Epidèmia

Quitament de per son etimologia grèga (Demos significant pòble), aqueste mot s'aplica d'en primièr a las malautiás tocant los umans, es sovent utilizat dins lo lengatge corrent per parlar de las malautiás tocant de grops d'animals (zoonòsi).

En efièch, lo tèrme apropriat es epizoocia e es frequent que de fenomèns medicals identics per l'animal et per l'uman sián designats pels mèsmes mots dins lo lengatge corrent.

En patologia vegetala, se pòt parlar d'epificia.

Una endèmia, qu'es la preséncia abituala d'una malautiá dins una zone geografica (incidéncia positiva, prevaléncia establa) pòt se desvelopar en epidèmia se las condicions environamentales lo permeton.

Enseguida:

• o l'epidèmia s'espandís e ven una Pandèmia se tòca diferents continents (cas del VIH),
• o l'epidèmia merma, l'incidéncia venent fòrça flaca, nulla o negativa. Se demora localizada dins l'espaci, ven una endèmia limitada e de regions (cas actual de la poliomieliti). Tanben pòt desaparéisser a la fin.

Una epidèmia pòt tanben sorgir sens qu'i aja ait d'endèmia prealabla, per exemple après un accident provocant l'espandiment del vector patogèn dons un environament ont èra fins alara inexistant (prevaléncia e incidéncia inicialament nulas). Dins aquestas escasenças, sols unes cases sufison per provocar un aument plan significatiu de l'incidéncia de la malautiá e li balhar lo caractèr d'epidemic.

Las epidèmiias son sovent ciclicas; la gripa es un perfièch exemple d'epidèmia ciclica, amb un cicle dich annal o sasonièr.

Las epidèmias pòdon se debanar en una o mai èrça, coma foguèt amb la gripa de 1918 o amb Epidèmia de la malautiá de coronavirus de 2019-2020|l'Epidèmia de la malautiá de coronavirus de 2019-2020 (Covid-19).

La meningiti de meningocòcs en Africa subsahariana es un perfièch exemple d’epidèmia saionièra e ciclica: las epidèmias se debanan cada 8 a 12 ans, e pendent 2 o 3 ans, s'iarrestant a la sason de las pluèjas (juilhet a novembre).

Marc Barthélémy, cercaire al CEA e dins una equipa mixta CEA-CNRS-Universitat de l'Indiana que modelizèt la difusion de las epidèmias a partir de las basas de donadas de l'IATA, conclutz en 2008 que « l'avion es lo factor clau de propagacion (de las epidèmias) al nivèl mondial. (...) Las linas sus que i a de gros fluses de passatgièrs crean de camins preferencials per la malautiá. L'SRAS es arribada en França e al Canadà per de vols en provenéncia de Hong Kong ». Alara, estima que quitament « se se diminuissiá de 90 % lo trafec aerian - çò que sembla illusòri -, aquò limitariá sonque lo nombre de cas d'infeccion. »^[1]

Pels animals, las epidèmias son per exemple portadas pels animals migrators (veire l'exemple de la gripa aviària).

Al sègle XXI, una vigila epidemiologica es entretenguda per de rets de mètges de vila o espitalièrs, dels farmacians e/o de vilas dichas sentinela, sus la basa de protocòls estandardizats, d'escalas localas, regionalas, nacionalas e continentalas, veire mondialas per lo cas de malautiás coma la gripa.

Los expèrts estiman que las malautiás emergentas, per exemple d'origina animala, prendran una importança creissenta, amb la creissença demografica, la promiscuitat urbana, las modificacions climaticas, l'aument dels desplaçaments de bens e personas, l'aument dels factors mutagèns, e lo contacte amb fòrça micròbis.

Un lindal epidemic, correspondent a un nombre minimal de malauts à l'instant T es definit per las grandas malautiás, per poder comparar las evolucions epidemiologicas entre vilas, regions, païses o continents, per diferentas epòcas.

