Prestegjeld

Prestegjeld var tidlegare eit geografisk, administrativt område i Den norske kyrkja, og var i utgangspunktet tenestediststriktet til ein sokneprest. Ordet prestegjeld tyder området ein prest har innkoma si frå.^[1] Ordninga med prestegjeld hadde røter attende i mellomalderen, men vart innført i heile landet etter reformasjonen.^[2] Prestegjelda vart fasa ut frå 2004 med Nærøy prosti som det fyrste til å leggje om til nyordninga 17. juni 2004.^[3] I praksis er det enno slik at det gamle prestegjeldet vil definere dei geografiske arbeidsgrensene for mange kyrkjeleg tilsette.

Kyrkja er no organisert med sokna som grunneiningar, og prestane er tilsette i eit prosti i staden for i eit prestegjeld.^[4]^[5] Det er no prosten som leier prestetenesta på lokalnivå.

I eit prestegjeld var det ofte fleire prestestillingar (kapellanar) som administrativt var underlagt ein sokneprest. Eit prestegjeld hadde i nyare tid også andre tilsette, som kateket, diakon og kantor. Gruppa av tilsette i prestegjeldet tenestegjorde i alle sokna i prestegjeldet.

Eit prestegjeld omfatta eitt eller fleire sokn og var i sin tur underlagt eit prosti. Når det var fleire sokn i prestegjeldet var eit av dei hovudsokn og kyrkja der var hovudkyrkja i prestegjeldet. Soknepresten hadde bustad på prestegarden ved hovudkyrkja.

Då det som har utvikla seg til dagens kommunesystem vart oppretta ved Formannskapslovene i 1837 var det prestegjelda som låg til grunn for inndelinga, og somme stader tilsvarer ein kommune framleis embetsdistriktet til ein prest på 1600-talet, eller endå lenger attende i tid. Også kommunenamna har ofte opphavet sitt i prestegjelda.

Prestegjelda i 2004

Før ordninga vart fasa ut i 2004 hadde ein desse prestegjelda i Noreg:

Nord-Hålogaland bispedøme

Alta prosti

Hammerfest prosti

Indre Finnmark prosti

Indre Troms prosti

Nord-Troms prosti

Senja prosti

Tromsø Domprosti

Trondenes posti

Varanger prosti

Sør-Hålogaland bispedømme

Bodø Domprosti

Indre Helgeland prosti

Lofoten prosti

Nord-Helgeland prosti

Ofoten prosti

Salten prosti

Sør-Helgeland prosti

Vesterålen prosti

Nidaros bispedøme

Byåsen prosti

Fosen prosti

Gauldal prosti

Heimdal prosti

Nidaros Domprosti

Namdal prosti

Nord-Innherad prosti

Nærøy prosti

Orkdal prosti

Strinda prosti

Stjørdal prosti

Sør-Innherad prosti

Møre bispedøme

Austre Sunnmøre prosti

Indre Nordmøre prosti

Indre Romsdal prosti

Molde Domprosti

Nordre Sunnmøre prosti

Søre Sunnmøre prosti

Ytre Nordmøre prosti

Bjørgvin bispedøme

Arna og Åsane prosti

Bergen Domprosti

Fana prosti

Hardanger og Voss prosti

Indre Sogn prosti

Laksevåg prosti

Midhordland prosti

Nordfjord prosti

Nordhordland prosti

Sunnfjord prosti

Sunnhordland prosti

Vesthordland prosti

Ytre Sogn prosti

Stavanger bispedøme

Dalane prosti

Jæren prosti

Karmsund prosti

Nordre Ryfylke prosti

Sandnes prosti

Stavanger Domprosti

Søre Ryfylke prosti

Tungenes prosti

Agder og Telemark bispedøme

Arendal prosti

Aust-Nedenes prosti

Aust-Telemark prosti

Bamble prosti

Kristiansand Domprosti

Lister prosti

Mandal prosti

Otredal prosti

Skien prosti

Vest-Nedenes prosti

Vest-Telemark prosti

Tunsberg bispedøme

Drammen prosti

Eiker prosti

Hallingdal prosti

Kongsberg prosti

Larvik prosti

Lier prosti

Nord-Jarlsberg prosti

Ringerike prosti

Sandar prosti

Tønsberg Domprosti

Oslo bispedøme

Asker prosti

Bærum prosti

Døveprostiet

Nordre Aker prosti

Oslo Domprosti

Søndre Aker prosti

Vestre Aker prosti

Østre Aker prosti

Borg bispedøme

Follo prosti

Fredrikstad Domprosti

Nedre Romerike prosti

Sarpsborg prosti

Vestre Borgsyssel prosti

Østre Borgsyssel prosti

Østre Romerike prosti

Øvre Romerike prosti

Hamar bispedøme

Hadeland og Land prosti

Hamar Domprosti

Nord-Gudbrandsdal prosti

Nord-Østerdal prosti

Solør prosti

Sør-Gudbrandsdal prosti

Sør-Østerdal prosti

Toten prosti

Valdres prosti

Vinger og Odal prosti

Fotnotar

↑ Nynorskordboka: «gjeld»
↑ Arne Bugge Amundsen (1999). «Prestegjeld». I Steinar Imsen og Harald Winge. Norsk historisk leksikon : Kultur og samfunn ca. 1500 – ca. 1800 (2. utgåve utg.). Oslo: Cappelen Akademisk Forlag.
↑ «17. juni Nærøy prosti først med reform» på nettstaden til Den norske kyrkja
↑ Om ny tjenesteordning for prestar på prest.no^{[daud lenkje]}
↑ lovdata.no FOR 1990-10-19 nr 4983: Tjenesteordning for menighetsprester.

Delar av denne artikkelen byggjer på «Prestegjeld» henta frå Wikipedia på bokmål 2. oktober 2009.

Bakgrunnsstoff

Arne Bugge Amundsen (1999). «Prestegjeld». I Steinar Imsen og Harald Winge. Norsk historisk leksikon : Kultur og samfunn ca. 1500 – ca. 1800 (2. utgåve utg.). Oslo: Cappelen Akademisk Forlag.
Nettstaden digitalarkivet.no: Ymse kart som viser prestegjeldsgrenser Arkivert 2010-11-23 ved Wayback Machine.
Kart frå 1979 som viser geistleg inndeling
lovdata.no: Tjenesteordning for proster

[1] Nynorskordboka: «gjeld»

[2] Arne Bugge Amundsen (1999). «Prestegjeld». I Steinar Imsen og Harald Winge. Norsk historisk leksikon : Kultur og samfunn ca. 1500 – ca. 1800 (2. utgåve utg.). Oslo: Cappelen Akademisk Forlag.

[3] «17. juni Nærøy prosti først med reform» på nettstaden til Den norske kyrkja

[4] Om ny tjenesteordning for prestar på prest.no^{[daud lenkje]}

[5] vdata.no FOR 1990-10-19 nr 4983: Tjenesteordning for menighetsprester.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]