Manova an'i Sinagôga

Fampitandremana : Tsy niditra tamin'ny kaontinao ianao. Ho hitan'ny vahoaka ny adiresy IP-nao raha manova inona na inona ianao. Raha miditra amin'ny kaontinao ianao dia ho anisan'ny tombontsoa anananao ny fanaovana ny fiovana amin'ny solonanaranao.

[[Sary:Synagogue Yohanan ben Zakkaï.JPG|vignette|324x324px|Ny ao antin' ny Sinagôga Yohanan ben Zakkaï, iray amin' ny sinagôga efatra sefarada<ref>''Jiosy sefarada'' na ''Sefarada'': Jiosy monina na tarak' ny Jiosy nonina tao amin' ny [[Saikanosy Iberika]] ([[Espaina]] sy [[Pôrtogaly]] indrindraindrindra). </ref> ao [[Jerosalema]].]]
Ny '''sinagôga''' dia trano fivavahan' ny [[Jiosy]] na ny [[Samaritana]] any amin' ny tanàna misy azy avy, fa tsy toy ny [[Tempolin' i Jerosalema|Tempoly]] izay tokana sady nitambarany tao [[Jerosalema]]. Ny tena niandohan' ny sinagôga, izany hoe ny toerana fivorian' ny mpino tafasaraka amin' ny fivavahana ao amin' ny Tempoly, dia mety tamin' ny andron' ny mpaminany na tamin' ny andron' ny mpianatr' ireo mpaminany ireo (jereo ny ao amin' ny [[Bokin' i Isaia]] (Isa. 8:16 sy ny manaraka). Tamin' ny voalohany dia tsy noheverina ho masina ny sinagôga, nefa nihamasina niandalana izany<ref>Dominique Iogna-Prat et Gilles Veinstein, [http://rhr.revues.org/4220 "Lieux de culte, lieux saints dans le judaïsme, le christianisme et l’islam : Présentation"] [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Frhr.revues.org%2F4220 tahiry]], Revue de l’histoire des religions, <abbr>no</abbr> 4 | 2005.</ref>. Teraka niaraka tamin' ny asan' i [[Ezra]] (na [[Ezra|Esdrasa]]), amin' ny maha andrim-piarahamonina mampiavaka ny [[jodaisma]] azy, ny sinagôga. Noho izany dia nanana ny anjara toerany lehibe ny sinagôga ka nahatonga ny teny hoe "''Sinagôga"'' hanondro am-panoharana ny rafitry ny [[jodaisma]], izay mifanohitra amin' ny "''Fiangonana"'' kristiana<ref>"[http://encyclopedia.jrank.org/SUS_TAV/SYNAGOGUE_avvaywyii_.html Synagogue]" [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fencyclopedia.jrank.org%2FSUS_TAV%2FSYNAGOGUE_avvaywyii_.html tahiry]], ''Encyclopædia Britannica'' (1911) (notsidihina 28 Aogositra 2007)</ref>.

Amin' ny ankapobeny dia ahitana fitoerana masina ny sinagôga, izany hoe efitrano malalaka fanaovana fivavahana, izay mitahiry ny [[Torah|Bokin' ny Tôrah]]. Mety hahitana efitrano fanaovana lanonana iraisana koa ny sinagôga. Ahitana efitrano madinika natokana ho an' ny fandinihana (hebreo: ''בית מדרש'' / ''Beit midrash'' "trano fandinihana" na "trano fianarana"): na dia natokana ho an' ny fivavahana fotsiny aza ny sinagôga tamin' ny voalohany dia nanjary toerana misy ny ''Talmud Torah'', izany hoe ny fampianarana ny [[lovantsofina]] sy ny [[fiteny hebreo]], na ho an' ny zaza izany na ho an' ny olon-dehibe. Izany fanjakan' izany anjara asa vaovaon' ny sinagôga izany no nahatonga an' i [[Filo avy any Aleksandria]]<ref>Philo, Spec. 2.61–62</ref> sy ny Jiosy nonina tao Venitia (na Veniza) ary ny [[Jiosy]] any amin' ireo firenena [[askenazy]] miteny [[Fiteny idisy|idisy]] izay manondro ny sinagôga amin' ny teny hoe ''didaskaleia'' na ''scuola'' na שול / ''shul'', izany hoe "sekoly". Izany anarana izany dia ampiasaina mandrakariva mba hilazana ny sinagôga, nefa tsy amin' ny fomba ara-penitra, indrindra any amin' ireo faritra askenazy<ref>Ny Askenazy dia ireo Jiosy ao Eoropa afovoany sy atsinanana.</ref>.

