Duke Ellington

Ellington werd geboren als zoon van de oberkelner James Edward Ellington, die ooit in het Witte Huis werkte en daarna een cateringservice dreef. Zijn vader probeerde de kinderen op te voeden zoals dat in die dagen in een burgerlijke middenstandsfamilie gebruikelijk was. Zijn eerste pianolessen kreeg de jonge Ellington op zevenjarige leeftijd van zijn moeder Daisy Kennedy Ellington. Aanvankelijk had hij er weinig plezier in en werden de lessen gestaakt, maar toen hij op veertienjarige leeftijd de pianist Harvey Brooks had horen spelen ontvlamde zijn interesse. Vanwege zijn deftige verschijning werd hij door zijn klasgenoten al in zijn jeugd "Duke" (hertog) genoemd. Zijn carrière als professioneel musicus begon toen hij zeventien jaar oud was. Op vierentwintigjarige leeftijd ging hij met zijn vriend Arthur Whetsol naar New York en sloot zich aan bij de groep van Elmer Snowden, the Washington Black Sox. Na problemen met Snowden werd Ellington tot de nieuwe leider van de band gekozen, inmiddels "The Washingtonians" geheten. Ze speelden in verschillende clubs en toerden tot 1927 als dansorkest door New England. Toen de destijds beroemde King Oliver te veel geld vroeg voor de Cotton Club (New York), kon Ellington daar met zijn band als huisorkest komen werken. Als "Duke Ellington and his Jungle Band" verwierf hij nationale bekendheid door de vele radio-uitzendingen die vanuit deze club in Harlem gemaakt werden.

In deze periode was Ellington in de gelegenheid vele verschillende stijlen uit te proberen. Hij experimenteerde in zijn composities veel met tonaliteit, met trompetgeschetter, met dempers en met grommende saxofoons (Jungle Style). Toen Ellington in 1932 vertrok bij de Cotton Club was hij een van de bekendste Afro-Amerikanen; hij produceerde veel werk voor platenfirma's en filmstudio's. Hij toerde met zijn band door de VS en door Europa. In de jaren zestig maakte hij een wereldtournee. Zijn hele leven bleef hij experimenteren en werkte hij samen met de meest vooruitstrevende musici van zijn tijd zoals John Coltrane, Charles Mingus en Max Roach.

 

Hij bereikte in de jaren veertig met zijn band grote hoogten door speciaal voor iedere stem in zijn orkest te componeren en te arrangeren. Een belangrijke invloed daarbij was zijn vriendschap met de pianist en componist Billy Strayhorn, die in 1939 tot de band was toegetreden. Het stuk Take the A Train dat vaak aan Ellington wordt toegeschreven werd in feite door Strayhorn gecomponeerd.

Toen de populariteit van de Swing afnam en zijn bandleden andere wegen gingen bleef Ellington nieuwe vormen vinden die hij met gelegenheidsmuzikanten ten uitvoer bracht. In zijn late werk componeerde hij veel lange stukken waarbij hij zich op de klassieke muziek oriënteerde, zoals Black, Brown and Beige (1943) of Such Sweet Thunder (1957) dat gebaseerd is op William Shakespeare. Hij maakte Bigband versies van de Peer-Gynt-Suite en de Notenkrakersuite (1960).

In 1956 maakte hij een comeback doordat er een live-optreden op de plaat verscheen van zijn compositie Diminuendo and Crescendo in Blue. Dit werk was een combinatie van twee oudere stukken (Diminuendo in Blue en Crescendo in Blue) en werd met een bijzonder lange tenorsaxofoonsolo uitgevoerd door Paul Gonsalves op het Newport Jazz Festival.

Critici vonden soms dat Ellington in zijn lange composities het wezenlijke van de jazz ten gunste van een kunstmatige klassieke muziek had opgegeven. Duke Ellington stond bekend om zijn ijdelheid en zijn autoritaire manier van omgaan met de bandleden en met zijn familie. Zo verbood hij zijn zus om zonder begeleiding het huis te verlaten. Zijn zoon Mercer bevestigde dat Ellington met harde hand regeerde.

Duke Ellington was sinds 1932 vrijmetselaar.

In 1965 werd Ellington voor de Pulitzer-prijs genomineerd, die hij echter niet won. Zijn ironische commentaar daarop was dat het lot hem welgevallig was, omdat het ervoor zorgde dat hij niet te vroeg beroemd zou worden.

 

Op 24 april 1969 kreeg Ellington voor zijn oeuvre de Presidential Medal of Freedom uit handen van president Richard Nixon. In 1973 werd hij opgenomen in het Franse Legioen van Eer. Duke Ellington stierf (75) in mei 1974 aan een longontsteking. Hij werd begraven op het Woodlawn Friedhof in de Bronx in New York.

In 1997 werd een door de beeldhouwer Robert Graham gemaakt beeld opgericht ter nagedachtenis aan Ellington in het Central Park, ter hoogte van de kruising van de Fifth Avenue en de 110th Street. In zijn geboorteplaats Washington D.C. bestaat er een school, de Duke Ellington School of the Arts, die getalenteerde leerlingen op een carrière in de kunst voorbereidt.

Duke Ellington was een veelzijdig jazzcomponist wiens invloed op de muziek tussen de jaren twintig en de jaren zestig van de 20e eeuw niet gering was. Hij wordt tot de grootste Amerikaanse componisten gerekend. Zijn grote successen waren Take the A Train, Satin Doll, Rockin' in Rhythm, Mood Indigo, Caravan en Sophisticated Lady. In jaren 20 en de jaren 30 werkte hij veel samen met Irving Mills, vanaf 1940 het meest met Billy Strayhorn.

