Nothing Special   »   [go: up one dir, main page]
بۆ ناوەڕۆک بازبدە

خرواتستان

دەستکاریی گرێدانەکان
Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
رەپوبلجئۆ ف جرۆاتا ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
خرواتستان
رەپوبلکا حرڤاتسکا ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
ئالا مەرتال
درووشم: فوللئۆ ف لفە ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
سروود: لژەپا ناšا دۆمۆڤنۆ ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
خرواتستان ل سەر نەخشەیێ
ماپ
پایتەخت
45°15'0.00"بک، 15°28'0.01"ره
زمانێن فەرمی
زمانێن تێن بکارانین
رێڤەبەری کۆمار ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
 •  سەرۆکدەولەت زۆران ملانۆڤć (2020–) ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
 •  سەرۆکوەزیر ئاندرەژ پلەنکۆڤć (2016–) ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
ئاڤاکرن
 •  دەمائا ڤاکرنێ 25 هەزیران 1991 ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە 
 •  رووەرد 56.594 کیلۆمەترە چارگۆشە ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
گەلهە
 •  گشتی 3.871.833 (2021) ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
دراڤ
  • ئەورۆ (1 کانوونا پاشین 2023)
    		•
    دەمژمێر
    حاتووچوونائا ژۆتنێ
    • رگهت ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
    کۆدا تەلەفۆنێ +385
    مالپەر
    http://www.vlada.hr، https://vlada.gov.hr/en ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە

    خرواتستان، ب فەرمی کۆمارا خرواتستانێ، (ب خرواتی: حرڤاتسکا)، وەلاتەکی ل سەر خاچەرێیا ئەورۆپایا ناڤەندیئوو ل باشوورێ رۆژهلاتێ ئەورۆپایێ یە کو پەراڤێن دەریایی یا وەلێت ب تەڤاهی ل سەر دەریایائا دریاتیکێ یە. ل باکورێ رۆژاڤا سلۆڤەنیا، ل باکورێ رۆژهلات مەجارستان، ل رۆژهلات ب سەربستان، ل باشوورێ رۆژهلات ب بۆسنیائوو حەرزەگۆڤینائوو مۆنتەنەگرۆ رە هەڤسنۆرئە ئوو ل رۆژاڤائوو باشوورێ رۆژاڤا ڤە ب ئیتالیایێ رە سنۆرێ دەریایی پارڤە دکە. پایتەختئوو باژارێ هەری مەزن باژارێ زاگرەبئە کو ب بیست ناڤچەیان یەک ژ بەشێن بنگەهینئێ ن وەلێت پێک تینە. رووەردئا کرۆاتیا 56.594 کیلۆمەترە چارگۆشەئە رد ڤەدگرەئوو نفووسا وەلێت نێزیکێ 3.9 ملیۆنئە .

    گەلێ خرواتی د داویا سەدسالا 6ان دە گهیشتنە خرواتستانائی رۆ کو د وی دەمێ خرواتستان بەشەک ژئی لیریایا رۆمایێ بوو. د سەدسالا 7ان دە هەرێم ب دو دوکایان هاتیەئۆ رگانیزە کرن. خرواتستان یەکەم جار د 7ێ هەزیرانا سالا 879ان دە د دەما سەردەستیا دوک برانیمیر (رێڤەبەرێن خرواتی) دە د قادا ناڤنەتەوەیی دە وەکی وەلاتەک سەربخوە هاتیە ناس کرن. تۆمسلاڤ د سالا 925ان دە دبە یەکەم قرالێ خرواتستانێ کو وەلێت دەردخەئا ستا ستاتوویا کەیانیێ. د دەما کریزا پەیرەویێ دە پشتی کو خانەدانا ترپمرۆڤć دقەدە، کرۆاتیا د سالا 1102ان دە ب مەجارستانێ رە یەکیتیەکئا ڤا دکە. د سالا 1527ان دە ل هەمبەر داگرکەریائۆ سمانیان، مەجلیسا خرواتستانێ فەردیناند Iئێ ئا وستری ژ بۆ تەختێ خرواتستانێ هلبژارتیە. د جۆتمەها سالا 1918ان دە ل زاگرەبێ دەولەتا سلۆڤەن، خرواتئوو سەربێن سەربخوە ژ ئاوستریا-مەجارستانێ ڤەقەتیانئوو د کانوونا پێشینئا سالا 1918ان دە بەشداری کەیانیا یووگۆسلاڤیایێ دبن. پشتی داگرکرنائا خیس یا یووگۆسلاڤیایێ یا د نیسانا سالا 1941ان دە، پرانیا خرواتستانێ بەشداری دەولەتەک قوکلایا دەولەتا سەربخوە یا خرواتستانێ هاتبوو کرن کو ژئا لیێ نازیان ڤە هاتبووئا ڤاکرن. تەڤگەرەکە بەرخوەدانێ دبە سەدەما دامەزراندنا کۆمارا سۆسیالیستئا خرواتستانێ کو پشتی شەر دبەئە ندامێ دامەزرینەرئوو پێکهاتەیا کۆمارا سۆسیالیستئا فەدەرالئا یووگۆسلاڤیایێ. د 25ێ هەزیرانا سالا 1991ان دە، خرواتستان سەرخوەبوونا خوە رادگهینە کو بەرێ راگهاندنا سەرخوەبوونێ شەرێ سەرخوەبوونێ د هەیامەک چار سالان دە بئا وایەک سەرکەتی ددۆمینە.

    خرواتستان کۆمارئوو دەمۆکراسیەک لیبەرالئا پارلەمانی یە. وەلاتئە ندامێ یەکیتیائە ورۆپایێ، حەرێمائە ورۆ، حەرێما شەنگەنێ، نئاتئۆ، نەتەوەیێن یەکبوویی، کۆنسەیائە ورۆپا، ئۆسجئە، رێخستنا بازرگانیا جیهانی، یەک ژئە ندامێن دامەزرینەرێ یەکیتیا ژ بۆ دەریایا ناڤینئە ئوو وەلێت نها د دەما پێڤاژۆیا تەڤلیبوونائۆ ئەجدێ دە یە. کرۆاتیا کو بەشدارەک چالاکێ د پاراستنائا شتیێ یا نەتەوەیێن یەکبوویی دە یە کو ب سەربازان بەشداری حێزائا لیکاریائە ولەکاریا ناڤدەولەتی بوویەئوو ژ بۆ داگرتنا کورسیەک نەدایمی د کۆنسەیائە ولەکاریا نەتەوەیێن یەکبوویی دە د سەردەما 2008-2009 دە ژ بۆ یەکەم جار هاتیە هلبژارتن.

    خرواتستان وەلاتەک پێشکەتی یە کو خوەدانئا بۆرییەک پێشکەتی یا داهاتا بلندئە ئوو د ئیندەکسا پێشکەتنا مرۆڤی دە د رێزا 40ەم دە یە. ل گۆری رێژەیا قاتژمارا گینی یێ وەلێت د ناڤ 20 وەلاتێن جیهانێ دە جه دگرە لێ نەوەکهەڤیا داهاتێ کێمئە . ژ سالێن 2000ان ڤر ڤە هکوومەتا خرواتستانێ ڤەبەرهێنانێن گران ژ بۆ بنەسازیێ نەمازە ژ بۆ رێیێن ڤەگوهەزتنێئوو تەسیسێن ل سەر کۆریدۆرێن پان-ئەورۆپی کریە. خرواتستان د دەستپێکا سالا 2020ان دە وەکی پێشەنگەکئە نەرژیێ یا هەرێمی پێشکەتیەئوو ب ناڤگینیا تەرمینالا گازا خوەزایی یا شلکری یا هەرکینئا ل گراڤا کرکێ، پارگیدانیا لنگ حرڤاتسکا، بەشداری پررەنگکرنا دابینکرنائە نەرژیێ یائە ورۆپایێ دبە. خرواتستانئە ولەهیا جڤاکی، لێنهێرینا تەندورستیا گەردوونیئوو پەروەردەهیا سەرەتاییئوو ناڤینئا بەلاش پێک تینەئوو پشتگری ددە سازیێن گشتیئوو ڤەبەرهێنانێن پارگیدانیێن د وارێ مەدیائوو وەشانێ دە.

    [دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

    د کوردی دە هەری زێدە پەیڤا “خرواتستان”ئوو پەیڤێن خروات/خرواتان تێ بکارانین. لێ هنەک کوردئوو ئە نستیتوویێن فەرمی وەک ناڤێ دەولەتێ کرۆاتیا[1]ئوو وەک ناڤێ گەل کرۆات/کرۆاتان تەرجیه دکن.[2]

    دیرۆک

    [دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

    پێشدیرۆک

    [دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
    پەیکەرێ کەڤۆکا ڤوčەدۆلێ کو ژ سالێن 2800ئوو 2500 ب.ز. ما یە.

    جهێ خرواتستانائی رۆ ژ هەیاما پێشدیرۆکی ڤر ڤە بوویە جهوارێ مرۆڤی. فۆسیلێن نەاندەرتالئێ ن کو ژ سەردەما پالەۆلیتیکئا ناڤینئە ل باکورێ خرواتستان هاتنە دیتن ل جهوارێ کراپینا نەاندەرتهالێ هاتیە دیتن.[3] ل هەموو هەرێمێ بەرماهیێن چاندێن نەۆلیتیکئوو کالکۆلیتیک هاتنە دیتن. رێژەیا هەری مەزنئا شوونواران ل گەلیێن باکورێ خرواتستانێ یە. چاندا هەری گرینگ چاندێن بادەن، ستارچەڤۆئوو ڤوčەدۆل ن.[4] حەرێم د سەردەما هەسنی مالاڤانیا چاندا حاللستاتتئا دەستپێکێ یائی لیریئوو چاندا لا تèنە یا کەلتی کریە.[5]

    سەردەما کەڤنارە

    [دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

    دەما کو یەکەم کۆلۆنیێن یەونانی ل گراڤێن حڤار، کۆرčولائوو ڤس هاتن دامەزراندن، ل هەرێما خرواتستانائی رۆئی لیئوو لیبوری بجه بوونە.[6] د 9ێ پ.ز. دە،ئا خا خرواتستان یائی رۆ بوویە بەشەک ژئی مپەراتۆریا رۆمایێ. قەیسەر دۆکلەتیان ل هەرێمێ بوو. پشتی کو دۆکلەتیان د سالا 305ان دە تەقاویت دبە، دەڤ تەختێ بەرددە بەرددە، قەسرەک مەزن ل سپلتێئا ڤا دکە.[7]

    سەردەما ناڤین

    [دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
    کەیانیا کرۆاتیایێ نێز. 925، د دەما قرال تۆمسلاڤ دە.