Mampiasa ny teny hoe ''προσευχή'' / ''proseukhê'' ("vavaka") na toeram-pivavahana i Filo avy any Aleksandria sy ireo mpanoratra ny [[Testamenta Vaovao]] (amin' ny teny grika).

== Teny iantsoana ny sinagôga ==
Ny teny hoe ''sinagôga'' (misy koa ny manoratra hoe ''synagoga'') dia fanagasiana ny [[teny grika]] hoe ''Συναγωγή'' / ''Sunagôgê'' izay midika hoe "fiangonana" "fivoriana", izay fandikana grika ny [[Fiteny hebreo|teny hebreo]] hoe ''בית כנסת / beit kneset'' izay midika hoe "trano fivoriana" na "trano fiangonana" na ''בית תפילה''‬ / ''bet tefila'' "trano fivavahana". Amin' ny [[Fiteny idisy|teny idisy]]<ref>Ny fiteny idisy (hebreo: ''ייִדיש'' na ''יידיש'' na ''אידיש'' / ''yiddish'') dia fiten'ireo jiosy any Eoropa afovoany sy atsinanana na Askenazy.</ref> dia atao hoe: שול / ''shul'', fa amin'ny [[Fiteny ladino|teny ladino]]<ref>Ny fiteny ladino dia fiteny espaniolan'ny Jiosy izay fifangaroan'ny fiteny espaniola sy fiteny hebreo.</ref> dia אסנוגה / ''esnoga'' na קהל / ''kahal'''''.'''

== Ny sinagôga araka ny literatiora ==

=== Ao amin' ny Testamenta Taloha ===
Na ny teny na ny hevitry ny hoe ''sinagôga'' dia tsy hita ao amin' ny [[Pentateoka]] na [[Torah|Tôrah]] (na dia milaza ny lovantsofin' ny [[Raby]]<ref>Targoman'i Jerosalema momba ny Eksodosy 18.20 sy ny 1Tantara 16.39; Rachi et Radak momba ny Jeremia 39.8, ny "tranon'ny vahoaka" (''bet amma'' amin'ny teny arameana) izay milaza ny sinagoga.</ref> sy i Filo avy any Aleksandria<ref>Filo avy any Aleksandria, ''De Vita Mosis'' <abbr>III</abbr>, 27</ref> ary i [[Flavio Jôsefa]]<ref>Flavio Josefa, ''Contra Apionem'' <abbr>II</abbr>, 17</ref> fa ny sinagôga dia efa nisy tamin' ny andron' i [[Mosesy]]). Tsy voaresaka ao ihany koa ny amin' ny fiaraha-mivavaka, ka ny toeram-panaovana fanompoam-pivavahana voaresaka ao dia ny [[Tabernakely]], izay fitoerana masina azo enti-mandehandeha sy mirakitra ny [[Fiaran'ny Fanekena|Fiaran' ny Fanekana]] ao amin' ny efitra atao hoe "masina indrindra". Io Fiaran' ny Fanekena io dia napetraka tao amin' ny [[Tempolin' i Sôlômôna]] koa izay namboarina hitehirizana azy maharitra<ref>Ny teny grika hoe συναγωγή / ''sunagôgê'' dia ampiasaina nanaomoka tamin' ny Septoajinta mba handikana ny teny hebreo hoe קָהָל / ''qahal''. Mitranga matetika io teny io satria miseho mihoatra ny in-100 ao amin'ny Pentateoka. Hita ao amin' ny Gensisy 28.3 ohatra io teny io ka adika amin'ny teny hoe fiangonana (fiangonan' ny vahoaka) sy ny Genesisy 35.11.</ref>.

Ny firesahana voalohany ny amin' ny fivoriam-pivavahana ivelan' ny Tempoly dia hita ao amin' ny [[Bokin'i Isaia|Bokin' i Isaia]] (Is. 8.16): vondron' ny mpianatra nivory niaraka tamin' ny mpaminany [[Isaia (mpaminany)|Isaia]] mba hihaino ny tenin' Andriamanitra sy ny Tôrah. Izany koa no miseho ao amin' ny [[Bokin' i Ezekiela]] (Ezek. 8.1) izay ahitana ny loholona ao [[Fanjakan' i Jodà|Jodà]] mivory ao an-tranon' i [[Ezekiela]]. Ny [[Bokin' ny Salamo|Salamo]] 74.8 izay angamba nosoratana tamin' ny [[Fahababoana tany Babilôna|fahababoana]] voalohany, dia milaza ny amin' ny ivotoerana atokana ho an' Andriamanitra ao amin' ny firenena.

