Haumea: verschil tussen versies

Haumea
	Haumea en zijn manen op 30 juni 2015
Symbool
Type	Dwergplaneet
Datum ontdekking	27 juli 2005
Ontdekt door	José-Luis Ortiz
Vernoemd naar	een Hawaïaanse vruchtbaarheidsgodin.
Fysische gegevens
Aantal (bekende) manen	2
Diameter	±1150 km
Massa	3,9×1021 kg (0,0653% aarde)
Rotatietijd	±3,5 u
Baangegevens
Perihelium	5,22 × 109 km (35 AE)
Aphelium	7,68 × 109 km (51 AE)
Excentriciteit (e)	0,1997414604
Periode (P)	284,1 jaar
Inclinatie (i)	28,2114975684°
Waarnemingsgegevens
Schijnbare helderheid	17,3 mag
Afstand tot de zon	6,454 × 109 km (43 AE)
Atmosferische gegevens
Temperatuur	<45 K
Portaal	Astronomie

Interactief door geschiedenis bladeren

← Oudere bewerking

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

VisueelWikitekst

In de regel

Huidige versie van 13 feb 2024 om 22:06

(136108) Haumea (symbool: )^[1] is een dwergplaneet in de Kuipergordel van het zonnestelsel. Op 17 september 2008 is de naam Haumea en de status van dwergplaneet toegekend, het definitieve catalogusnummer 136108 kreeg hij al wat eerder. De dwergplaneet is vernoemd naar een Hawaïaanse vruchtbaarheidsgodin.

José-Luis Ortiz van het observatorio de Sierra Nevada in Spanje ontdekte Haumea in 2003. Het object bleek al voor te komen op foto's uit 1955.

Voor de officiële naam werd toegekend had Haumea de voorlopige aanduiding 2003 EL₆₁. Maar ook de bijnaam "Santa" omdat het object rond Kerstmis werd ontdekt.

De diameter is waarschijnlijk 1150 km (50% van Pluto) en er zijn twee manen. Haumea is het op vier na grootste ontdekte object voorbij Neptunus, na Eris, Pluto, Sedna en Makemake. Ze is groter dan Orcus en Quaoar.

Het oppervlak lijkt op dat van Pluto's maan Charon. Opvallend is de langgerekte vorm, die het gevolg is van de relatief korte rotatieperiode (3,5 uur).

Het object draait in ongeveer 284 jaar op gemiddeld 43 AE van de zon. De baan is tamelijk langgerekt elliptisch waardoor het soms dichterbij komt dan Pluto.

Classificatie

De libratie van Haumea (donkergroen, rood) ten opzichte van Neptunus (blauw). De banen van Jupiter (roze), Saturnus (geel) en Uranus (lichtgroen) zijn ook aangegeven.

Haumea is een plutoïde, een technische term die gebruikt wordt om een dwergplaneet aan te duiden met een baan buiten die van Neptunus. Zijn status als dwergplaneet betekent dat hij door zijn eigen zwaartekracht is afgerond, maar die zwaartekracht niet sterk genoeg is om soortgelijke objecten in de ruimte te beïnvloeden. De ellipsvorm is vermoedelijk het gevolg van zijn snelle rotatie, te vergelijken met een met water gevulde ballon die snel ronddraait, en niet omdat hij niet sterk genoeg is om de zwaartekracht te overwinnen.

Manen

Haumea heeft twee manen. De grootste, Hiʻiaka, heeft voor de officiële naamgeving de bijnaam "Little Helper" gekregen, een verwijzing naar de stripfiguur Santa's Little Helper, of "Rudolph" naar het bekendste rendier van de Kerstman. De massa is 1% van Haumea, de diameter is ongeveer 310 km. De andere maan, Namaka, bijnaam "Blitzen", heeft een diameter van ongeveer 160 km.

Ring

In 2017 ontdekte een groep Spaanse astronomen dat Haumea een grote planetaire ring bezit met een breedte van 70 km en een straal van 2287 km.^[2] Het is de eerste keer dat astronomen een ring ontdekken bij een dwergplaneet in het zonnestelsel.

Externe link

(en) (136108) Haumea in de JPL Small-Body Database

Bronnen, noten en/of referenties

↑ JPL/NASA, What is a Dwarf Planet?. Jet Propulsion Laboratory (22 april 2015). Gearchiveerd op 22 januari 2022. Geraadpleegd op 19 januari 2022.
↑ (en) Ortiz, J.L. et al. – The size, shape, density and ring of the dwarf planet Haumea from a stellar occultation, Nature 550 (2017), 219-223

Zie de categorie 136108 Haumea van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[1] JPL/NASA, What is a Dwarf Planet?. Jet Propulsion Laboratory (22 april 2015). Gearchiveerd op 22 januari 2022. Geraadpleegd op 19 januari 2022.