    د سەدسالا 5ان دە،ئی مپەراتۆرێ رۆمایا رۆژاڤایی یا داوی ژولوس نەپۆس پشتی کو د سالا 475ان دە ژئی تالیایێ درەڤە، ل هەرێمەک پچووک ژ قەسرێ هکوم دکە.[8] سەردەم بئێ رشێنئا ڤارئوو خرواتانئێ د داویا سەدسالا 6انئوو نیڤێ یەکەمئا سەدسالا 7ان دەئوو ب هلوەشاندنا هەما هەما هەمی باژارێن رۆمایێ ب داوی دبە. رۆماییێن کو ژ شەر خوە رزگار دکن ڤەدکشن جهێن هەرێمێن پەراڤێ، گراڤئوو چیایێن هەرێمێ. باژارێ دوبرۆڤنیکێ ژئا لیێ کەسێن ب ڤی رەنگی ژئە پداوروم رزگار بوونە ڤە هاتیەئا ڤاکرن.[9]

    ئەتنۆگەنەسیسا خرواتان نە دیارئە . تەۆریەکە دن، تەۆریا سلاڤی یە کو کۆچبەریا خرواتان سپی ژ کرۆواتیایا سپی د سەردەما کۆچێ دە پێشنیار دکە. تەۆریەکە دن ژی بەرەڤاژیێ ڤێ تەۆریێ، تەۆریائی رانی یە کوئە سلێ خرواتان بئە سلێ خوەئی رانی پێشنیار دکە کو ل سەر بنگەها تابلەتێن تاناسێ کو نڤیسێن یەونانی یێن کەڤنارئێ ن ب ناڤێن خορούαθος، Χοροάθοςئوو Χορόαθος (کهۆرۆúاتهۆس، کهۆرۆáتهۆسئوو کهۆرóاتهۆس)ئوو شرۆڤەکرنا وان وەکیئا نترۆپۆنیمێن گەلێ کرۆواتی هەنە.[10]

    ل گۆری بەرهەما دەئا دمنستراندۆ کو ژ هێلائی مپەراتۆرێ بیزانسێ کۆنستانتین ڤII ڤە د سەدسالا 10ان دە هاتیە نڤیساندن، خروات د نیڤێ یەکەمئا سەدسالا 7ان دە پشتی کوئا ڤاران تێک دبن، گهیشتنە پارێزگەها رۆمایێ یا دالماتیایێ.[11][12][13] لێبەلێئە ڤئی دیا تێ نیقاش کرن کو هیپۆتەزێن هەڤرکی یا بوویەرێ د ناڤبەرا داویا سەدسالێن 6انئوو دەستپێکا سەدسالا 7ان (سەروەری) یان ژی دەرەنگیا سەدسالا 8انئوو دەستپێکا سەدسالا 9ان (دۆرپێک) دە ڤەدبێژن لێ دانەیێنئا رکەۆلۆژیکئێ ن داوی دەستنیشان کرنە کو کۆچئوو بجهبوونا سلاڤ/خرواتان د داویا سەدسالا 6انئوو دەستپێکا سەدسالا 7ان دە دەسپێکریە.[14][15] د داویێ دە، دوکەک هاتیە دامەزراندن، وەکی کو ژ هێلا کرۆنیکێنئە نهارد ڤە د سالا 818ان دە دەست پێ دکە ڤە هاتیە پەژراندن، دوکا خرواتستانێ ژ هێلا مالباتا بۆرنا ڤە هاتیە برێڤەبرن.[14] تۆمارکرنێن بەلگەیا یەکەمئا وارێن خرواتی، دەولەتێن بندەستئێ ن فرانسیێن وێ دەمێ نیشان ددن. جیرانێ وانئێ ن باکور میرەکتیا پاننۆنیا ژێرین بوو کو د وێ دەمێ دە کو ژ هێلا دوکە لژودەڤت ڤە هاتیە رێڤەبرن کو ل هەرێمێن د ناڤبەرا چەمێ دراڤایێئوو چەمێ ساڤایێ دە بوو کو ناڤەندا دوکێئوو کەلا دوکێ ل سیساک بوو، هکووم دکر.ئە ڤ نفووسئوو هەرێم د درێژاهیا دیرۆکێ دە ب خرواتئوو خرواتستانێ ڤە گرێدایی بوو.[16]

    ل گۆری کۆنستانتین ڤII خریستیانبوونا خرواتان د سەدسالا 7ان دە دەست پێ کریە لێئە ڤئی دیا تێ نیقاش کرنئوو ب گەلەمپەری، خرستیانی بوونا وان ب سەدسالا 9ان ڤە گرێدایی یە.[17] تێ تەخمین کرن کو خریستیانبوون د دەستپێکێ دە تەنێئە لیتئوو مرۆڤێن تێکلدارێن وان ڤەدهەوینە.[18] سەروەریا فرانکیان د دەما سەردەستیا مسلاڤ، یان ژی جیگرێ وی ترپمر I دە ب داوی بوویە.[14][18] خانەدانیا قرالئا خوەلیێن خرواتی ژ هێلا دوکە ترپمر I ڤە د نیڤێ سەدسالا 9ان دە هاتە دامەزراندن کو هێزێن بیزانسیئوو بولگاریان تێک دبن.[19]

    یەکەم سەروەرێ خوەمالی یا خرواتی کو ژ هێلا پاپا ڤە هاتیە ناس کرن دوک برانیمیر بوو کو د 7ێ هەزیرانا سالا 879ان دە ژئا لیێ پاپا ژۆهن ڤIII پەژراندنا پاپاتیێ وەرگرتیە.[14]

    تۆمسلاڤ قرالێ یەکەمێ خرواتستانێ بوو کو د نامەیا پاپا ژۆهن خ دە د سالا 925ان دە وەها هاتیە دەستنیشان کرن. تۆمسلاڤ قرالەک خرواتی یە کوئێ ریشێن مەجارستانئوو بولگاران تێک بریە.[20] کەیانیا خرواتستانێ ناڤەندی د سەدسالا 11ان دە د سەردەما پەتار کرەšمر Iڤ (1058-1074)ئوو دمیتار زڤۆنیمیر (1075-1089) دە گهیشت لووتکەیا خوە یێ هەری بلند.[21] دەما کو ستژەپان II د سالا 1091ان دە دمرە، خانەدانا ترپمرۆڤć ب داوی دبە، بورایێ دمتار زڤۆنمر، لادسلاوس Iئێ مەجارستانێ تاجا خرواتی دخوازە.ئە ڤ ژی د سالا 1102ان دە د بن سەروەریا کۆلۆمان دە دبە سەدەما شەرئوو یەکیتیا کەسانە یێ ب مەجارستانێ رە.[22]

    یەکیتیێن ب مۆنارشیێن مەجارستان 1102ئوو حابسبورگ 1527

    [دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
    بان ژۆسپ ژەلاčć د ڤەکرنا یەکەم پارلامەنا کرۆاتی یا نووژەن (سابۆر)، (5ێ حەزیران، 1848).ئا لایا سێرەنگی یا کرۆاتی د پاشپەردەیێ دە تێ دیتن.
    کەیانیا کرۆاتیا-سلاڤۆنیا کەیانیەکئۆ تۆنۆم بوو کو د ناڤئا وستریا-مەجارستانێ دە د سالا 1868ان دە پشتی روونشتنا کرۆاتیا-مەجارستان هاتیەئا ڤاکرن.

    د چار سەدسالێن دن دە، کەیانیا خرواتستان ژئا لیێ سابۆر (پارلامەن)ئوو بان (جیگرێ قرال) ڤە د بن رێڤەبەریا قرالێ کرۆاتیایێ ڤە هاتە برێڤەبرن. د ڤێ سەردەمێ دە مەزنبوونائە سلزادەیێن بباندۆرئێ ن وەکی مالباتێن فرانکۆپانئوو Šوبćئوو د داویێ دە گەلەک بان (جگرێ قرال) ژ هەر ڤان دو مالباتان دەرکەتن هۆلێ.[23] مەترسیەکە زێدە یا داگرکرنائۆ سمانیانئوو تێکۆشینا ل دژی کۆمارا ڤەنەدیکێ ژ بۆ کۆنترۆلکرنا هەرێمێن پەراڤێ دەرکەت هۆلێ. ڤەنەدکان هەتا سالا 1428ان ژ خەینی باژار-دەولەتا دوبرۆڤنکێ کو سەربخوە بوو، پرانیا دالماتیایێ کۆنترۆل کرن. بسەرکەتنێنئۆ سمانیان د سالا 1493ان دە دبە سەدەما شەرێ قادا کرباڤائوو د سالا 1526ان دبە سەدەما شەرێ مۆهáجسێ کو هەردو ژی بسەرکەتنێنئۆ سمانی یێن بەربچاڤ ب داوی دبن. قرال لۆوس II ل مۆهáجسێ دمرەئوو د سالا 1527ان دە، پارلامەنا خرواتستان ل چەتینێ جڤیائوو فەردیناند Iئێ ژ مالا حابسبورگێ وەک هکوومدارێ نوو یێ خرواتستانێ ب شەرتێ کو کرۆاتیایێ ل هەمبەرێ داگرکرنێنئی مپەراتۆریائۆ سمانیئوو مافێن سیاسی یا وەلێت بپارێزە، هلبژارت.[24][25]

    د سالا 1538ان دە پشتی بسەرکەتنێنئۆ سمانیان، خرواتستان د ناڤ هەرێمێن سڤیلئوو لەشکەری دە هاتە پارچەکرن. حەرێمێن لەشکەری وەکی سنۆرێ لەشکەری یێ خرواتی دهات زانین راستەراست د بن کۆنترۆلا حابسبورگێ دە بوون. داگرکرنائۆ سمانیانێ ل خرواتستانێ هەیا شەرێ سیساکێ 1593 کوئۆ سمانی د ڤێ شەرێ دە تێک دچن، بەردەوام دکە.[25] د دەما شەرێ مەزنئێ ترکان دە (1683–1698)، سلۆڤەنیا ژ نوو ڤە ژئۆ سمانیان هاتە ستەندن لێ بۆسنیا رۆژاڤا کو بەریا داگرکرنائۆ سمانیان بەشەک ژ خرواتستانێ بوو ل دەرڤەیی کۆنترۆلا خرواتستان دمینە. سنۆرێئی رۆ یێن د ناڤبەرا هەر دو وەلاتان دە بەرماییا ڤێئە نجامێ یە. دالماتیا، بەشا باشوورێ سنۆر کو ب هەمان رەنگی ژ هێلا شەرێن پێنجەمینئوو حەفتەمینئێ نئۆ سمانی-ڤەنەتیایێ ڤە هاتیە دەستنیشانکرن.[26]

    داگرکرنێنئۆ سمانیان گوهەرتنێن دەمۆگرافیک ل هەرێمان داگرکری ب خوە رە تینە. د سەدسالا 16ان دە، خرواتێن ژ رۆژاڤائوو باکورێ بۆسنیایێ، لکا، کرباڤا، دەڤەرا د ناڤبەرا چەمێنئو نائوو کوپا دەئوو نەمازە ژ رۆژاڤایێ سلۆڤەنیا، بەر بئا وستریایێ ڤە کۆچ دبن.[27][28] ژ بۆ کو ل جهێ نفووسا ژ وارێن خوە دەردکەڤن، حابسبورگان بۆسنیایان تەشویق کر کو ل سەر سنۆرێ لەشکەری دە خزمەتا لەشکەریێ بکن.

