Kalifaat van de Rashidun

Na de dood van Mohammed in Medina onderwierp kalief Aboe Bakr, een van de vroegste volgelingen van Mohammed, de Arabische stammen en drong op naar Syrië en Perzië.

Omar ibn al-Chattab veranderde de nationale Arabische staat in een theocratisch wereldrijk en bouwde een militair bestuur op: de bevelhebber van de Arabische bezettingstroepen werd tevens civiel stadhouder van de kalief, religieus leider en wereldlijk rechter. Omar veroverde Syrië en Palestina (Slag bij de Jarmoek in 636, verovering van Jeruzalem in 638), Perzië (slag bij Kadisiya en Ctesiphon 636, slag bij Nihawend 642).

Zijn veldheer Amr bin al-As veroverde Egypte (ontruiming van Alexandrië door de Byzantijnen in 641).

Na Omars dood werd Oethman ibn Affan als derde kalief gekozen. Zijn verkiezing wordt door sommigen als een manipulatie in het belang van de Omajjaden gezien. Onder zijn leiding werd de expansiepolitiek voortgezet. Zijn legers drongen op naar Barka (642-645). De stadhouder van Damascus, Moe'awija, streed tegen Byzantium. Libië en het oostelijk deel van Perzië werden onderdeel van het Arabische Rijk. Zijn centralistische politiek, die een einde maakte aan veel privileges van de Arabische legers in de provincies en hen dwong een deel van de geïnde belasting aan de staatskas af te staan, alsmede de beschuldiging van nepotisme, leidden tot rebellie tegen hem en hij werd dan ook in 656 vermoord. Omtrent de opvolging van Oethman bestond veel onenigheid.

Ali ibn Abu Talib, neef, schoonzoon en vertrouweling van Mohammed, bestreed Mohammeds weduwe Aïsja (1e fitna, opstand) en zegevierde in de kamelenslag bij Basra (656). Medina verloor zijn politieke betekenis, Ali verplaatste zijn residentie naar Koefa.

Moe'awija, stadhouder van Syrië, wilde de dood van zijn neef Oethman wreken. De slag bij Siffin (657) bleef onbeslist en het scheidsgerecht van Adhruch (658) gaf geen resultaat: Ali verloor een deel van zijn aanhangers (Charidjieten). Ali werd in 661 in Koefa vermoord.

De opmerkelijke snelheid van de religieuze expansie van de islam kan worden toegeschreven aan het feit dat die voornamelijk werd bereikt met militaire middelen. Mohammed dreef de Arabieren van het Arabische Schiereiland naar de islam, mogelijk mede vanwege zijn krachtige persoonlijkheid, de belofte van redding voor hen die sterven voor de islam en het lokaas van fortuin voor hen die overwinnen in de strijd. De karavaanovervallen uit de vroege jaren van de islam werden spoedig oorlogen op grote schaal, en koninkrijken en naties bogen zich voor de macht van dit nieuwe religieuze, militaire, politieke, economische en sociale fenomeen.^[1]

De troepen van Mohammed slaagden er vrij snel in een aantal opmerkelijke militaire successen te boeken, waardoor het prestige van de nieuwe godsdienst zich snel kon ontwikkelen. Binnen 20 jaar na de dood van Mohammed in 632 was de basis voor een islamitisch rijk al gelegd.

Sommigen zeggen dat dit voornamelijk kwam door de verzwakking van zowel het Perzische als het Byzantijnse Rijk, die reeds meer dan een eeuw in een militair conflict verwikkeld waren. De verzwakte positie van beide grootmachten maakte het gemakkelijker voor een derde om militaire overwinningen te boeken. De bevolking was uitgeput door de aanhoudende oorlogen en steunde de Arabische troepen omdat ze van hen verbetering verwachtten.^[2]

Een andere mogelijke verklaring is de Pest van Justinianus, een grote pestepidemie die in 542 het oostelijk Middellandse Zeegebied trof en met name het Byzantijnse Rijk ernstig verzwakte. De snelle neergang en vernietiging van het Perzische Rijk is daarentegen mede te danken aan de ligging van de hoofdstad Ctesiphon in het westen. Toen Ctesiphon eenmaal was ingenomen was het centrale gezag in het rijk vervallen en konden de verschillende edellieden stuk voor stuk worden verslagen.

• Byzantijns-Arabische oorlogen

• Atlas bij de wereldgeschiedenis. Deel 1: van prehistorie tot Franse Revolutie, ISBN 90-5574-399-2
• C. Warren Hollister, Medieval Europe. A short history (8e druk; Boston 1998).

• "Wortels van de Islam" Een Beknopte Historische Introductie

• Beknopte chronologie van de Islam
• Geschiedenis van de islam