[2] (en) Ortiz, J.L. et al. – The size, shape, density and ring of the dwarf planet Haumea from a stellar occultation, Nature 550 (2017), 219-223

[1]

[2]

@@ Regel 2: / Regel 2: @@
 {{Infobox hemellichaam
 | naam                 = Haumea
-| afbeelding           = 2003EL61art.jpg
+| afbeelding           = Haumea Hubble.png
-| >
+|  class="diffchange diffchange-inline">Haumea en zijn manen op 30 juni 2015
-| symbool              =
+| symbool              = Haumea symbol (Moskowitz, fixed width).svg{{!}}alt=🝻
 | type                 = [[Dwergplaneet]]
-| vernoemdnaar         =
+| datumontdekking      = [[27 juli]] [[2005]]
+|  Ortiz]]
+| vernoemdnaar         = een [[Hawaï]]aanse vruchtbaarheidsgodin.
 | aantalmanen          = 2
 | diameter             = ±1150 km
@@ Regel 27: / Regel 30: @@
 }}
-'''(136108) Haumea''' is een [[dwergplaneet]] in de [[Kuipergordel]] van ons [[zonnestelsel]]. Op [[17 september]] [[2008]] is de naam ''Haumea'' en de status van dwergplaneet toegekend, het definitieve catalogusnummer 136108 kreeg hij al wat eerder. De dwergplaneet is vernoemd naar een [[Hawaï]]aanse vruchtbaarheidsgodin.
+'''(136108) Haumea''' (symbool: [[Bestand:Haumea symbol (fixed width).svg|16px|🝻]])<ref>{{cite web |url= https://www.jpl.nasa.gov/infographics/what-is-a-dwarf-planet |author= JPL/NASA |date= 2015-04-22  |website= Jet Propulsion Laboratory |title= What is a Dwarf Planet? |access-date= 2022-01-19|archiefurl=https://web.archive.org/web/20220122073622/https://www.jpl.nasa.gov/infographics/what-is-a-dwarf-planet|archiefdatum=2022-01-22}}</ref> is een [[dwergplaneet]] in de [[Kuipergordel]] van het [[zonnestelsel]]. Op [[17 september]] [[2008]] is de naam ''Haumea'' en de status van dwergplaneet toegekend, het definitieve catalogusnummer 136108 kreeg hij al wat eerder. De dwergplaneet is vernoemd naar een [[Hawaï]]aanse vruchtbaarheidsgodin.
-[[Jose-Luis Ortiz]] van de [[Sierra Nevada Observatory]] in [[Spanje]] ontdekte Haumea in 2003. Het object bleek al voor te komen op foto's uit 1955.
+[[José-Luis Ortiz]] van het [[observatorio de Sierra Nevada]] in [[Spanje]] ontdekte Haumea in 2003. Het object bleek al voor te komen op foto's uit 1955.
 Voor de officiële naam werd toegekend had Haumea de voorlopige aanduiding ''2003 EL<sub>61</sub>''. Maar ook de bijnaam "Santa" omdat het object rond Kerstmis werd ontdekt.
-De [[diameter]] is waarschijnlijk 1150 km (50% van [[Pluto (dwergplaneet)|Pluto]]) en het heeft twee manen. Haumea is het op drie na grootste object voorbij [[Neptunus (planeet)|Neptunus]], na [[Eris (dwergplaneet)|Eris]], [[Pluto (dwergplaneet)|Pluto]], [[Sedna (planetoïde)|Sedna]]. Het is groter dan [[Orcus]] en [[Quaoar]]. [[Makemake]], een in 2005 ontdekte dwergplaneet, is iets groter.
+De [[diameter]] is waarschijnlijk 1150 km (50% van [[Pluto (dwergplaneet)|Pluto]]) en er zijn twee manen. Haumea is het op vier na grootste ontdekte object voorbij [[Neptunus (planeet)|Neptunus]], na [[Eris (dwergplaneet)|Eris]], [[Pluto (dwergplaneet)|Pluto]], [[Sedna (planetoïde)|Sedna]] en [[Makemake]]. Ze is groter dan [[Orcus]] en [[Quaoar]].
 Het oppervlak lijkt op dat van Pluto's maan [[Charon (maan)|Charon]]. Opvallend is de langgerekte vorm, die het gevolg is van de relatief korte [[rotatieperiode]] (3,5 uur).
@@ Regel 40: / Regel 43: @@
 == Classificatie ==
-[[Bestand:Haumea.GIF|200px|miniatuur|links|De [[libratie]] van Haumea (Neptunus is datgene wat niet beweegt]]
