Iesenbahn

To de Iesenbahn heurn de Schenen. De sünd ut Stahl. Jümmers twee Stück sünd in fasten Afstand op Swellen monteert. De Swellen köönt ut Holt sien, ut Beton oder ut Stahl. Schenen un Swellen heet tosomen dat Gleis. De Afstand vun de Schenen is de Spoor. De is tomeist 1435 mm, wat en ole Wogenspoor ut England is, de George Stephenson för de Iesenbahn infeurt harr. Gifft obers ok bredere Sporen (Breedspoor) un smalere Sporen (Smaalspoor). Dat de Bahnen ok dat Gleis wesseln köönt, dorför sünd de Wieken dor. Freuger wurrn de vun Hand mit lange Drohtseilen bewegt, hüüt geiht dat tomeist elektrisch.

Op de Schenen fohrt de Töög. En Tog besteiht tomeist ut en Lokomotiv, de de Wogens treckt. Af un an schufft de Lokomotiv ok. Achter de Lokomotiv hangt de Wogens. Bi de Drievwogens is de Andrift in den Wogen binnen. Dorüm hett en Drievwogentog keen extra Lokomotiv.

Dat de Wogens un de Lokomotiv nich ut de Spoor kümmt, dorför het elk Rad een Spoorkranz.

Bi de Lokomotiven gifft dat ünnerscheedliche Oorten:

• de Damplokomotiv, de vun hitten Damp andreven ward
• de Elektrolokomotiv, de elektrischen Strom bruukt
• de Diesellokomotiv, de enen Dieselmotor binnen hett
• de Luftdrucklokomotiv, de mit Druckluft andreven ward (blots in Kraftwarken un in den Bargbo).

De Barglüüd in'n Harz hebbt sik de Iesenbahn infalln laten, dat se lichter ehr Erz ut den Barg kregen. Trocken hebbt se de Wogens noch sülben ellers ok mit Peer.

Richard Trevithick hett denn in London de eerste Iesenbahn opbaut mit ene Damplokomotiv. De weer obers to swaar un hett de Schenen platt mookt. Dat weer anno 1804.

De gröttste Erfinner weer woll de George Stephenson. He harr de Rocket baut un denn dat Rennen vun Rainhill wunnen (1829). He kreeg den Opdrag för de Linie Liverpool-Manchester.

In Düütschland güng de eerste Dampiesenbahn denn 1835 los. Twüschen Nürnbarg un Fürth.

Hamborg füng 1842 mit de Bahn vun Bardörp na Hamborg an. De is denn bit 1845 bit na Berlin baut worn. Denn keem ok de Bahn vun Kiel na Altno un de vun Hannover na Horborg.

Dat duer nich lang, denn wurrn de Damplokomotiven jümmers gauer. Un an dat Enn vun dat 19. Johrhunnert güng dat denn ok mit de Elektroloks los.

De langste Iesenbahn up de Eer is de Transsibirische Iesenbahn in Russland.

De gauste Iesenbahn is de TGV in Frankriek und de düütsche ICE 3. De Töög loopt bet över 350 km/h in den normalen Bedriev.