escòla laissa egalament una plaça au racionalisme e a l'interpretacion. Reconoís lo liure arbitre e la necessitat de suportar la sciéncia. Precisa tanben clarament lo besonh per leis autoritats religiosas de presentar d'arguments per demostrar seis avís. Dins lo monde musulman actuau, aquela escòla es majoritària au sen dau corrent hanafita. Pasmens, durant l'Edat Mejana, sa region principala d'adopcion èra Pèrsia.

L'atarisme (o teologia tradicionalista) es l'escòla teologica predominanta au sen dei corrents que se reclaman de l'hanbalisme. Es apareguda a la fin dau sègle VIII a l'entorn de figuras coma Malik ibn Anas o Ahmad ibn Hanbal. Es un corrent de pensada literalista que pensa que lo sens literau de l'Alcoran o d'un hadith es l'autoritat unica en matèria de crèire o de drech. L'usatge de la rason per infirmar o interpretar un tèxte i es pas autorizat.

Lo sofisme es un ensemble de corrents mistics o esoterics de l'islam. Aparegut durant la segonda mitat dau sègle VIII, es a l'origina de plusors tradicions espiritualas que son estacadas a Maomet per sei fidèus. Dichas confrariás, son generalament organizadas a l'entorn d'una figura santa e son pas sistematicament d'origina sunita car d'autrei brancas de l'islam, coma lo shiisme, an egalament una importanta tradicion mistica.

Au nivèu doctrinau, lo sofisme es un movement iniciatic que considèra que la realitat a totjorn un aspècte exterior visible e un aspècte interior escondut. Se caracteriza per la cèrca d'un estat espirituau que permet au fidèu d'accedir a aquela conoissença esconduda. La descubèrta d'aquelei secrèts marca leis etapas dau progrès vèrs lo raprochament amb Dieu. L'objectiu ultim es d'arribar a un nivèu de saber que permet de comprendre e de contemplar la divinitat ela meteissa. Pasmens, de variacions mai o mens importantas existisson entre lei diferentei confrariás.

Aqueu tipe de concepcions pòu menar lo fidèu a de concepcions de l'islam ben diferentas d'aquelei professats per leis escòlas tradicionalas^[7]. Certanei brancas dau sunisme, sovent lei pus conservatritz, son donc fòrça ostilas au sofisme. Aquò pòu de còps entraïnar de repressions violentas.

 

Corrent principau de l'islam, lo sunisme aviá un nombre de fidèus estimats a 1,6 miliards a la fin deis ans 2010. Aquò representava 83% a 90% dei musulmans dau mond. Predomina dins totei lei país tradicionalament musulmans d'Africa, d'Orient Mejan e Asia franc d'Iran, Iraq e Bahrain que son shiitas e d'Oman qu'es ibadita. Es tanben pas dominant en Liban qu'es un estat devesit entre plusors tendàncias religiosas. En revènge, lo sunisme es lo corrent principau dei minoritats musulmanas presentas en Asia, en Euròpa o en America.

Lei sunitas son a l'ora d'ara un grop religiós en expansion gràcias a sa creissença demografica.

• (fr) Yadh Ben Achour, Aux fondements de l'orthodoxie sunnite, P.U.F., 2008.
• (fr) Henri Corbin, Histoire de la philosophie islamique, Folio, 1989.
• (fr) Mircéa Éliade, Dictionnaire des religions, Plon, 1990.
• (fr) A. N. Nader, Le système philosophique des muʿtazila, 1956.
• (fr) Corentin Pabiot, Les Quatre Écoles de droit sunnites, Maison d'Ennour, 2006.
• (fr) Corentin Pabiot, Le Sunnisme - Des origines à la constitution des écoles, Maison d'Ennour, 2014.
• (fr) Alfred-Louis de Prémare, Les fondations de l'islam : entre écriture et histoire, Seuil, 2002.
• (fr) Edgard Weber, L'Islam sunnite contemporain, Brepols, 2001.

1. ↑ Uei, lo kharidjisme es representat per l'idabisme. Seis autrei corrents son dispareguts.
2. ↑ Lo ponch principau de tension èra la volontat d'Ali de permetre l'accession au califa e a de pòstes importants d'individús eissits dei pòbles conquistats per leis Arabis.
3. ↑ Aquelei violéncias marquèron fòrça lo mond musulman amb d'accions coma de campanhas d'assassinats sistematics dei non musulmans non kharijitas. Aquò entraïnèt l'exterminacion de la màger part dei corrents dau kharijisme.
4. ↑ Pasmens, certanei regions venguèron de fogaus recurrents de revòutas, de còps inspiradas per lei chiitas e lei kharijitas.
5. ↑ Per exemple, l'istorian francés Alfred-Louis de Prémare (1930-2006) menciona un tèxte dau prèire Joan Damascèn (676-749) que sembla indicar l'abséncia de certanei soratas modèrnes dins l'Alcoran dau sègle VIII.
6. ↑ Dempuei la fin dau sègle XX, de movements musulmans assaian de restaurar l'escòla zahirita.
7. ↑ Dins de cas extrèms, lo sofisme a menat a la formacion de brancas de l'islam que son consideradas coma eterodòxs per lei corrents principaus (alevís, alauitas...).