Sota aqueste lindal, se parla pas d'epidèmia. Al dessús, de mesuras de prevencion e precaucion pòdon èsser decididas o sollicitadas per las autoritats sanitàrias. Lo nombre dels malauts dins lo temps descrich mai sovent una corba en campana.

L'epidèmia correspond a l'aument d'una malautiá endemica o a l'aparicion d'un grand nombre de malautiás aquí ont la malautiá èra absenta. Pòt tanben traduire la mesa en evidéncia de la mutacion d'un patogèn que fa visible per la gravitat dels simptòmas una malautiá qu'èra abans asimptomatica.

La definicion de la valor de lindal epidemic es sovent arbitrària. Per d'infeccions endemicas coma la gripa, es definit coma un escart a partir de las valors fòra de l'epidèmia. Se pòt tanben definir aqueste lindal coma lo nombre d'infeccions necessàrias per que la dinamica del nombre de personas infectadas siá pas mai stocastic, es a dire que la propagacion de l'infeccion siá gaireben segura. Aqueste nombre es de l'òrdre de ${\displaystyle 1/\log(R_{0})}$ , ont R₀ es lo taus de reproduccion de basa del parasita.

Los cercaires assajan d'anticipar las epidèmias per las contrar melhor. Per aquò assajan de desvelopar e validar de modèls matematics.

Aqueste trabalh es malaisit a causa de la capacitat d'unes patogèns de mutar aviadament (virus d'ARN, coma gripa per exemple) en cambiant rapidament lors caracteristicas (coma contagiositat, viruléncia...). L'epidemiologia evolutiva es una disciplina qu'estudia ensems l'evolucion e la propagacion dels agents infeccioses.

Semble que las conurbacions e lor promiscuitat modifican l'ecologia d'unes patogèns lor permetent d'èsser actiu tota l'annada, quitament de biais discrèt (se parla alara de « bruch de fons »).

En mai l'aplicacion del tractament especific de la malautiá, d'entre los mejans de luta contra las epidèmias figuran:

• La vaccinacion dels subjèctes sanitoses (quand un vaccin existís) ;
• La recerca de fons;
• La constitucion de sèrvas preventivas de vaccins e de tractament pels Estats ;
• L'aplicacion de règlas de vigiléncia sanitària.
• la bona presa en carga dels pacients tocats d'infeccion ligada a un risc epidemic (qu'implica de protegir tanben lo personal sonhant per de procediments e tengudas de proteccion adaptadas

La limitacion de la contagion passava istoricament per l'isolament fisic de las victimas :

• quarantena ;
• cordon sanitari etc ;
• enterrament massiu e accelerat dels mòrts dins un carnièr.

Pòt far l'objècte al sègle XXI de mesuras mai cibladas segon lo mòde de contaminacion, coma:

• separacion fisica dels òmes e dels animals dins lo cas de malautiás transmesas pels animals (gripa, gripa aviària, etc)
• utilizacion d'equipaments individuals :
  • Masqueta de proteccion e gant jetable contra las malautiás que se transmeton a l'aire liure coma l'SRAS
  • utilizacion del preservatiu dins le cas del VIH,
• la decontaminacion (per exemple la decontaminacion de las cauçadura dins los aeropòrts contra la propagacion de la malautiá de la vaca fòla), etc.

• Patrice Debré et Jean-Paul Gonzalez, Vie et mort des épidémies, éditions Odile Jacob, 2013
• Jean-Pierre Dedet, Les épidémies. De la peste noire à la grippe A/H1N1, Dunod, 2010, 232 p. (lire en ligne)
• Jean Lombard et Bernard Vandewalle, Philosophie de l'épidémie, le temps de l'émergence, L'Harmattan, 2007.
• Jean Lombard, "Désordre du monde, défi au savoir et urgence éthique. Petite philosophie de l'épidémie", in Ethica Clinica, Revue francophone belge d'éthique et de soins de santé, n° 78, 2015, pp. 4-12.
• Éric Postaire, Les épidémies du XXIe siècle, L'Age d'homme, 197, 95 p. (lire en ligne)