Max Havelaar

Multatuli sjreef Max Havelaar es 'n aanklacht taege 't misbroek van 't Cultuursjtelsel, dat o.m. väörsjreef wat de boere moesse verboewe, taege hieëredeenste, en taege plichtsverzuim dör Nederlandse ambtenare in Nederlands-Indië. Töt zien frustratie waoërt 't waerk es zoedanèg neet serieus genog genaome. 't Makde va Multatuli waal direc 'ne bekaande sjriever.

Max Havelaar is 'n kaderverhaol of 'n raamvertèlling, opgeboewd oet veer dele (A, B, C en D).

In A wert 't verhaol vertèld dör Droogstoppel, 't prototype van 'ne gierige maan zoonder ooch mer get fantasie. Droogstoppel oontmoet nao väöl jaor 'ne väörmalège klasgenoot, Sjaalman ('ne alter ego va Havelaar), dae 'm vreugt 'n manuscript oet te gaeve.

B is het verhaol van 't manuscript. Dit verhaol volgt in groeëte lijne de werkelèke belaevenisse va Multatuli ("Havelaar") es assistaent-residaent in Nederlands-Indië.

Havelaar vertèlt in dit dèèl ooch d'r parabel van d'r Japanse steenhouwer. Dae weunsjt zich nèèt te sjikke in z'n nederig lot, en kroog de kaans via 'n aantal identiteitswisselinge ömmer hoeëgerop te kaome. E verendert zelfs in d'r raege, en in d'r rots Oeë-in e gehakt how — "doch tevreden was hij niet". Ten sjlotte kieërt-e truuk in z'n aod beroep. 't Is 'n verhaol mèt 'n moraal ('ne subtekst oeë-oet d'r laezer 'n lès kan trèkke); ambitie maakt oongelukkig, tevraejehèèd is baeëter wie verlange.

In C werre inlandse verhaole vertèld, zoo-wie 't beroemde verhaol va Saïdjah en Adinda. Dit verhaol, dat laezers vanaaf de versjiening van 't book sjtaerk hat aa-gesjpraoke, is 'ne felle aanklacht taege de oetbuiting van de Javane, de oetzichtloosheed van 't volk en 't werkeloos toezieë van de autoriteiten.

In D nèmt Multatuli zelf 't waoërd, öm 'n aanklacht taegen de besjraeve corruptie te ute, en noe richt-e zich rechtsjtreeks töt 't Staatshoofd, koning Willem III. E waarschuwt d'r koning väör wat er in ziene naam gebäört in d'r "gordel van smaragd".