Naord-Europa

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Naord-Europa is 't naordelik deil van 't kóntinent Europa. 't Gief versjillende definities veur Noard-Europa. De volgendje vitgedrukte lenjer huere volges zoawaal de Vereinigdje Naties (VN) es de EU bie Naord-Europa. De neet-vitgedrukte lenjer huere allein volges de VN bie 't geografisch gebied. De lenjer die volges de CIA bie Naord-Europa huere is nog inger en sjtaon hie-onjer genoteerd mèt 'n sjterreke*.

• Daenemarke*
  • Faeröer*
• Eslandj
• Finlandj*
  • Ålandj*
• Ierlandj
• Ieslandj*
• Letlandj
• Litouwe
• Noorwaeg*
  • Spitsberg*
  • Jan Mayen*
• Vereinig Keuninkriek
  • Man
  • Guernsey
  • Jersey
• Zwede*

Lenjer die volges sommege modern definities veur 'n klein gedeilte tot Noord-Europa kinne weure gerekend zin de naordeleke gebiede van Nederlandj, Duutsjlandj, Pole en Róslandj.

In tieje van ieërehaer, doe Europa euverhieërsj woort door 't Mediterraan gebied, woort al naordelik vanne Alpe toet Naord-Europa geraekendj, en dus ouch Pruses, e good deil van Frankriek, Nederlandj, Belsj, Luuksembörg en Oeastenriek. Allewiel broek me dees beteikenis nag in sómmige kóntekste, wie de naordelike renaissance.

Naord-Europa is ónger te verdeilen inne volgendje geografische en of cultuurhistorische regio's:

• Scandinavië: Noorwaeg, Zwede en Daenemarke
• Naordse lenjer: Scandinavië mit Finlandj, Ieslandj enne Faeröer
• Baltische staote: Eslandj, Letlandj en Litouwe
• Britse Eilenj: Vereinig Keuninkriek, Man, de Kenaaleilenj en Ierlandj

De Baltische staote weure pas sinds 2017 erkènd es Noord-Europees door de VN ^[1]. Daoveur woorte de drei len geclassificeerd es Oos-Europees. De hercategorischering is 'n rizzeltaot vaan 'n succesvolle lobbie vaan de Baltische regieringe zelf. Dit laot ouch zien tot "Noord-Europa" es bezej 'n positievere naoklaank heet bij de meiste lui es "Oos-Europa" dat heet. Noord-Europa weurt dèkser geassocieerd mèt welveert en democratie, twie karakteriestieke boe de drei Baltische regieringe ouch lever aon gelink weure.

Noord-Europa weurt dèks synoniem gestèld aon Scandinavië. Es de Baltische Staote weure mètgeteld kin me 'n paar dinger zigke die grofweeg gedeild weurt in de Scandinavisch-Baltische regio:

• Relatief hoege welveert: Scandinavië es koplaoper qua welveert in de wereld, de Baltische Staote veural es ikkenomische koplaoper vaan 't veurmaoleg Oosblok.
• 'n Lang protestante traditie mèt relatief zwaak invlooj vaan 't katholicisme, mèt 't dominant-katholieke Litouwe es groete oetzoondering.
• 'n Lang historie vaan strijd tösse Zwede en Rösland boe-in de res vaan Scandinavië en de Baltische Staote deil waore vaan die slagvelde.
• Drei dominante taolfemilies: de Scandinavische taole (deil vaan de Germaonse taole), de Baltische taole (Letland en Litouwe) en de Finoegrische taole (Finland en Esland).
• 'n Veur Europese relatieve zier late bekiering tot 't Christendom: Scandinavië woort dat pas in de 11e en late 12e iew. Deile vaan de Baltische Staote zelfs pas in de 15e iew. Sommege dunbevolkte gebeeje in 't oeterste noorde vaan Scandinavië, in 't Lapland, höbbe bis vendaog nog plaotseleke relizjie die neet tot 't Christendom behure.
• 'n Vrij dominante Scandinavisch-Finoegrische genetische samestèlling bij lui die al iewe leve in Esland en Scandinavië. In Lètland en Litouwe is dat evels väöl minder dominant.
• 'n Döbbelzinnege rillatie mèt 't Weste en de Sovjet-Unie tijes de Kaw Oorlog: Noorwege en Finland es officieel neutraole len, de Baltische Staote es de mies nao 't Weste-georiënteerde deilrippeblieke vaan de Sovjet-Unie.
• Väöl vaan de historische Hanzestei ligke in Noord-Europa: boe-oonder Kopehage en Tallinn
• Noord-Europa is in zien gansheid noets deil gewees vaan 't Roemeins Riek, in tegendeil tot de meiste Europese regio's. Evels gilt dit neet es Zuid-Ingeland weurt mètgerekend tot Noord-Europa.