    پارلامەنا خرواتستانێ پشتگری ددە قرالیەتا پراگماتیکئا قرال جهارلەس IIIئوو د سالا 1712ان دە بریارا خوە یێ پراگماتیکئی مزە دکە.[29] پشترەئی مپەراتۆر سۆز ددە کو رێزێ ل هەمیئی متیازئوو مافێن سیاسی یێن کەیانیا خرواتستان بگرەئوو قرالیچە ماریا تهەرەسا د وارێ پەروەردەهیا خرواتستانێ دە، وەکی بکارانینا پەروەردەهیا مەجبووری، تەڤکاریێن گرینگ دکە.

    د ناڤبەرا سالێن 1797ئوو 1809ان دە،ئی مپەراتۆریا فرانسی یا یەکەم ب زێدەیی پەراڤێن رۆژهلاتائا دراتیکئوو هوندرێ وێ داگر دکە، کۆمارێن ڤەنەدکیئوو راگوسان ب داوی کرئوو پارێزگەهێنئی لیریایێئا ڤا کرن. د بەرسڤێ دە، حێزا دەریایی یا قرالیەتێ دەریایائا دریاتیک دۆرپێچ دکە کو د سالا 1811ان دە دبە سەدەما شەرێ ڤسێ.[30] پارێزگەهێنئی لیری د سالا 1813ان دە ژ هێلا ئاوستریایێ ڤە هاتن دەستبسەرکرنئوو پشتی کۆنگرەیا ڤیانایێ د سالا 1815ان دە ژ هێلائی مپەراتۆریائا وستریایێ ڤە هاتن دەستەسەرکرن.ئە ڤ دبە سەدەما دامەزراندنا کەیانیا دالماتیائوو ڤەگەراندنا دەریایا کرۆاتی ژ کەیانیا خرواتستانێ رە د بن یەک تاجێ دە. د سالێن 1830ئوو 1840ان دە نەتەوەپەرەستیا رۆمانتیک کوئی لهاما ڤەژینا نەتەوەیی یا خرواتستان کو کامپانیایەک سیاسیئوو چاندی یا کو یەکتیا سلاڤێن باشوور د ناڤئی مپەراتۆریێ دە پشتگری دکە، نیشان ددە.[31] مەبەستا وێ یا بنگەهین دامەزراندنا زمانەک ستاندارد بوو کو وەکی دژبەریەک ل هەمبەرێ زمانێ مەجاریئوو د هەمان دەمێ دە پێشڤەبرنائە دەبیاتئوو چاندا خرواتی بوو. د دەما شۆرەشا مەجارستانێ 1848ان دە، خرواتستانئا لیگرێئا وستریایێ بوو.[32] بان (رێڤەبەرێ خرواتی) ژۆسپ ژەلاčć د سالا 1849ان دەئا لیکاریا تێک برنا مەجاران دکەئوو پۆلیتیکایائا لمانیبوونێ ددە دەستپێکرن.[33]

    د سالێن 1860ان دە، تێکچوونا سیاسەتێ دەردکەڤە هۆلێ کو رێ ل بەر لهەڤهاتنا ئاوستریا-مەجارستانێ یا سالا 1867ان ڤەدکە. د ناڤبەرائی مپەراتۆریائا وستریایێئوو کەیانیا مەجارستانێ دە یەکتیەک کەسانە چێدبە. پەیمانان ستاتوویا خرواتستانێ ژ مەجارستانێ رە دهێلە کوئە ڤ یەک د سالا 1868ان دە ب یەککرنا کەیانیا کرۆاتیایێئوو سلۆڤەنیا ب چارەسەرکرنا خرواتستان-مەجاریستانێ رە تێ چارەسەرکرن.[34] دەما کو رژەکا ستاتوویا جۆرپوس سەپاراتوم کو د سالا 1779ان دە هاتیە دەستنیشان کرن تێ پاراستن، کەیانیا دالماتیایێ د بن کۆنترۆلا دەفاجتۆ یائا وستریایێ دە دمینە.[22]

    پشتی کو ئیمپەراتۆریائا وستریا-مەجارستانێ پشتی پەیمانا بەرلینێ یا 1878ان بۆسنائوو حەرزەگۆڤینا داگر دکن، سنۆرێ لەشکەری تێنە راکرن. خرواتئوو سلاڤئێ ن ل سنۆرێ د سالا 1881ان دە د بن هوکمێن چارەسەرکرنا خرواتستان-مەجارستانێ دە ڤەگەریان خرواتستانێ.[35][36] حەولدانێن نوو یێن ژ بۆ رەفۆرمائا وستریا-مەجارستانێ، کو فەدەرالیزەکرنا ب خرواتستان رە وەکی یەکینەیەک فەدەرال پێک تێ، ژ هێلا شەرێ جیهانێ یێ یەکەم ڤە هاتە راوەستاندن.[37]

    یووگۆسلاڤیایا یەکەم 1918-1941

    [دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
    ستژەپان رادć کو سەرۆکێ پارتیا گوندی یا کرۆاتیایێ یە کو رێخستنا فەدەرالئا یوگۆسلاڤیایێ دپارێزە، د دەما جڤینا دوبرۆڤنکئا سالا 1928ان دە یە.

    د 29ێ جۆتمەها سالا 1918ان دە پارلامەنا کرۆاتیایێ (سابۆر) سەرخوەبوون راگهاندئوو بریار دا کو بەشداری دەولەتا سلۆڤەن، خرواتئوو سەربانئا نووئا ڤابوویی ببە کو دئە نجامێ دە د 4ێ کانوونا پێشینئا سالا 1918ان دە ب کەیانیا سەربستانێ رە دکەڤە ناڤ یەکیتیێ کو کەیانیا سەرب، خرواتئوو سلۆڤەنانئا ڤا بکن.[38] پارلامەنا خرواتستانێ ت جاری یەکیتیا ب سەربستانئوو مۆنتەنەگرۆ رە نەپەژراند. دەستوورا بنگەهینئا سالا 1921ان کو وەلات وەکی دەولەتائو نیتەر پێناسە دکەئوو راکرنا پارلامەنئوو دابەشێنئی داری یێن دیرۆکیئوو ئۆ تۆنۆمیا خرواتستانێ ب داوی دکە.

    دەستوورا بنگەهینئا نوو ژئا لیێ پارتیا سیاسی یا نەتەوەیی یا کو هەری زێدە پشتگری لێ دهات کرن، پارتیا گوندیێن کرۆاتی (حسس) یا ب سەرۆکاتیا ستژەپان رادć، دژبەرێ ڤێ دەستوورا بنگەهین دسەکنە.[39]

    ژ بەر کو رادچ د سالا 1928ان دە د مەجلیسا نەتەوەیی دە هاتە کوشتنئوو بوو سەدەم کو قرالئا لەخاندەر I د چلەیا سالا 1929 دە دیکتاتۆریەک ساز دکە، رەوشا سیاسی هەر کو دچە خرابتر دبە.[40] دەما کو قرال ماکەزاگۆنەک یەکپارێزتر فەرز دکە، دیکتاتۆری بئا وایەکی فەرمی د سالا 1931ان دە ب داوی دبە.[41] پارتیا حسس کو نها ژ هێلا ڤلادکۆ ماچەک ڤە تێ رێڤەبرن، پارێزڤانیا فەدەرالیزمێ ددۆمە کو دئە نجامێ دە پەیمانا جڤەتکۆڤć-ماčەک یا تەباخا سالا 1939انئوو بانۆڤنائۆ تۆنۆمئا خرواتستانێ پێک تێ. دەما کو مژارێن دن ژ پارلامەنا خرواتستانێئوو رێڤەبەرەک کو ژئا لیێ تاجێ ڤە هاتبوو تایینکرن رە هشتن، هکوومەتا یووگۆسلاڤیایێ کۆنترۆلا بەرەڤانی،ئە ولەکاریا ناڤخوەیی، کارێن دەرڤە، بازرگانیئوو ڤەگوهەزتنێ د دەست خوە دە گرت.[42]

    شەرێ جیهانی یێ دویەمئوو دەولەتا سەربخوە یا خرواتستانێ

    [دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
    سەرۆکێن فاشیستئێ نئا لمانیایا نازیئوو دەولەتا وێ یا قوکلە، دەولەتا سەربخوە یا کرۆاتیا، ئادۆلف حتلەرئوو ئانتە پاڤەلć، جڤینا ل بەرگهۆف ل دەرڤەیی بەرجهتەسگادەن،ئا لمانیا، 1941.
    گەلێ زاگرەبێ د 12ێ گولانا سالا 1945ان دە ژئا لیێ پارتیزانێن کرۆاتی ڤەئا زادیا خوە پیرۆز دکە.

