K'iche' (taal)
Het K'iche' of Quiché is een taal uit van de familie der Mayatalen. Het wordt gesproken door de meerderheid van de K'iche' bevolking in het centrale hoogland van Guatemala. Met een totaal van circa 1 miljoen K'iche'-sprekers (zo'n 7% van de Guatemalteekse bevolking), is het in Guatemala de tweede taal na het Spaans. De meest K'iche'-sprekers spreken ook Spaans, met uitzondering van enkele geïsoleerde dorpen. Een van de bekendste K'iche'-sprekers is Rigoberta Menchú, die de Nobelprijs voor de vrede ontving. Het bekendste literaire werk in klassiek K'iche' is de Popol Vuh (Popol Wu'uj in moderne spelling).
| Quiché, K'iche' Katzijobal | ||||
|---|---|---|---|---|
| Gesproken in | Guatemala, Mexico | |||
| Sprekers | 890.883 in Guatemala[1] | |||
| Taalfamilie |
| |||
| Dialecten | ||||
| Alfabet | Latijns | |||
| Officiële status | ||||
| Officieel in |
Nergens. Erkende inheemse taal in Guatemala[2] en Mexico
| |||
| Taalorganisatie | Academie van Mayatalen van Guatemala (ALMG) | |||
| Taalcodes | ||||
| ISO 639-1 | geen | |||
| ISO 639-2 | geen | |||
| ISO 639-3 | quc | |||
| ||||
Spelling
bewerkenIn het verleden zijn er verschillende spellingssystemen gebruikt voor het K'iche'. De klassieke spelling van Francisco Ximénez, die de Popol Vuh optekende, was gebaseerd op de Spaanse spelling. Deze is later vervangen door een nieuwe gestandaardiseerde spelling die is ontwikkelde door de Academie van Mayatalen van Guatemala (ALMG). Etno-historicus en Maya-kenner Dennis Tedlock gebruikt weer zijn eigen spellingssysteem, dat sterk verschilt van de andere bestaande spellingen.
| De eerste regel van de Popol Wuj in verschillende spellingsvarianten: | |
| Klassieke spelling van Ximénez | Are v xe oher tzíh varal Quíche ubí. |
| ALMG-spelling | Are’ uxe’ ojer tzij waral K’iche’ ub’i’. |
| (Spaanse vertaling door Ximénez) | Este es el principio de las Antiguas historias aquí en el Quiché. |
| (Nederlands) | "Dit is het begin van de oude geschiedenissen in deze plaats genaamd K'iche'." |
Syntaxis en morfologie
bewerkenIn tegenstelling tot de meeste andere Mayatalen, wordt in het K'iche' gebruikgemaakt van een "subject-verbum-object" (SVO) schikking. Variaties in de woordschikking zijn niet ongewoon, en sommige sprekers gebruiken tegenwoordig ook de "verbum-subject-object" (VSO) schikking.
Dialecten
bewerkenHet K'iche' heeft een grote verscheidenheid aan dialecten. De meeste K'iche'-sprekers gebruiken het Centraal K'iche', dat gewoonlijk ook wordt gebruikt in de massacommunicatiemedia en het onderwijs. Andere dialecten zijn onder meer Central-Westelijk K'iche', San Andrés K'iche', Joyabaj K'iche', Oostelijk K'iche', Nahualá-K'iche' en Cunén-K'iche'. Hoewel het K'iche' niet is erkend als een officiële taal in Guatemala, wordt de taal wel steeds meer onderwezen in scholen en op de radio.
Het Nahualá-dialect vertoont enige verschillen vergeleken met andere K'iche'-dialecten: Het Nahualá-dialect heeft het oude Proto-Maya onderscheid behouden tussen vijf lange klinkers (aa, ee, ii, oo, uu) en vijf korte klinkers (a, e, i, o, u).
Het Nahualá-dialect bezit ook de fonemen /h/ en /N/, die beide alleen aan het eind van woorden worden gebruikt en nagenoeg uitsluitend na korte medeklinkers. Taalkundigen hebben het /h/ foneem herleid tot het proto-Maya */h/. De oorsprong van het /N/ foneem is minder duidelijk.
Noten
bewerken- ↑ Volgens de officiële volkstelling van 2002 zijn er 1.270.953 K'iche'se (zie XI Censo Nacional de Población y VI de Habitación (Censo 2002) - Pertenencia de grupo étnico. Instituto Nacional de Estadística (2002). Gearchiveerd op 11 februari 2012. Geraadpleegd op 27 mei 2008. , waarvan 890.596 als K'iche'-sprekers werden beschouwd (zie XI Censo Nacional de Población y VI de Habitación (Censo 2002) - Idioma o lengua en que aprendió a hablar. Instituto Nacional de Estadística (2002). Gearchiveerd op 11 februari 2012. Geraadpleegd op 27 mei 2008. ).
Het Summer Institute of Linguistics (SIL) gebruikt veel hogere cijfers en schat het totaal aantal K'iche' sprekers op meer dan 2.000.000(zie Languages of Guatemala. Summer Institute of Linguistics (SIL) (2000). Geraadpleegd op 27 mei 2008. - ↑ Congreso de la República de Guatemala, Decreto Número 19-2003. Ley de Idiomas Nacionales. Geraadpleegd op 22-06-2009.
Bibliografie
bewerken- Munro S. Edmonson. Quiche-English Dictionary. Middle American Research Institute, Tulane University, publ. no. 30 (1965).
- James L. Mondloch. Basic Quiche Grammar. Institute for Mesoamerican Studies, University at Albany, The State University of New York, publ. no. 2 (1978).
- Abraham García-Hernández, Santiago Yac Sam en David Henne Pontius. Diccionario Quiché-Español. Instituto Linguistico de Verano, Guatemala (1980).
- Dennis Tedlock. Popol Vuh: The Definitive Edition of the Mayan Book of the Dawn of Life and the Glories of Gods and Kings. Touchstone Books (1996). ISBN 0-684-81845-0.
- Luis Enrique Sam Colop. Popol Wuj — Versión Poética K‘iche‘. PEMBI/GTZ/Cholsamaj, Guatemala (1999). (In het K'iche').
- María Beatriz Par Sapón and Telma Angelina Can Pixabaj, Ujunamaxiik ri K'ichee' Ch'ab'al, Variación Dialectal en K'ichee' . Proyecto de Investigación Lingüística de Oxlajuuj Keej Maya' Ajtz'iib' (OKMA)/Editorial Cholsamaj, Guatemala City (2000). ISBN 99922-53-07-X
Externe links
bewerken- Ethnologue report for Central Quiché
- A K‘iche‘-English Dictionary
- A reversal of Christenson's K'iche'-English Dictionary into an English-K'iche' Dictionary