Veel van zijn composities waren speciaal op bepaalde musici van zijn orkest toegeschreven: Johnny Hodges, Bubber Miley, Cootie Williams, Joe „Tricky Sam“ Nanton, Barney Bigard, Ben Webster, Harry Carney, Sonny Greer, Otto Hardwick en Wellman Braud. Een van de bekendste van deze stukken is Concerto for Cootie (1940). Sommige musici uit zijn band bereikten zelf sterstatus zoals Jimmy Blanton en Ben Webster.

Ellington schreef ook filmmuziek voor Black and Tan Fantasy (1929), Anatomy of a Murder (1959) en Paris Blues (1961) (met de acteurs Paul Newman en Sidney Poitier als jazzmusici).

Een greep uit de meer dan tweeduizend composities die van Duke Ellington bekend zijn:

 

• Dave Brubeck droeg "The Duke" (1954) op aan Ellington, waarmee het een standaardwerk werd en gecoverd werd door anderen, zowel tijdens Ellington's leven (zoals door Miles Davis op Miles Ahead, 1957) en na zijn dood (o.a. door George Shearing op I Hear a Rhapsody: Live at the Blue Note, 1992). Het album The Real Ambassadors bevat een vocale versie van het nummer "You Swing Baby (The Duke)", met teksten van Iola Brubeck, Dave Brubeck's vrouw. Het is opgevoerd als een duet tussen Louis Armstrong en Carmen McRae. Ook dit nummer is opgedragen aan Duke Ellington.
• Miles Davis maakte zijn half uur durende elegie "He Loved Him Madly" (op Get Up with It) als een eerbetoon aan Ellington een maand na zijn dood.
• Stevie Wonder schreef het nummer "Sir Duke" als een eerbetoon aan Ellington in 1976.
• Joe Jackson interpreteerde Ellington's werk op "The Duke" (2012)^[1] met verrassende nieuwe arrangementen en onverwachte samenwerkingen met o.a. Iggy Pop, Sharon Jones, Zuco 103 and Steve Vai.

Er zijn honderden albums opgedragen aan de muziek van Duke Ellington en Billy Strayhorn door beroemde en minder beroemde artiesten. De meer bekende zijn onder andere Sonny Stitt, Thelonious Monk, Dizzy Gillespie, Tony Bennett, Claude Bolling, Oscar Peterson, Toshiko Akiyoshi, Dick Hyman, Joe Pass, Joe Jackson, Milt Jackson, Earl Hines, André Previn, World Saxophone Quartet, Ben Webster, Zoot Sims, Kenny Burrell, Lambert, Hendricks and Ross, Martial Solal, Clark Terry and Randy Weston.

Voor een volledig overzicht van de musici in de bands van Ellington, zie Lijst van orkestleden Duke Ellington

• (en) Stanley Dance: The world of Duke Ellington, Scribner's Sons, 1970/Da Capo Press, 2000
• (en) Derek Jewell: Duke: a portrait of Duke Ellington, W.W. Norton & Company, 1977/Pavilion 1986
• (en) Mercer Ellington, Stanley Dance: Duke Ellington in person: an intimate memoir, Houghton Mifflin, 1978
• (en) Ron Frankl, Nathan I. Huggins: Duke Ellington: bandleader and composer (Black Americans of achievement), Chelsea House Publishers, 1989
• (en) Gene Brown: Duke Ellington, Silver Burdett Press, 1991
• (en) John Edward Hasse: Beyond category-the life and genius of Duke Ellington, Simon & Schuster, 1993/Da Capo Press 1995
• (en) Ken Rattenbury: Duke Ellington, jazz composer, Yale University Press, 1993
• (en) Peter Lavezzoli: The king of all, Sir Duke Ellington and the artistic revolution, Continuum Int. Publ. Group, 2001
• (en) Ken Vail: Duke's diary: the life of Duke Ellington, 1927-1950, part 1, Scarecrow Press, 2002
• (en) Ken Vail: Duke's diary: the life of Duke Ellington, 1950-1974, part 2, Scarecrow Press, 2002
• (en) Richard Terrill: Duke Ellington African-American biographies), Raintree Paperback, 2003
• (en) Stuart A. Nicholson: Reminiscing in tempo: A portrait of Duke Ellington
• (de) Terkel (Louis) Studs: Giganten des Jazz Frankfurt, 2005, ISBN 3-86150-723-4
• (de) Mercer Ellington: Duke Ellington - Eine Biographie Rüschlikon-Zürich, 1980, ISBN 3-275-00748-3
• (de) James Lincoln Collier: Duke Ellington, Genius des Jazz Wenen, 1989, ISBN 3-85445-045-1
• (de) Darmstädter Beiträge zur Jazzforschung, dl. 6: Duke Ellington und die Folgen Hofheim, 2000, ISBN 3-923997-91-4

• Lijst van jazzcomponisten
• Lijst van bigbandleiders

• (en) Officiële website over Duke Ellington
• (en) Website over Duke Ellington, met informatie over platen, musici, zangers, bibliografie etc.
• (de) Biografie van Duke Ellington bij cosmopolis.ch
• (de) Duke Ellington: Ko-Ko (gearchiveerd), arte, 16 mei 2006, serie: 30 Jahrhundertaufnahmen des Jazz

 

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Duke Ellington op Wikimedia Commons.