    د نیسانا سالا 1941ان دە یووگۆسلاڤیا ژئا لیێئا لمانیایا نازیئوو ئی تالیایا فاشیست ڤە هاتە داگرکرن. پشتی داگرکرنێ، دەولەتەکە رێبەریائا لمان-ئیتالی یا ب ناڤێ دەولەتا سەربخوە یا خرواتستانێ (ندح) هاتە دامەزراندن. پرانیا خرواتستان، بۆسنیائوو حەرزەگۆڤینائوو هەرێما سرمیا د ناڤ ڤێ دەولەتێ دە بوون. پارچەیێن دالماتیایێ ژئا لیێئی تالیایێ ڤە هاتن (یلهەق) دەستبسەرکرنئوو هەرێمێن باکورئێ ن خرواتی یێن بارانژائوو مەđمورژە ژی ژ مەجارستانێ تێ (یلهەق) دەستەسەرکرن.[42] رەژیما ندح ژئا لیێئا نتە پاڤەلćئوو ئو لترا-نەتەوەپەرەستئو ستاšە کو تەڤگەرەک نژادپەرەستێ د بەرێ شەرێ دە ل خرواتستانێ بوو دهاتە برێڤەبرن.[43] ب پشتگریا لەشکەریئوو سیاسی یائا لمانیائوو ئی تالیایێ، رەژیمێ قانوونێن نژادی دەرخستئوو دەست ب کامپانیا کۆمکوژیا ل دژی سەرب، جهووئوو رۆمانان کر.[43][42] گەلەک کەس د کامپێن کۆمکرنێ دە هاتن گرتن; کامپا هەری مەزن کۆمپلەکسا ژاسەنۆڤاجێ بوو.[44] خرواتێنئا نتی-فاشیست ژی ژئا لیێ رەژیمێ ڤە دهاتنئا رمانجگرتن.[12] گەلەک کامپێن کۆمکرنێ (ب تایبەتی کامپێن راب، گۆنارسئوو مۆلات) ل هەرێمێن داگرکری یێنئی تالیایێ، ب پرانی ژ بۆ سلۆڤەنئوو خرواتان هاتن دامەزراندن.[45] د هەمان دەمێ دە، رۆیالیستێن یووگۆسلاڤیائوو نەتەوەپەرەستێن سەربئێ ن چەتنیک ل دژی خرواتئوو مسلمانان بئا لیکاریائی تالیایێ کامپانیایەک قرکرنێ دانە مەشاندن.[43] حێزێنئا لمانیا نازی ژ بۆ تۆلهلدانا کریارێن پارتیزان، سووجئوو تۆلهلدان ل دژی سڤیلان پێکئا نین وەک میناک ل گوندێن کامەšنجائوو لپایێ یا کو د سالا 1944ان پێک هاتیە.[46]

    تەڤگەرەکە بەرخوەدانێ دەرکەت هۆلێ کو د 22 هەزیرانا سالا 1941ان دە، یەکەمین یەکینەیا پارتیزانئا سیساک ل نێزیکی سیساک هاتە دامەزراندن، یەکەم یەکینەیا لەشکەری بوو کو ژ هێلا تەڤگەرەک بەرخوەدانێ ڤە لئە ورۆپایا داگرکری هاتیە دامەزراندن.[47]ئە ڤ یەک دەستپێکا تەڤگەرا پارتیزانئا یووگۆسلاڤیایێ، کۆموونیست، کۆمەک بەرخوەدانێ یا دژی-فاشیستئا پر-نەتەوەیی ب سەرۆکاتیا ژۆسپ برۆز تتۆ هاتەئۆ رگانیزەکرن.[48] د وارێئە تنیکی دە، خروات پشتی سەربان د تەڤگەرا پارتیزان دە بەشدارێن هەری مەزن بوون. د وارێ رێژەیا زێدەبوونێ دە، خروات ب رێژەیا نفووسا خوە یا ل یووگۆسلاڤیایێ بەشدار تەڤگەرا پارتیزانێ دبن.[49] د گولانا سالا 1944ان دە (ل گۆری تیتۆ)، کرۆاتان %30 ژ پێکهاتەیائە تنیکی یا پارتیزان پێک دهات کو %22 ژ نفووسا یووگۆسلاڤیایێ پێک دهاتن. تەڤگەر بئا وایەکی بلەز مەزن دبەئوو د کۆنفەرانسا تەهرانێ دە د کانوونا سالا 1943ان دە، پارتیزان یەک ژ بەشدارێن هەڤالبەندان هاتە ناس کرن.[50]

    ب پشتگریا هەڤالبەندان د وارێ لۆژیستیک،ئا موور، پەروەردەئوو هێزا هەوایی دەئوو بئا لیکاریا لەشکەرێن سۆڤیەتێ کو بەشداریئێ ریشا بەلگرادێ یا سلاا 1944ان دبن، پارتیزان هەیا گولانا سالا 1945ان کۆنترۆلا یووگۆسلاڤیائوو هەرێمێن سنۆرئێ نئی تالیائوو ئا وستریایێ ب دەست دخە.ئە ندامێن هێزێن چەکدارئێ ن ندحێئوو لەشکەرێن دنئێ نئا کسەرێئوو ب سڤیلان رە بەر بئا وستریایێ ڤە ڤەکشیان. پشتی رادەستکرنا وان، د مەشا مرنێ یا یووگۆسلاڤیایێ یا هەڤکارێن نازیان دە گەلەک کەس هاتن کوشتن.[51] د سالێن پاشین دە،ئا لمانێنئە تنیکی ل یووگۆسلاڤیایێ راستی زلمێ هاتنئوو گەلەک کەس هاتن بنچاڤکرن.[12]

    داخوازێن سیاسی یێن تەڤگەرا پارتیزان د کۆنسەیا دەولەتێ یائا نتی-فاشیستئا رزگاریا نەتەوەیی یا خرواتستانێ کو د سالا 1943ان دە وەکی هلگرێ دەولەتبوونا کرۆواتیایێ پێشدکەڤەئوو پاشێ د سالا 1945ان دە ڤەگوهەرە مەجلیسێئوو ئا ڤنئۆژ-هەڤتایێ وێ دئا ستا یووگۆسلاڤیایێ دە تێ دیتن.[52][53]

    ل سەر بنگەها لێکۆلینێن ل سەر مەخدوورێن شەرئوو پشتی شەرئێ ن دەمۆگراف، ڤلادیمیر Žەرژاڤćئوو ستاتیستیکناس بۆگۆلژوب کۆčۆڤć، ب گشتی 295.000 کەس ژئا خێ (هەرێمێن کو پشتی شەر ژئی تالیایێ هاتنە ستاندن تێ دە نینە) مرن کو ژ %7.3ێ نفووسێ پێک دهات، د ناڤ وان دە 125–137 هەزار سەرب، 118–124 هەزار کرۆات، 16–17 هەزار جهووئوو 15 هەزار ژی رۆمان بوون.[54] وەکی دن قوربانیێن ژ هەرێمێن کو پشتی شەر تەڤلی کرۆاتیایێ دبن، ب تەڤاهی 32.000 کەس دمرن کو ژ وان 16.000 کەسئی تالیئوو 15.000 کرۆاتی بوون.[55] نێزیکی 200.000 خروات ژ تەڤاهیا یووگۆسلاڤیایێ (کرۆاتیا د ناڤ دە)ئوو ژ دەرڤەیی وەلات ب تەڤاهی د تەڤاهیا شەرئوو ئە نجامێن وێ یێن یەکسەر دە هاتن کوشتن کو ب قاسی %5،4 ژ نفووسا خرواتان بوو.[55]

    یووگۆسلاڤیایا دویەم 1945–1991

    [دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
    ژۆسپ برۆز تتۆ ژ 1944 هەتا 1980 یووگۆسلاڤیایێ ب رێ ڤە دبە; وێنە: د سالا 1971ان دە تتۆ ب سەرۆکێ دەولەتێن یەکبوویی رجهارد نخۆن رە ل قەسرا سپی.

    پشتی شەرێ جیهانێ یێ دویەم، کرۆاتیا دبە یەکینەیەک یەک-پارتی یا فەدەرالئا سۆسیالیستئا سفر یا یووگۆسلاڤیایێ کو ژ هێلا کۆمونیستان ڤە هاتیە برێڤەبرن لێ د ناڤ فەدەراسیۆنێ دە خوەدیێ ستاتویەکئۆ تۆنۆمی بوو. د سالا 1967ان دە، نڤیسکار زمانزاناسێن خرواتی دانەزانا ل سەر رەوشئوو ناڤێ خمانێ ستانداردی یا کرۆاتی وەشاندنئوو داخوازا وەکهەڤیکرنا زمانێ خوە کرن.[56]

    دەکلەراسیۆن بەشداری تەڤگەرەک نەتەوەیی بوو کو ل مافێن مەدەنی یێن مەزنترئوو ژ نوو ڤە دابەشکرنائا بۆریا یووگۆسلاڤیایێ دگەرە، ب بهارا خرواتان یا سالا 1971ان کو ژئا لیێ سەرۆکاتیا یووگۆسلاڤیایێ ڤە تێ تەپساندن، ب داوی دبە.[57] دیسا ژی، دەستوورا بنگەهینئا یووگۆسلاڤیایێ یا سالا 1974انئۆ تۆنۆمیەک زێدە ددە یەکینەیێن فەدەرال کو د بنگەه دەئا رمانجەک بهارا خرواتان پێکئا نیئوو ژ بۆ سەرخوەبوونا پێکهاتەیێن فەدەراتیف بنگەهەک قانوونی پەیدا دکە.[58]

    پشتی مرنا تیتۆ یێ د سالا 1980ان دە، رەوشا سیاسی ل ییگۆسلاڤیایێ خەرابتر دبە. تەنگاسیا نەتەوەیی ژ بەر بیرنامەیا سئانئو یا 1986ان (موخترا)ئوو دەربەیێن سالا 1989ان ڤە ل ڤۆژڤۆدینا، کۆسۆڤائوو مۆنتەنەگرۆ زێدە دکە.[25][59] د چلەیا سالا 1990ان دە، پارتیا کۆمونیست ب فراکسییۆنا خرواتی داخوازا فەدەراسیۆنەک سستکری دکە، ل سەر خەتێن نەتەوەیی پەرچە دبە.[60] د هەمان سالێ دە، هلبژارتنێن یەکەمئێ ن پر-پارتی ل خرواتستانێ هاتن لدارخستن کو د هەمان دەمێ دە ب سەرکەتنا فرانژۆ توđمانئا لۆزیێن نەتەوەپەرەستی گرانتر دکە.[61] حنەک ژ سەربێن ل خرواتستانێ مەجلیسێ تەرکاندنئوو ب مەبەستا بدەستخستنا سەرخوەبوونا کرۆاتیایێ،ئۆ تۆنۆمیا کۆمارا کراژنایا سەربی یا نەناسکری راگهاندن.[62][63]

    شەرێ سەرخوەبوونا خرواتستانێ

    [دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

    ب زێدەبوونا راگەشیێ رە، خرواتستان د 25ێ هەزیرانا سالا 1991ێ دە سەرخوەبوونا خوە راگهاند. لێبەلێ پێکانینا تامئا دانەزانێ تەنێ پشتی راوەستاندنا سێ مەهان ل سەر بریارا 8ێ جۆتمەها سالا 1991ێ دکەڤە مەریەتێ.[64][65] د ڤێ ناڤبەرێ دە، دەما کو ئارتێشا گەلئا یووگۆسلاڤیایێ (ژنئا) د بن کۆنترۆلا سەربستانێ دە بووئوو کۆمێن جودا یێن پارامیلیتەرئێ ن سەربیئێ ریشی خرواتستانێ دکن،ئا لۆزی بەر ب شەرەکیئە شکەرە ڤە چوو.[66]

