Utopie

Utopie is een ideale wereld die niet bereikt kan worden, een onmogelijke werkelijkheid, een wensdroom. Ook kan een utopie een ideaal aanduiden waarnaar gestreefd wordt, bijvoorbeeld in de politiek of filosofie. Een utopie die gekenmerkt wordt door technologie is een technologische utopie. Het tegengestelde van een utopie is een dystopie of anti-utopie.

Het woord utopie werd voor het eerst gebruikt in het boek Utopia van Sir Thomas More. De term komt uit het Grieks en speelt in op de ambiguïteit tussen ou-topos (met ou als negatie, dus een niet bestaande plaats) en eu-topos (met eu als het goede, dus een gelukkige samenleving). In het boek vertelt een reiziger over een ver land dat hij bezocht. Iedereen is er gelijk, alle huizen en straten zijn er hetzelfde en privébezit bestaat niet. De ziekenhuizen zijn zó goed dat zieken er heel graag willen worden opgenomen. De wetten van het land kunnen door elke inwoner begrepen worden. Bovendien voert het land nooit oorlog. Thomas More schreef dit boek echter niet als ontwerp voor een werkelijke staat.

De utopie is een vrije vorm van politieke filosofie. In de utopie ontwerpt de bedenker een ideale staat of samenleving. Deze heeft vaak (doch niet noodzakelijkerwijs) een socialistische of communistische snit: maatschappelijke tegenstellingen zijn verdwenen, alle bezit is eerlijk verdeeld of eigendom is zelfs afgeschaft, de burgers zijn eensgezind en leven automatisch deugdzaam. Door Karl Marx werden zulke denkers, van wie hij zich wilde distantiëren omdat zij zich niet baseerden op de door hem veronderstelde wetmatigheden van het verloop van de geschiedenis en het historisch materialisme, betiteld als utopische en niet-wetenschappelijke socialisten. Zelf had Marx in zijn werk Kritiek op het program van Gotha een schets gegeven van enkele kenmerken van een toekomstige klasseloze maatschappij (zie: klassenstrijd), zonder een echte uitgewerkte blauwdruk voor een dergelijke samenleving.

Soms betreft de utopie een beschrijving van een fictief of mythisch verleden. Dan wordt ook wel gesproken of geschreven over een retro-utopie.