=== Araka ny Mishnah ===
Mety azo heverina ny nitomboan' ny sinagôga isa taorian' ny nandravana ny [[Tempoly Faharoan' i Jerosalema|Tempoly Faharoa]]: araka ny lovantsofin' ny [[raby]] voarakitra ao amin' ny ''[[Mishnah]]'' (hebreo: משנה)<ref>Ny ''Mishna'' (hebreo: משנה / ''mishna'' "famerimberenana") dia loharano avy amin'ny raby voalohany sy manan-danja indrindra nangonina avy amin'ny fanangonana ireo lalàna jiosy voatahiry am-bava.</ref> (nangonina tamin' ny taona 200 eo ho eo, maherin' ny taonjato iray taorian' ny nandravana ny [[Tempoly Faharoan' i Jerosalema|Tempoly faharoa]]), dia tsy maintsy ahitana ''batlanim'' folo farafahakeliny ny tanàn-dehibe iray, fa raha tsy izany dia tanàna madinika izy; ny ''batlan'' dia olona niala tamin' ny asa aman-draharahany mba hanokana ny androny amin' ny fivavahana. Ny ''Mishnah'' dia mampianatra fa misy sinagôga amin' ny toerana rehetra izay ahitana ''minyan''<ref>Ny ''minyan'' (hebreo: מִנְיָן / ''minyan'' na מִניָנִים / ''minyanim'') dia ny isa farany ambany (lehilahy lehibe folo) ilaina raha hanonona ireo vavaka manan-danja amin'ny fotoam-pivavahana na lanonana (fora, fampakaram-bady, fisaonana, sns).</ref> izay afaka mivory na amin' ny fotoana inona na amin' ny fotoana inona mba hivavaka raha misy lehilahy folo fara-fahakeliny.

=== Ao amin' ny Testamenta Vaovao ===
Ny [[Asan' ny Apôstôly]] dia manambara koa fa ny sinagôga hita isan-tanàna dia efa nisy teo hatramin' ny taona maro (Asa 15.21), sady mitanisa sinagôga maro, ka ny sasany an' ireo olona afaka, ny sasany an' ny Kireniana ary ny hafa an' ireo Aleksandrina. Ny ''[[Talmud]]'' dia miresaka ny amin' ny sinagôga maro tany [[Mesôpôtamia]], ka isan' izany ny tao Nehardea, ary sinagoga mihoatra ny 400 tao [[Jerosalema (Andro Taloha)|Jerosalema]] talohan' ny nandravana ny Tempoly faharoa, nefa ireo [[Evanjely]] dia miresaka ny amin' ny sinagôgan' i [[Nazareta]] ([[Filazantsara araka an' i Matio|Matio]] 13.54; [[Filazantsara araka an' i Marka|Marka]] 6.2; [[Filazantsara araka an'i Lioka|Lioka]] 4.16) sy ny an' i [[Kafarnahoma|Kapernahoma]] (Marka 1.21; Lioka 7.5; [[Filazantsara araka an'i Jaona|Joany]] 6.59). Nitoriteny tao amin' ireo sinagôga tao [[Damaskôsy]] na Damasy (Asa 9.20) sy tao Salamina any [[Kiprôsy]] (Asa 13.5) sy tao [[Antiôkia]] (Asa 13.14) sns i [[Paoly (apôstôly)|Paoly]].

Ny faharavan' ny Tempoly faharoa dia nampitombo ny lanjan' ny sinagôga, satria tao amin' izy ireo no nanohizana ny fomba fanao tao amin' ny Tempoly afa-tsy ny fanaovana sorona, ary tao koa no afaka mivory ny ''minyan'' izay ahitana lehilahy folo. Nihamaro noho izany ny sinagôga tany [[Jiosy am-pielezana|am-pielezana]]. Ny sinagôgan' i Aleksandria resahina ao amin' ny [[Talmoda|Talmud]] dia lehibe dia lehibe satria manoro ny mpiangona amin' ny alalan' ny fanofahofana lamba ny mpihira rehefa hampanonona ny "''Amen''".

== Jereo koa ==

* [[Tabernakely]] 
* [[Tempolin' i Jerosalema]]

== Loharano sy fanamarihana ==

Ambangovangony:

Rehefa mitahiry ny fanovana nataonao ianao dia manaiky ny Fepe-pampiasana, ary manaiky ny hamela ny fandraisan'anjaranao araka ny fahazoan-dalana CC BY-SA 4.0 ary ny GFDL. Manaiky ihany koa ianao fa fampatsiahivana ampy ny fametrahana URL mankany amin'ny pejy niaviana.

Aoka ihany Fanoroana (sokafy anaty takila hafa)

Entités de Wikidata utilisées sur cette page

Sinagoga : Liens de site, Description : mg

Hita tao amin'ny "https://mg.wikipedia.org/wiki/Sinagôga"