    د داویا سالا 1991ان دە، شەرەکی دژوار کو ل سەرئە نیەک بەرفەرەه پێک هاتن، کۆنترۆلا خرواتستانێ ل دۆرا ژ سێ پارانئا خێ، داخست دو پارێئا خا وەلێت.[67][68] کۆمێن پارامیلیتەرئێ ن سربی پشترە دەست ب کامپانیایا کوشتن،ئێ ریشێن تەرۆریئوو دەرخستنا خرواتان ل هەرێمێن سەرهلدێر کرن کو کوشتنا ب هەزاران سیڤیلێن خروات دەرخستن کو ب قاسی 400.000 خرواتئوو کەسێن دنئێ ن نە-سەربی ژ مالێن وان کۆچبەر دکن.[69][70] سەربێن کو ل باژارێن خرواتستانێ دژین، ب تایبەتی یێن ل نێزیئە نیێن شەر، راستی جووربجوورێن جوداکاریان هاتن.[55] حەر چقاس دئا ستەک سنۆردار دەئوو ب هێژمارەک کێم دە بن ژی، سەربێن خرواتستانێ یێن ل سلۆڤەنیایا رۆژهلاتئوو رۆژاڤائوو بەشێن کراژنا نەچار دمینن کو برەڤن یان ژی ژ هێلا هێزێن خرواتی ڤە تێنە دەرخستن.[71] حکوومەتا خرواتستان بئە شکەرەیی ڤان کریاران شەرمەزار کرئوو خوەست کو راوەستینەئوو دیارکر کو ژدەرخستنا سەربان نە بەشەک ژ سیاسەتا هکوومەتێ یە.[72]

    د 15 چلەیا سالا 1992ان دە، خرواتستان ژ هێلا جڤاتائا بۆری یائە ورۆپی ڤەئوو پشترە ژی ژ هێلا نەتەوەیێن یەکبوویی ڤە هاتە قەبوول کرن.[73][74] شەر ب باندۆر د تەباخا سالا 1995ان دە بسەرکەتنەکە دیارکەرئا خرواتستانێ ب داوی دبە کو هەر سال د 5ێ تەباخێ وەکی رۆژا سەرکەتنئوو سپاسداریا وەلاتئوو رۆژا پارێزڤانێن خرواتی تێ ببیرانین.[75] پشتی بسەرکەتنا خرواتستانێ، نێزیکی 200.000 سەربێن ژ کۆمارا سەرب-کراژنا یا خوەناسکری ژ هەرێمێ درەڤنئوو ب سەدان سیڤیلێن ب گرانی کالئوو پیر سەربی دئە نجامائۆ پەراسیۆنا لەشکەری دە هاتنە کوشتن.[76]ئە ردێن وان پشترە ژئا لیێ پەنابەرێن خرواتئێ ن ژ بۆسنائوو حەرزەگۆڤینایێ ڤە تێنە جهوار کرن.[77] حەرێمێن مایی یێن داگرکری پشتی پەیمانائە ردووتێ یا مژدارا 1995ان، ب میسیۆنائو نتئائەسێ د چلەیا سالا 1998ان دە ب داوی دبەئوو بەشدارێئە ردێ خرواتستانێ دبە.[78] پرانیا چاڤکانیان هەژمارا کوشتیێن شەر نێزی 20.000 کەسئە .[79][80]

    کرۆاتیایا سەربخوە (1991–انها)

    [دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

    پشتی بداویهاتنا شەر، خرواتستان رووبروویێ کێشەیێن نوواڤاکرنا پشتی شەر، ڤەگەرا پەنابەران، دامەزراندنا دەمۆکراسیێ، پاراستنا مافێن مرۆڤانئوو گەشەپێدانا گشتی یا جڤاکیئوو ئا بۆری دمینە.

    سەردەما سالێن 2000ان ب دەمۆکراتیکبوونێ، مەزنبوونائا بۆری، رەفۆرمێنئا ڤاهیئوو جڤاکیئوو پرسگرێکێن وەکی بێکاری، گەندەلیئوو بێسەرووبەریا رێڤەبەریا گشتی تێ دیار کرن.[81] د مژدارا سالا 2000ئوو ئا دارا سالا 2001ان دە، پارلامەنێ دەستوورا بنگەهینئا خرواتستانێ گوهەرت کو جارا یەکەم د 22یێ کانوونا سالا 1990ان دە هات قەبوولکرن کو گوهەرتنائا واییا خوە یا دو-مەجلیسی ڤەدگەرینە فۆرما خوەیا یەکگرتی یا دیرۆکیئوو سەردەستیا سەرۆکاتیێ کێم دکە.[82][83]

    خرواتستان د 25ێ گولانا 2000ان دە تەڤلی حەڤکاریا ژ بۆئا شتیێ دبەئوو د 30یێ مژدارا سالا 2000ان دە دبەئە ندامێ رێخستنا بازرگانیا جیهانی.[84] د 29ێ جۆتمەها سالا 2001ان دە،[85] خرواتستان ب یەکیتیائە ورۆپایێ رە پەیمانائی ستیقرارئوو حەڤگرتنێئی مزە دکە کو د سالا 2003ان دە ژ بۆئە ندامەتیا یەکیتیائە ورۆپایێ سەرلێدانەکە فەرمی راگهاند.[86] د سالا 2004ان دە ستاتویا وەلاتەکی بەرەندام ژ بۆ خرواتستانێ هاتە دایینئوو د سالا 2005ان ب یەکیتیائە ورۆپایێ رە دانووستاندنێنئە ندامتیێ تێ دەستپێکرن.[86][87] تەڤی کو د دەستپێکا سالێن 2000ی دەئا بۆریا خرواتستانێ گەشبوونەک گرینگ بدەست دخە، کریزا دارایی د سالا 2008ان دە هکوومەت نەچار دمینە کو لێچوونێن ببرەئوو ئە ڤ ژی ب خوە رە نەرازیبوونەک گەلەمپەری یا گەل تینە.[88]

    خرواتستان د سالێن 2008-2009ان دە ژ بۆ جارا یەکەم د کۆنسەیائە ولەکاریێ یا نەتەوەیێن یەکبوویی دە خزمەت دکەئوو د کانوونا سالا 2008ان دە کورسیا نە-دایمی وەرگرتیە. د 1ێئا ڤرێلا سالا 2009ان دە خرواتستان تەڤلی نئاتئۆیێ دبە.[89]

    د سالا 2011ان دە پێلەکە خوەپێشاندانێن ل دژی هکوومەتێ نەرازیبوونەکە گشتی ل هەمبەر رەوشا سیاسیئوو ئا بۆری یا هەیی نیشان دا. خوەپێشاندان د بەرسڤا سکاندالێن گەندەلیێ یێن هکوومەتێ یێن ڤێ داویێ دە بیرئوو باوەریێن سیاسی یێن جهێرەنگ ل هەڤئا نینئوو بانگا هلبژارتنێن پێشوەخت کرن. د 28ێ جۆتمەها سالا 2011ان دە پارلەمەنتەران بریارا بەتالکرنا پارلامەنێ دابووئوو پرۆتەستۆیێن ل کۆلانان گاڤ ب گاڤ کێم بوون. سەرۆک Iڤۆ ژۆسپۆڤć رۆژا دوشەمێ، 31ێ چریا پێشین ژ بۆ هلوەشاندنا مەجلیسێ (سابۆر) رازی دبەئوو هلبژارتنێن نوو ژ بۆ رۆژا یەکشەمێ، 4ێ کانوونا پێشینئا سالا 2011 دەستنیشان کر.[90][91][92]

    د 30یێ هەزیرانا سالا 2011ان دە، خرواتستانێ دانووستاندنێنئە ندامبوونا یەکیتیائە ورۆپایێ بئا وایەکی سەرکەتی گهیشتە داویێ.[93] وەلات د 9ێ کانوونا سالا 2011ان دە پەیمانا پەڤلێبوونێئی مزە کرئوو د 22ێ چلەیا سالا 2012ان دە گشتپرسیەک (رەفەراندووم) پێکئا نی کو وەلاتیێن خرواتی ژ بۆئە ندامەتیا یەکیتیائە ورۆپایێ دەنگدانێن خوە پێکئا نین.[94][95] پشترە وەلێت د 1ێ تیرمەها سالا 2013ان دە بەشدارێ یەکیتیائە ورۆپایێ دبە

    دەما کو مەجارستان ب گرتنا سنۆرێن خوە یێ ب سەربستانێ گرتی دهێلە، خرواتستان ژ بەر کریزا کۆچبەرانئا 2015انئا ئە ورۆپی ب باندۆر دبە. زێدەتری 700.000 پەنابەرئوو کۆچبەر ژ بۆ کو دەرباسی وەلاتێن دنئێ ن یەکیتیائە ورۆپایێ ببن بەرێ خوە ددن خرواتستانێ.

    د 25 چلەیا سالا 2022ان دە، کۆنسەیائۆ ئەجدێ بریار ددە کو دانووستاندنێن تەڤلێبوونێ ب خرواتستانێ رە بدە دەسپێکرن. د پێڤاژۆیا تەڤلێبوونێ دە، خرواتستان گەلەک رەفۆرمان پێک تینە کو دێ هەمی قادێن چالاکیێ پێشدە ببن کو د ناڤ دە ژ کارووبارێن گشتیئوو پەرگالا دادوەریێ بگرە هەیا پەروەردە، ڤەگوهاستن، دارایی، تەندورستیئوو بازرگانی هەبوون. ل گۆری نەخشەیا رێیا تەڤلێبوونائۆ ئەجدێ ژ هەزیرانا سالا 2022ان ڤە، خرواتستانێ دێ ژ هێلا 25 کۆمیتەیێنئۆ ئەجدێ ڤە ب ڤەکۆلینێن تەکنیکی تێ کۆنترۆلکرن، هەیا نها خرواتستان بئا وایەکی بلەز ژ یا کو تێ هێڤی کرن ب پێش ڤە دچە. تێ چاڤەرێ کرن کوئە ندامتیا تەمامی د سالا 2025ان دە پێک وەرە.ئە ڤ یەکئا رمانجا داویا سیاسەتا دەرڤە یا مەزنێ خرواتستانێ یە کو وەلێت بگهیژێ.[96][97][98]

    د 1ێ چلەیا 2023ان دە خرواتستانئە ورۆ وەک دراڤێ خوە یێ فەرمی پەژراند کوئە ورۆ جهێ کۆنایا (دراڤا کرۆاتیایێ یا بەرێ) خرواتستانێ دگرەئوو هکوومێ خرواتی بوویەئە ندامێ 20ەمێ حەرێمائە ورۆیێ. د هەمان رۆژێ دە کرۆاتیا بوویەئە ندامێ 27ەمئێ حەرێما شەنگەنێ یا بێسنۆر کو ب ڤیئا واییئە نتەگراسیۆنا خوە یا تەڤاهی یەکیتیائە ورۆپایێ دەستنیشان دکە.[93]

    د 19ێ جۆتمەها سالا 2016ان دە،ئا ندرەژ پلەنکۆڤć وەک سەرۆکوەزیرێ نها یێ خرواتستانێ دەست ب کار کریە.[99] حلبژارتنێن سەرۆکاتیێ یێن هەری داوی کو د 5ێ چلەیا سالا 2020ان دە پێک هاتیە، زۆران ملانۆڤć وەک سەرۆکێ خرواتستانێ هاتیە هلبژارتن.[100]

    ئەردنیگاری

    [دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
    وێنەیی ساتەلیتیئا کرۆاتیایێ

    خرواتستان وەلاتەکی ل ئەورۆپایا ناڤەندیئوو ل باشوورێ رۆژهلاتێئە ورۆپایێئوو ل پەراڤێن دەریایائا دریاتیکێ یە. ل باکورێ رۆژهلات مەجارستان، ل رۆژهلات سەربستان، ل باشوور رۆژهلات بۆسنیائوو حەرزەگۆڤینائوو ل باکور رۆژاڤا مۆنتەنەگرۆئوو سلۆڤەنیا جه دگرن. وەلێت ب پرانی د ناڤبەرا درێژاهیا 42°ئوو 47° باکورئوو درێژاهیا 13°ئوو 20° رۆژهلاتی دە یە. بەشەک ژ خاکا ل باشوورێ گرانئا دەردۆرا دوبرۆڤنکێ دەرگەهەک پراتیکی یە کو ژ هێلائا ڤێن بەژاهی ڤە ب پارزەمینا مایی ڤە گرێدایی یە لێ ل سەر بەژاهیێ ب خەتەکە کورتئا پەراڤێ یا کو گرێدایی بۆسنائوو حەرزەگۆڤینا یە ل دۆرا نەومێ ڤەقەتاندی یە.[101] پرا پەلژەšاجێئە کسلاڤە بئا خا خرواتستانێ ڤە گرێ ددە.