+[[Bestand:Haumea.GIF|200px|miniatuur|links|De [[libratie]] van Haumea (donkergroen, rood) ten opzichte van Neptunus (blauw). De banen van Jupiter (roze), Saturnus (geel) en Uranus (lichtgroen) zijn ook aangegeven.]]
+[[Bestand:2003EL61art.jpg|thumb|260px|Impressie van Haumea]]
 Haumea is een [[plutoïde]], een technische term die gebruikt wordt om een dwergplaneet aan te duiden met een baan buiten die van Neptunus. Zijn status als dwergplaneet betekent dat hij door zijn eigen zwaartekracht is afgerond, maar die zwaartekracht niet sterk genoeg is om soortgelijke objecten in de ruimte te beïnvloeden. De ellipsvorm is vermoedelijk het gevolg van zijn snelle rotatie, te vergelijken met een met water gevulde ballon die snel ronddraait, en niet omdat hij niet sterk genoeg is om de zwaartekracht te overwinnen.
 == Manen ==
-Haumea heeft twee [[Natuurlijke maan|manen]]. De grootste, [[Hi'iaka]], heeft voor de officiële naamgeving de bijnaam "Little Helper" gekregen, een verwijzing naar de stripfiguur [[Santa's Little Helper]], of "Rudolph" naar het bekendste rendier van de Kerstman. De massa is 1% van Haumea, de diameter is ongeveer 310 km. De andere maan, [[Namaka]], bijnaam "Blitzen", heeft een diameter van ongeveer 160 km.
+Haumea heeft twee [[Natuurlijke maan|manen]]. De grootste, [[Hiʻiaka]], heeft voor de officiële naamgeving de bijnaam "Little Helper" gekregen, een verwijzing naar de stripfiguur [[Santa's Little Helper]], of "Rudolph" naar het bekendste rendier van de Kerstman. De massa is 1% van Haumea, de diameter is ongeveer 310 km. De andere maan, [[Namaka]], bijnaam "Blitzen", heeft een diameter van ongeveer 160 km.
 == Ring ==
-In 2017 ontdekte een groep Spaanse astronomen dat Haumea een grote [[planetaire ring]] bezit met een breedte van 70 km en een straal van 2287 km.<ref>{{en}} {{aut|Ortiz, J.L. ''et al.''}} – [http://www.nature.com/nature/journal/v550/n7675/full/nature24051.html?foxtrotcallback=true The size, shape, density and ring of the dwarf planet Haumea from a stellar occultation], ''Nature'' '''550''' (2017), 219-223</ref> Het is de eerste keer dat astronomen een ring ontdekken bij een dwergplaneet in het [[zonnestelsel]].
+In 2017 ontdekte een groep Spaanse astronomen dat Haumea een grote [[planetaire ring]] bezit met een breedte van 70 km en een straal van 2287 km.<ref>{{en}} {{aut|Ortiz, J.L. ''et al.''}} – [https://www.nature.com/nature/journal/v550/n7675/full/nature24051.html?foxtrotcallback=true The size, shape, density and ring of the dwarf planet Haumea from a stellar occultation], ''Nature'' '''550''' (2017), 219-223</ref> Het is de eerste keer dat astronomen een ring ontdekken bij een dwergplaneet in het [[zonnestelsel]].
+== Externe link ==
+* {{Link JPL SBDB|id=haumea|label=(136108) Haumea}}
 {{Appendix}}
 {{Navigatie zonnestelsel}}
-{{Commonscat|Haumea}}
+{{Commonscat}}
 [[Categorie:Dwergplaneet]]

	Zon · alle objecten
Planeten:	Mercurius · Venus · Aarde · Mars · Jupiter · Saturnus · Uranus · Neptunus
Dwergplaneten:	Ceres · Orcus · Pluto · Haumea · Quaoar · Makemake · Gonggong · Eris · Sedna
Manen van:	Aarde · Mars · Jupiter · Saturnus · Uranus · Neptunus · Pluto · Haumea · Makemake · Eris
Planetoïden:	planetoïdengordel · planetoïdemanen · centaurs
Diversen:	meteoroïden · TNO's (Kuipergordel · scattered-disk object) · kometen (Oortwolk) · interplanetaire materie