Modaliteit (muziek)

Onder modaliteit wordt het gebruik van modi verstaan (Latijn: modus = wijze, de wijze waarop de diatonische hele en halve tonen worden geordend t.o.v. de finalis en elkaar). Het woord modi wordt vaak gebruikt als men verwijst naar de gebruikelijke kerkmodi of toonsoorten met bijhorende toonladders van het gregoriaans tot op vandaag: eolisch, ionisch, dorisch, frygisch, lydisch en mixolydisch. Deze toonsoorten of modi komen voor als authentieke modus of als plagale modus (ofwel hypomodus). In het laatste geval bevindt de finalis (slotnoot) zich in het midden van de toonladder.

Onder modaliteit resulteert ook de muziek of de muziekpassage die getuigt van modaal-functionele harmonie en/of melodie. Modaal-functionele harmonie en/of melodie maakt veelal gebruik van de kerkmodi. Bij modaal-functionele harmonie spreekt men van 'verlinksen' omdat de subdominant zich in de kwintencirkel links van de tonica bevindt en de relatie S-T (hoofdfuncties subdominant-tonica) primeert. In die zin spreken we ook van tussensubdominanten, zie bijvoorbeeld sommige muziek van J. Brahms.^[1]

Kerktoonladders zijn heptatonische toonreeksen, wat wil zeggen dat ze uit zeven tonen bestaan.

In de geschiedenis van de klassieke muziek in brede betekenis (niet verwijzend naar het classicisme) werden onderstaande modi gebruikt. De namen waren ontleend aan de oude Griekse muziektheorie, en stonden elk voor een landstreek in Griekenland:

De meeste wereldmuziek heeft een modaal karakter.