    رووبەرا خرواتستانێ 56.594 کیلۆمێترە چارگۆشە یە کو ژ 56.414 کیلۆمێترە چارگۆشە بەژاهیئوو 128 کیلۆمێترە چارگۆشە ژی ژ روواڤائا ڤێ پێک تێ. لگەل رووبەرا بچووک خرواتستان 127ەم وەلاتێ هەری مەزنئێ جیهانێ یە.[102] حەرێمێن بلندێن وەلێت ژ چیایێنئا لپێن دیناریک ب لووتکەیا دنارا 1.831 مێترە ل نێزی سنۆرێ بۆسنیائوو حەرزەگۆڤینایێ ل باشوور دەسپێدکە هەیا پەراڤێ دەریایائا دریاتیکێ درێژ دبە کو تەڤاهیا هدوودێ باشوورێ رۆژاڤایێ خرواتستانێ پێک تینە. خرواتستانا گراڤ ژ هەزاران زێدەتر گراڤئوو گراڤێن کو ب مەزناهیا وان جوودا نە پێک تێ کو ل 48 گراڤان بئا وایەکی دۆمداری مرۆڤان لێ ژیان کرنە.[102] گراڤێن هەری مەزن گراڤا جرەسێئوو گراڤا کرکێ یە کو هەر یەک ژ وان خوەدان رووبەرا دۆرا 405 کیلۆمێترە چارگۆشە یە.[102]

    پارچەیێن باکورئێ ن گرئێ ن حرڤاتسکۆ زاگۆرژەئوو دەشتێن دەشتئێ ن سلاڤۆنیایێن ل رۆژهلات کو بەشەک ژ باسکێ پاننۆنیایێ یە کو چەمێن مەزنئێ ن وەکی دانوب، دراڤا، کوپائوو ساڤا د ناڤ هەرێمێ ڤە دەرباس دبن. دونووب، چەمێ دویەمینئێ هەری درێژئێ ئە ورۆپایێ یە کو د ناڤ باژارێ ڤوکۆڤارئێ ل رۆژهلاتێ توند دەرباس دبەئوو بەشەک ژ سنۆرێ ب ڤۆژڤۆدینایێ رە پێک تینە. حەرێمێن ناڤەندیئوو باشووری یێن نێزی پەراڤێنئا دریاتیکێئوو گراڤان ژ چیایێن نزمئوو بلنداهیێن دارستانیان پێک تێن. چاڤکانیێن سرووشتی یێن کو ژ بۆ هلبەرینێ تێرا خوە گرینگ تێنە دیتن، نەفت، کۆمر، بۆکسیت، کانا هەسنێ کێم-پۆلا، کالسیووم، گپس،ئا سفالتا خوەزایی، سیلیکا، میکا، گل، خوێئوو هیدرۆەنەرژی هەنە. تۆپۆگرافیا کارست ب قاسی نیڤێ کرۆاتیایێ پێک تینە کو ب تایبەتی لئا لپێن دیناریک دیارئە .[103] خرواتستان خوەدی شکەفتێن کوورئە کو 49 ژ وان ژ 250 مێترە، 14 ژ شکەفتان 500 مێترەیێئوو 3 شکەفت ژی ژ 1000 مێترەیێ کوورتر ن. گۆلێن هەری ناڤدارئێ ن کرۆاتیایێ گۆلێن پلتڤجە نە کو ژ پەرگالەک ژ 16 گۆلان پێک تێ کو رێژگەهێن (سوولاڤ) گۆلان ل سەر کەڤرێن دۆلۆمیتئوو کەڤرێن کسلین ب هەڤ رە تێنە گرێدان. گۆل ب رەنگێن خوە یێن جهێرەنگ ناڤدار ن کو ژ رەنگێ تورکوازێ بگرە هەیا کەسک، گەور یان ژی شین ب رەنگ ن.[104]

    ئاڤهەوا

    [دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

    پرانیا خرواتستانێ خوەدانئا ڤهەوا پارزەمینەک نەرمئا گەرمئە ئوو ب بارانئە . گەرماهیا ناڤینی یا مەهانە د ناڤبەرا −3 °جئوو (د مەها چلە دە)ئوو 18 °ج (د تیرمەهێ دە)ئە . دەڤەرێن هەری سارئێ ن وەلێت لکائوو گۆرسک کۆتار ن کوئا ڤهەوایەک بەرفئە ئوو هەرێم خوەدی هەرێمەکە دارستانی یە کو 1200 مێترە ژئا ستا دەریایێ بلندئە . دەڤەرێن هەری گەرم ژی ل پەراڤێنئا دریاتیکێ نەئوو نەمازە ل هنتەرلاندا نێزیک کو ژ هێلائا ڤهەوایا دەریایا ناڤین ڤە هاتیە بباندۆر کرن.

    بۆرا بایەکی هشکئوو سارئە کو ژ بەژاهیێ بەر ب دەریایێ ڤە تێ کو پێلێن وێ دکارن بگهیژن هێزا باهۆزێ، نەمازە ل قەنالا ژێرین ڤەلەبتێ.

    گەرماهیا هەری نزم -35،5 °ج د 3ێ سباتا سالا 1919ان دە ل Čاکۆڤەجێ پێک هاتیەئوو گەرماهیا هەری بلند 42،8 °ج د 4ێ تەباخا سالا 1981ان دە ل پلۆچەیێ هاتە تۆمار کرن.[105][106]

    ل گۆری هەرێمائە ردنیگاریئوو جەلەبێئا ڤهەوایێ، رێژەیا بارینا سالانە د ناڤبەرا 600 ملیمەترە (24ئی نچ)ئوو 3500 میلیمەترە (140ئی نچ) دە یە. بارینا هەری کێم ل گراڤێن دەرڤە (بšەڤۆ، لاستۆڤۆ، سڤەتاج، ڤس)ئوو دەڤەرێن رۆژهلاتێ سلاڤۆنیایێ تێ تۆمار کرن. بارینا هەری زێدە یێ بارانێ ل چیایێ دینارائوو ل گۆرسکی کۆتارێ دبارن.[105]

    ل هوندر بایێن سەردەست ژ باکورێ رۆژهلات یان ژی باشووررۆژاڤا سڤک هەتا نەرم نئوو ل هەرێما پەراڤێ ژی بایێن سەردەست ژئا لیێ تایبەتمەندیێن هەرێمی ڤە تێنە دەستنیشانکرن. لەزا بایێ بلند ب گەلەمپەری د مەهێن سارتر دە ل سەر پەراڤێ تێنە تۆمار کرن، ب گەلەمپەری وەکی بایێ بورایا باکورێ رۆژهلاتێ سارئا ن ژی کێم جاران وەکی بایێ ژوگۆیا گەرمئا باشوور تێ. دەڤەرێن هەری ب تاڤ گراڤێن دەرڤە، حڤارئوو کۆرچولا نە کو سالێ زێدەتری 2700 دەمژمێرێن تاڤێ تێنە تۆمار کرن. ل دەڤەرا ناڤینئوو باشوورێ دەریایائا دریاتیک ب گەلەمپەریئوو باکورێ پەراڤێنئا دریاتیکێئوو پەراڤێنئا دریاتیکێ یا باکور، هەر سال ب زێدەتری 2000 دەمژمێرێن ب تاڤ تێنە تۆمارکرن.[107]

    بیۆپررەنگی

    [دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
    پارکا نەتەوەیی یا کرکایێ.

    خرواتستان دکارە ل سەر بنگەهائا ڤهەوائوو ژەۆمۆرفۆلۆژیێ لئە کۆهەرێمان وەرە دابەش کرن. وەلات د وارێ جهێرەنگیا بیۆلۆژیک دە یەک ژ وەلاتێن هەری دەولەمەندئێ ن ئەورۆپایێ یە.[108][109] خرواتستان چار جورە هەرێمێن بیۆەردنیگاری هەنە - دەڤەرێن پەراڤێن دەریایا ناڤینئوو ل نێزیکی دەڤەرێن پەراڤێ، دەڤەرێنئا لپنی، پرانیا لکائوو گۆرسک کۆتار، دەڤەرێن پاننۆنان ب دراڤائوو دانوبێ رەئوو دەڤەرێن مایی یێن پارزەمینی. یا هەری گرینگ ژینگەهێن کارست ن کو کارستێ د بنئا ڤێ دە نە، وەک کانیۆنێن زرمانژائوو کرکائوو ئا ستەنگێن توفائوو هەر وەها ژینگەهێن د بنئە ردێ دە. وەلێت سێئە کۆهەرێمان دهەوینە کو د ناڤ دە چیایێن دیناریک دارستانێن تەڤلهەڤ، دارستانێن پانۆنی یێن تەڤلهەڤئوو دارستانێنئی لیری هەنە.[110]

    دەڤەرا کارستێ ب قاسی 7.000 شکەفتئوو چال ڤەدهەوینە کو هنەک ژ وان ژینگەها یەکانە ڤەرتەبرایێ شکەفتائا ڤی یا ناسکری یێئۆ لمێ نە. دارستان ب گرینگی هەیە، ژ بەر کوئە و 2.490.000 هەکتار ڤەدگرن کو %44 ژئا خا خرواتستانێ پێک تێنە. جوورەیێن دنئێ ن ژینەوارانئە ڤ ن کو د ناڤ دە زۆزان، چیمەن، چۆل، زۆزان، ژینەوارێن زۆزان، ژینەوارێن پەراڤیئوو ژینەوارێن دەریایی هەنە.[111]

