Lichtvervuiling

Lichtvervuiling is de verhoogde helderheid van de nachtelijke omgeving door gebruik van kunstlicht. Lichthinder is de overlast die mensen en dieren hiervan ondervinden.

Lichtververvuiling in en om de Noordoostpolder. Duidelijk zichtbaar is de invloed van de kassen van Luttelgeest, waardoor de lichtvervuiling van dit dorp die van veel grotere plaatsen als Meppel en Lelystad overtreft.

Luttelgeest 's avonds gezien vanuit Bant, ± 7 km verderop

Samengestelde nachtfoto van de aarde. Duidelijk is te zien hoe de dichtbevolkte gebieden meer licht produceren.

Lichtvervuiling is een vrij recent fenomeen. Het overvloedig verlichten van allerhande plaatsen veroorzaakt ecologische schade. Nachtverlichting, zoals verlichting van snelwegen en straten, gebouwen, objecten en assimilatieverlichting in de glastuinbouw, kan het biologische dag- en nachtritme van mensen en dieren verstoren. Planten worden beïnvloed in hun groeiwijze. Ook astronomische waarnemingen worden erdoor bemoeilijkt.

De toenemende lichtvervuiling is de reden dat de J. C. Kapteyn Sterrenwacht in Roden buiten gebruik is geraakt. De daar opgestelde 61 cm-spiegeltelescoop is een van de grootste optische telescopen in Nederland. Het Planetron in Dwingeloo heeft de telescoop overgenomen en deze was daar van 2004 tot 2020 in gebruik.

De Stichting Natuur en Milieu en de provinciale milieufederaties van Nederland houden sinds 2005 op de dag dat de wintertijd ingaat, eind oktober, een "Nacht van de nacht", met veel nachtelijke natuurexcursies en andere publieksactiviteiten.

Meting

De mate van lichtvervuiling kan redelijk eenvoudig nagegaan worden door middel van de Cassiopeia-test: de zwakste ster die nog net zichtbaar is wordt opgezocht, en via een omrekentabel wordt vervolgens bepaald hoeveel sterren er in totaal te zien zijn.

Oorzaken

Lichthinder wordt veroorzaakt door:

verkeerde plaatsing van lichtbronnen: de lichten worden zodanig geplaatst dat er rechtstreekse overdracht is van licht in de atmosfeer;
te hoog vermogen van de lichtbronnen: door het hoog vermogen van de lichtbronnen is er een zeer sterke reflectie naar de atmosfeer;
combinatie van beide;
te veel lichtbronnen;
te lang laten branden van lichtbronnen.

Bronnen van lichtvervuiling

Glastuinbouw
Weg- en straatverlichting
Reclameverlichting
Sierverlichting
Skybeamers
Sportvelden
Terreinverlichting
Satellieten ^[1]

Verwarring

Lichtvervuiling mag niet verward worden met het ionosfeerlicht (airglow) dat het zwart van de sterrenhemel een uiterst zwakke grijs achtige of oranje achtige zweem geeft .^[2] De grijze nachten tijdens de zomermaanden kunnen eveneens de indruk wekken dat de sterrenhemel grijs ziet door lichtvervuiling. Evenzo mag het zodiakaal licht (valse schemering) niet aanzien worden als het opwaarts schijnende en diffuus verspreide licht dat van een plaats met veel kunstmatige nachtverlichting afkomstig is.

Voor- en nadelen van lichtvervuiling

Lichtvervuiling door Starlink-satellieten

Nadelen van kunstmatig licht:

Astronomie
- Astronomische waarnemingen worden bemoeilijkt; ver van verlichting zijn op een heldere nacht zo'n 2500 sterren te zien, in Nederland en België op de meeste plekken slechts enkele tientallen van de helderste magnitude.
Menselijke nadelen
- Nachtelijke activiteiten die in het duister moeten gebeuren worden minder specifiek ervaren.
- Te veel licht op de autosnelwegen kan zorgen voor verblinding.
- De biologische klok van de mens kan verward geraken, het dag- en nachtritme wordt verstoord.
- Fysiologische effecten kunnen optreden zoals depressie.
- Esthetisch verliest de mens de verbondenheid met de nachtelijke duisternis en de sterrenhemel.
- Oranje-achtig licht creëert een onveiliger gevoel.
Economie
- Er wordt energie verspild: er is energieverbruik terwijl er geen gebruik, dan wel geen effectief gebruik van wordt gemaakt. Te denken valt aan kantoren waar 's nachts het licht blijft branden, lichtreclame in nachtelijke uren waar geen voorbijgangers zijn.
Ecologie
- Lichtvervuiling is een van de belangrijkste oorzaken voor de achteruitgang van de nachtvlinder.
- Door de verspilling van lichtenergie, waarvoor fossiele brandstoffen zijn gebruikt, komt er extra koolstofdioxide vrij, wat in de koolstofkringloop terechtkomt en meehelpt aan de opwarming van de aarde.
- Verstoring van de biologische klok bij dieren en andere factoren.
- Verstoring van de groei bij planten en verstoring van de seizoenscyclus.

Voordelen van kunstmatig licht:

Menselijke voordelen
- Een goed verlichte omgeving geeft mensen een gevoel van veiligheid; de lichtintensiteit maakt niet zo veel uit.
Economische voordelen
- Maakt de 24-uurs-economie mogelijk.

Maatregelen tegen lichtvervuiling

Genomen maatregelen

Straatverlichting tussen bepaalde uren op onnodige plaatsen uitschakelen (in België)
Groenkleurige straatverlichting ('golden green') met minder strooilicht en minder energieverbruik. De maatregel gaat echter gepaard met negatieve ecologische gevolgen.^[3]

Te nemen maatregelen

Oudere lichtbronnen vervangen door efficiëntere lichtbronnen.
Straatlampen goed op de grond richten i.p.v. deels naar de lucht.
Het licht zo goed mogelijk dimmen.
Enkel lichtbronnen plaatsen waar het nodig is. Niet te veel lichtbronnen plaatsen.
De lichtbronnen gelijkmatig verdelen.
Verlies van licht door reflectie naar de hemel toe beperken.
Lampen aan- en uitzetten op basis van een bewegings- of warmtesensor.

Externe links

Commons heeft mediabestanden in de categorie Light pollution.

Bronnen, noten en/of referenties

↑ van Wayenburg, Bruno, "Marco Langbroek strijdt tegen lichtvervuiling door satellieten", NRC, 5 oktober 2023. Geraadpleegd op 6 oktober 2023.
↑ M. G. J. Minnaert, De natuurkunde van 't vrije veld, Deel 2: Geluid, warmte, elektriciteit, § 248: Het ionosfeerlicht
↑ 'Lantaarnpaal met groen licht slecht voor natuur', AD, Ine Cup, Raymond Boere, 8 december 2016 06:40 (update 05:02). Geraadpleegd 29 september 2020. Gearchiveerd op 17 mei 2023.

[1] van Wayenburg, Bruno, "Marco Langbroek strijdt tegen lichtvervuiling door satellieten", NRC, 5 oktober 2023. Geraadpleegd op 6 oktober 2023.

[2] M. G. J. Minnaert, De natuurkunde van 't vrije veld, Deel 2: Geluid, warmte, elektriciteit, § 248: Het ionosfeerlicht

[3] 'Lantaarnpaal met groen licht slecht voor natuur', AD, Ine Cup, Raymond Boere, 8 december 2016 06:40 (update 05:02). Geraadpleegd 29 september 2020. Gearchiveerd op 17 mei 2023.

[1]

[2]

[3]