Umtot 't gein definitieve grens gief veur wat Noord-Europa percies is - historisch, cultureel of geografisch - kin de grens ouch urges aanders ligke. 'n Groet kritiekpönt op allewijle classifcaties vaan geografische streke is tot te dèks zaw weure gefocus op de grenze vaan de allewijl natie-staote, boedoor regio's die historisch en geografisch väöl gemein höbbe mèt Noord-Europa neet es deil vaan die regio weure gerekend. Hei volge 'n aontal potentiëel Noord-Europese regio's die deil zien vaan groetdeils neet Noord-Europese natie-staote.

• Schleswig-Holstein - d'n allewijle Noord-Duitse boondsstaot. Wie de res vaan Noord-Europe, is 't groetdeils protestant, heet 't naw historische ben mèt 't imperium vaan Zwede en gief 't d'r väöl belaangrieke Hanzestei, zoewie Hamburg en Lübeck. Ouch spreek me in 'n deil vaan de regio Deens, wie me euvereg aon de aander kant vaan de Duits-Deense grens ouch dèks nog Duits spreke.
• Greuninge - Wie de boevegeneumde boondsstaot, heet dees Noord-Nederlandse provincie väöl gemein mèt Noord-Europa: de ligking, de Hanzestei (wie de stad Greuninge) en de religie (protestantisme)
• Friesland - Ouch de provincie Friesland kin hei tot weure gerekend en deit dat zelf soms ouch. Deils vaanwege religie en ikkenemie, mer ouch umtot de Friese taol väöl gemein heet mèt Scandinavische taole
• Sjotland - In tegendeil tot de res vaan 't Vereineg Keuninkriek, heet Sjotland ziech cultureel wieneg aongetrokke aon de Wes-Europese cultuur, veural de Franse invlooj is hei väöl minder in de taol en cultuur te vinde es in Ingeland. Daoneve is 't, zjus wie Scandinavië en de Baltische Staote noets deil gewees vaan 't Roemeins Riek.
• Karelië - 't Meis Noordwesteleke deil vaan Rusland heet veur 't groetste gedeilte vaan zien modern historie bij Finland of Zwede gehuurd. Ouch is de oorsproonkeleke Karelische bevolking Finoegrisch en protestant.
• Gdansk en de Noord-Poolse kös - Door zien historisch protestante relizjie (die evels noe mer door 'n kleine minderheid nog weurt aongehaange), de dominante Hanzestei en de ikkenomische ben mèt Scandinavië en de Baltische Staote, weurt Noord-Pole ouch soms gerekend tot Noord-Europa.

Umtot 't bezej "Noord-Europa" bij väöl Europeane en aander lui ter wereld 'n zier positief naoklaank heet (o.a. ikkenomische welveert, democratie, rillatieve geliekheid, moderne opvattinge), is 't aonlokkelek veur regio's wie de bove-geneumde ziech te presentere es Noord-Europees nao de res vaan de wereld touw. Veural es die regio's dèks weure gezien es Oos-Europa is dat 't geval. Mer zelfs vergeleke mèt Wes-Europa heet Noord-Europa dèks 'n positievere indrök bij lui.

1. ↑ https://estonianworld.com/life/un-reclassifies-estonia-northern-european-country/#:~:text=The%20United%20Nations%20has%20classified,Sweden%20and%20the%20United%20Kingdom.