    د وارێ فیتۆگەۆگرافیێ دە، خرواتستان بەشەک ژ کەیانیا بۆرەالئە ئوو بەشەک ژ پارێزگەهێنئی لیریائوو ئە ورۆپا ناڤەندی یێن حەرێما جرجومبۆرەالێئوو پارێزگەهائا دراتیکئا حەرێما دەریایا ناڤینئە . فۆنا جیهانی یا خوەزایێ، کرۆاتیایێ د ناڤبەرا سێئە کۆهەرێمان دە دابەش دکە کو د ناڤ دە دارستانێن تەڤلهەڤئێ ن پانۆنی، دارستانێن تەڤلهەڤئێ ن چیایێن دیناریکئوو دارستانێن پەلوەشینئێ نئی لیری هەنە.[112]

    خرواتستان مالاڤانیا 37.000 جورەیێن نەباتئوو هەیوانێن ناسکری یە لێ هەژمارا وان یا راستین د ناڤبەرا 50.000ئوو 100.000 دە هاتیە تەخمین کرن. زێدەتری هەزار جورەئە ندەمیک ن، نەمازە ل چیایێن ڤەلەبتئوو بۆکۆڤۆ، گراڤێنئا دراتیکئوو چەمێن کارستێ نە. مەترسیا هەری گران ونداکرنئوو هلوەشاندنا ژینگەهێ یە. پرسگرێکەک دن ژ هێلا جەلەبێن بیانی یێن داگرکەر، نەمازەئا لگایێن جاولەرپا تاخفۆلا ڤە تێ پێشکێش کرن. خرواتستان د سالا 2018ان دە خوەدان پلەیەک ناڤینی یائە ندەکسا یەکبوونا پەیزاژا دارستانی یا 4.92/10 یە کو د ناڤ 172 وەلاتان دە، د رێزا 113ان دە جه گرتیە.[112]

    سکیوالک ل پارکا خوەزایێ یا بۆکۆڤۆیێ.

    ئالگایێن داگرکەر ب رێکووپێک تێنە شۆپاندنئوو راکرن کو ژینگەها بەنتهیک بێنە پاراستن. جورەیێن نەباتێن چاندنی یێن خوەمالیئوو جوورەیێن هەیوانێن کەدی ل وەلێت گەلەک ن. د ناڤ وان دە پێنج جورەیێن هەسپان، پێنج جورەیێن دەواران، هەشت جورە پەز، دو جورە بەرازئوو جورەیەک مریشک هەنە. ل خرواتستانێ 444 هەرێمێن پاراستی هەنە، کو %9ێ وەلێت ڤەدهەوینە. د ناڤ وان دە هەشت پارکێن نەتەوەیی، دو رەزەرڤێن هشکئوو دەه پارکێن خوەزایی هەنە. دەڤەرا هەری ناڤدارئا پاراستیئوو پارکا نەتەوەیی یا هەری کەڤنئا ل کرۆاتیا پارکا نەتەوەیی یا گۆلێن پلتڤجە یە کو جهەک میراتەیا جیهانی یائو نئەسجئۆیێ یە. پارکا خوەزایێ ڤەلەبت ژی بەشەک ژ بەرنامەیا مرۆڤئوو بیۆسفەرێ یائو نئەسجئۆیێ یە. رەزەرڤێن هشکئوو تایبەتی،ئوو هەر وەها پارکێن نەتەوەییئوو خوەزایی، ژ هێلا هکوومەتا ناڤەندی ڤە تێنە برێڤەبرنئوو تێن پاراستن. حەرێمێن دنئێ ن پاراستی ژئا لیێ ویلایەتان ڤە تێنە برێڤەبرن. د سالا 2005ان دە تۆرائە کۆلۆژی یا نەتەوەیی هاتە دامەزراندن کو وەکی گاڤا یەکەم ژ بۆئا مادەکرنائە ندامەتیا یەکیتیائە ورۆپایێئوو تەڤلێبوونا تۆرا ناتورا 2000ان بوو.[112]

    رێڤەبەری

    [دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
    پارلامەنا کرۆاتیایێ (سابۆر).

    کۆمارا خرواتستان دەولەتەکئو نیتەرئا دەستووری یە کو پەرگالا پارلامەنتەریێ بکار تینە. دەستهلاتێن هکوومەتێ ل خرواتستان رێبەریا قانوونی، رێڤەبەریئوو دادوەری یە.[113] سەرۆکێ کۆمارێ (ب خرواتی: پرەدسژەدنک رەپوبلکە) سەرۆکێ دەولەتێ یە کو راستەراست ژ بۆ هەیامەک پێنج-سالی تێ هلبژارتنئوو ژ هێلا دەستوورا بنگەهین ڤە ب دو سەردەمان تێ سنۆردار کرن. ژ خەینی وەزیفەیا فەرمانداریا گشتی یا هێزێن چەکدار،ئە رکا پرۆسەدوری یا سەرۆککۆمار هەیە کو سەرۆکوەزیر ب هەڤکاریا ب پارلامەنێ رە تایین دکەئوو باندۆرەک ب قسمی ل سەر سیاسەتا دەرڤە ژی هەیە.[113]

    حکوومەت ژئا لیێ سەرۆکوەزیر ڤە تێ برێڤەبرن کو چار جیگرێن سەرۆکوەزیرئوو 16 وەزیرێن د سەکتۆرێن تایبەتی دە بەرپرسیار ن هەنە. دەستەیا برێڤەبرنێ بەرپرسێ پێشنیارکرنا قانوونئوو بودجەیێ، جیبجیکرنا قانوونانئوو رێنیشاندانا پۆلیتیکایێن دەرڤەئوو ناڤخوەیی یە. حکوومەت ل بانسک دڤۆر یا زاگرەبێ وەلێت برێڤە دبە.[113]

    حقووقئوو سیستەما دادوەریێ

    [دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

    پارلامەنەک یەکاوان (سابۆر) خوەدیێ هێزا قانووندانینێ یە. حەژمارائە ندامێن سابۆر (مەجلیس) دکارە ژ 100ێ هەتا 160ان بگوهەرە.ئە ندامێن مەجلسێ ژ بۆ خزمەتا چار سالان، ب دەنگدایینا گەل تێنە هلبژارتن. روونشتنێن قانوونی هەر سال ژ 15ێ چلەیێ هەتا 15ێ تیرمەهێئوو ژ 15ێئی لۆنێ هەتا 15ێ کانوونێ بەردەوام دکە.[114] دو پارتیێن سیاسی یێن هەری مەزنئێ ن خرواتستانێ یەکیتیا دەمۆکراتئا خرواتستانێئوو پارتیا سۆسیال دەمۆکراتئا خرواتستانێ نە.[115]

    خرواتستان خوەدان پەرگالەک دادرێسی یا زاگۆنا مەدەنی یە کو تێ دە قانوون د سەری دە ژ قانوونێن نڤیسکی دەردکەڤە، کو دادگەر وەکی جیبجیکارێن قانوونێ نە. پێشڤەچوونا قانوونان ب پرانی ژ هێلا پەرگالێن قانوونی یێنئا لمانیایێئوو ئا وستریایێ ڤە هاتیە بباندۆر کرن. حقووقا خرواتی ل دو بەشێن بنگەهینئێ ن وەکی هقووقا تایبەتئوو هقووقا گەلەمپەری تێنە دابەش کرن. بەری کو دانووستاندنێنئە ندامەتیا یەکیتیائە ورۆپایێ بقەدن، قانوونێن خرواتستانێ ب قایدەیێن جڤاتێ رە ب تەڤاهی لهەڤهاتی بوو.[116]

    دادگەهێن نەتەوەیی یێن سەرەکە دادگەها دەستوورا بنگەهینئە کو چاڤدێریا بنپێکرنا دەستوورا بنگەهین دکەئوو دادگەها بلند ژی دادگەها هەری بلندئە کو دکارەئی تیراز ل بریاران بکە. دادگەهێنئی داری، بازرگانی، ویلایەت، جەزائوو شارەداری دۆزان د وارێن خوە دە برێڤە دبن.[117] دەما کوئی تیراز د دادگەهێن تەڤلهەڤئێ ن دادوەرێن پسپۆر دە تێنە نیقاش کرن، دۆزێن کو د بن دارازا دادرێسی دە نە د گاڤا یەکەم دە ژ هێلا دادوەرەک پسپۆر ڤە تێنە بریاردان.[118] دۆزگەریا دەولەتێ سازیا دادوەریێ یە کو ژ دۆزگەرێن گشتی پێک تێئوو خوەدی رایەیا دەستپێکرنا دارزاندنا سووجدارێن سووجانئە .[119]

    دەزگەهێن بجهانینا قانوونێ د بن دەستهلاتداریا وەزارەتا ناڤخوەیی دە تێنەئۆ رگانیزە کرن کو ژ هێزا پۆلیسێن نەتەوەیی پێک تێن. سەرڤیسائە ولەهیێ یا خرواتستانێئا ژانسائە ولەکاریئوو ئی ستخباراتێ (سئۆئا) یە.[120][121]

    ئابۆریئوو گەشتیاری

    [دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

    خرواتستان ژ هێلا بانکا جیهانی ڤە وەکیئا بۆریەک ب داهاتا بلند تێ دابەشکرنئوو ل سەرئە ندەکسا پێشکەفتنا مرۆڤی د رێزا بلند دە یە. خزمەت، سەکتۆرێن پیشەسازیێئوو چاندنی ب رێزێ ل سەرئا بۆریێ سەردەست ن. تووریزم ژ بۆ وەلێت چاڤکانیەک گرینگئا داهاتیێ یە، کو د ناڤ 20 دەڤەرێن گەشتیاریێ یێن هەری پۆپولەر دە جه دگرە. دەولەت بەشەکەئا بۆریێ، ب لێچوونێن گرانئێ ن هکوومەتێ کۆنترۆل دکە. یەکیتیائە ورۆپایێ هەڤکارێ هەری گرینگئێ بازرگانی یێ خرواتستان یە. خرواتستانئە ولەهیا جڤاکی، لێنهێرینا تەندورستی یا گەردوونی،ئوو پەروەردەهیا سەرەتاییئوو ناڤینئا بێ خوەندن پەیدا دکە دەما کو پشتگری ددە چاندێ ب ناڤگینیا سازیێن گشتیئوو ڤەبەرهێنانێن پارگیدانی یێن د مەدیائوو وەشانێ دە.

    چاڤکانی

    [دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
    1. ^ رەداجتە (18 تەباخ 2019). "کرۆاتیائی سال 27ەمین وەلاتێ شەنگەنێ یە؟". سجهەنگەنڤسوم.نفۆ. رۆژا گهشتنێ 22 تیرمەه 2024.
    2. ^ "توور-ان-ی (توورانستان) کی نە-I | خوەبوون" (ب ترکی). 3ئا دار 2024. رۆژا گهشتنێ 22 تیرمەه 2024.
    3. ^ سالۆپەک، Iگۆر (15 کانوونا پێشین 2010). "کراپنا نەاندەرتهال موسەومئا سئا وەللئۆ ف مەدجال نفۆرماتۆن". ئاجتا مەدجۆ-هستۆرجائا دراتجا :ئا محئا (بئی نگلیزی). 8 (2): 197–202. Iسسن 1334-4366.
    4. ^ بالەن، ژ. (21 کانوونا پێشین 2005). "تهە کۆستۆلاج هۆرزۆنئا ت ڤوčەدۆل". ئۆپڤسجڤلائا رجهاەۆلۆگجا (ب خرواتی). 29 (1): 25–40. Iسسن 0473-0992.
    5. ^ پۆترەبجا، حرڤۆژە; دزدار، مارکۆ (20 تیرمەه 2002). "ئا جۆنتربوتۆن تۆئو ندەرستاندنگ جۆنتنوۆوس حابتاتۆنئۆ ف ڤنکۆڤجئا ند تس سوررۆوندنگس ن تهەئە ارلی Iرۆنئا گە". پرلۆز Iنستتوتا زائا رهەۆلۆگژوئو زاگرەبو (ب خرواتی). 19 (-): 79–100. Iسسن 1330-0644.
    6. ^ "ژۆهن ولکەس - تهە Iللیرانس | پدف". سجربد (بئی نگلیزی). رۆژا گهشتنێ 6 چریا پێشین 2023.
    7. ^ گببۆن،ئە دوارد (1 چریا پاشین 2000). تهە دەجلنەئا ند فاللئۆ ف تهە رۆمانئە مپرە، ڤۆلومە I:ئا .د. 180 تۆئا .د. 395 (ئا مۆدەرن لبراریئە -بۆۆک) (بئی نگلیزی). راندۆم حۆوسە پوبلسهنگ گرۆوپ. Iسبن 978-0-679-64146-9.
    8. ^ بوری، ژ. ب. (ژۆهن باگنەلل) (1923). حستۆریئۆ ف تهە لاتەر رۆمانئە مپرە : فرۆم تهە دەاتهئۆ ف تهەۆدۆسوس I تۆ تهە دەاتهئۆ ف ژوستنان (ئا.د. 395 تۆئا .د. 565). کەللی -ئو نڤەرستیئۆ ف تۆرۆنتۆ. لۆندۆن : ماجمللان.
    9. ^ ئاندرەوئا رجهبالد پاتۆن (1862). رەسەارجهەسئۆ ن تهە دانوبەئا ند تهەئا دراتج (بئی نگلیزی).ئو نکنۆون لبراری. ترüبنەر.
    10. ^ حەرšاک،ئە مل; نکšć، بۆرس (30ئی لۆن 2007). "جرۆاتانئە تهنۆگەنەسس:ئا رەڤەوئۆ ف جۆمپۆنەنت ستاگەسئا ند Iنتەرپرەتاتۆنس (وتهئە مپهاسسئۆ نئە وراسان/نۆمادجئە لەمەنتس)". مگراجژسکە ئە تنčکە تەمە (ب خرواتی). 23 (3): 251–268. Iسسن 1333-2546.
    11. ^ کاتčć، رادۆسلاڤ (1989). "Iڤئان مئوŽIĆئۆ پئۆدرIژئەتلئو حرڤئاتئا". ستارۆهرڤاتسکا پرۆسڤژەتا (ب خرواتی). III (19): 243–270. Iسسن 0351-4536.
    12. ^ ا ب ج دۆررۆه، ژ. رۆبەرت; گۆلدستەن، گسèلە روز; گۆلدستەن، ژەرۆمەئا .; تۆم، مجهاەل مود،ئە دیتۆر (1999). "ئاپپلەدئا نالیسس". جۆنتەمپۆراری ماتهەماتجس. دۆ:10.1090/جۆنم/221. Iسسن 1098-3627.
    13. ^ برن،ئا نتە (1 کانوونا پاشین 2015). "پرەگلەد پۆلتčکە پۆڤژەست حرڤاتائو رانۆمە سرەدنژەم ڤژەکو". نۆڤا زراکائو ئە ورۆپسکۆم سڤژەتلو - حرڤاتسکە زەملژەئو ئو رانۆمە سرەدنژەم ڤژەکو (ۆکۆ 550 -ئۆ کۆ 1150).
    14. ^ ا ب ج د رادتسا، بۆگدان (1970). "حرڤاتسکا پۆلتکا I ژوگۆسلاڤەنسکا Iدەژا. بی Iڤان موžć. سپلت: Iڤان موžć، 1969. ڤ، 319 پپ". سلاڤج رەڤەو. 29 (3): 531–532. دۆ:10.2307/2493190. Iسسن 0037-6779.
    15. ^ دžنۆ، دانژەل (2010). بەجۆمنگ سلاڤ، بەجۆمنگ جرۆات: Iدەنتتی ترانسفۆرماتۆنس ن پۆست-رۆمانئا ندئە ارلی مەدەڤال دالماتا (بئی نگلیزی). برIلل. Iسبن 978-90-04-18646-0.
    16. ^ کۆچ، مورات; بوداک، Üمت (2018). "فگورە 1 فرۆم: کۆچ م، بوداک Ü (2018) پهرینا هامزاۆگلو کۆچ &امپ; بوداک (جاریۆپهیللاجەاە)،ئا نەو سپەجەس فرۆم جەنترالئا ناتۆلا، تورکەی. پهیتۆکەیس 109: 27-32". دخ.دۆ.ۆرگ. رۆژا گهشتنێ 6 چریا پێشین 2023.
    17. ^ Iڤاندژا،ئا نتون (1967). "پۆکرšتەنژە حرڤاتا پرەما ناژنۆڤژم زنانستڤەنم رەزولتاتما: (پرکاز پتانژا)". بۆگۆسلۆڤسکا سمۆترا (ب خرواتی). 37 (3–4): 440–444. Iسسن 0352-3101.
    18. ^ ا ب کۆچ، مورات; بوداک، Üمت (19ئی لۆن 2018). "فگورە 1 فرۆم: کۆچ م، بوداک Ü (2018) پهرینا هامزاۆگلو کۆچ &امپ; بوداک (جاریۆپهیللاجەاە)،ئا نەو سپەجەس فرۆم جەنترالئا ناتۆلا، تورکەی. پهیتۆکەیس 109: 27-32". دخ.دۆ.ۆرگ. رۆژا گهشتنێ 6 چریا پێشین 2023.
    19. ^ برکۆڤć، ملکۆ (19 چریا پێشین 2001). "تهە پاپال لەتتەرسئۆ ف تهە سەجۆند هالفئۆ ف تهە Iخته جەنتوری تۆئا ددرەسسەەس ن جرۆاتا". رادۆڤ زاڤۆدا زا پۆڤژەسنە زنانۆست حئازئوئو زادرو (ب خرواتی) (43): 29–44. Iسسن 1330-0474.
    20. ^ پۆساڤەج، ڤلادمر (1997). "پۆڤژەسن زەملژۆڤد گرانجە حرڤاتسکەئو تۆمسلاڤۆڤۆ دۆبا". رادۆڤ زاڤۆدا زا هرڤاتسکو پۆڤژەست فلۆزۆفسکۆگا فاکولتەتا سڤەوčلšتائو زاگرەبو : رادۆڤ زاڤۆدا زا هرڤاتسکو پۆڤژەست فلۆزۆفسکۆگا فاکولتەتا سڤەوčلšتائو زاگرەبو (ب خرواتی). 30 (1): 281–290. Iسسن 0353-295خ.
    21. ^ مارگەتć، لوژۆ (1996). "رەگنوم جرۆاتاەئە ت دالماتاەئو دۆبا ستژەپانا II". رادۆڤ زاڤۆدا زا هرڤاتسکو پۆڤژەست فلۆزۆفسکۆگا فاکولتەتا سڤەوčلšتائو زاگرەبو : رادۆڤ زاڤۆدا زا هرڤاتسکو پۆڤژەست فلۆزۆفسکۆگا فاکولتەتا سڤەوčلšتائو زاگرەبو (ب خرواتی). 29 (1): 11–20. Iسسن 0353-295خ.
    22. ^ ا ب حەکا، لادسلاڤ (1 چریا پێشین 2008). "جرۆاتان-حونگاران رەلاتۆنس فرۆم تهە مددلەئا گەس تۆ تهە جۆمپرۆمسەئۆ ف 1868، وتهئا سپەجال سورڤەیئۆ ف تهە سلاڤۆنان سسوە". سجرنا سلاڤۆنجا : گۆدšنژاک پۆدروžنجە زا پۆڤژەست سلاڤۆنژە، سرژەما بارانژە حرڤاتسکۆگ نستتوتا زا پۆڤژەست (ب خرواتی). 8 (1): 152–173. Iسسن 1332-4853.
    23. ^ حئۆئو، ق. ر.; زحئانگ، ح. ی. (10 گولان 2005). "دئەپئۆسIتIئۆنئۆ ف م—ج (م = جر، من، فە) فIلمس بی مئاگنئەترئۆن سپئوتتئەرIنگ". مۆدەرن پهیسجس لەتتەرس ب. 19 (11): 529–537. دۆ:10.1142/س0217984905008505. Iسسن 0217-9849.
    24. ^ "حرڤاتسک سابۆر". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 2 کانوونا پێشین 2010. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 2 کانوونا پێشین 2010. رۆژا گهشتنێ 6 چریا پێشین 2023.{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک)
    25. ^ ا ب ج فروجهت، ستەڤەن ژ.; فاهن، ستانلەی (2005). "مۆڤەمەنت دسۆردەرئە مەرگەنجەس". دۆ:10.1385/1592599028. {{جتە ژۆورنال}}: ژ بۆ ژۆورنال پارامەترەیا |ژۆورنال= هەوجە یە (الیکاری)
    26. ^ "لانە-فۆخئۆ ف سۆهۆ، بارۆنەسس، (مارتها لانە فۆخ) (بۆرن 10 فەب. 1973)". وهۆ'س وهۆ.ئۆ خفۆردئو نڤەرستی پرەسس. 1 کانوونا پێشین 2013.
    27. ^ "حکد :: حرڤاتسکۆ کولتورنۆ دروšتڤۆئو گرادšćو - پۆڤژەست گرادšćانسکه حرڤاتۆڤ". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 14 چریا پاشین 2012. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 14 چریا پاشین 2012. رۆژا گهشتنێ 6 چریا پێشین 2023.{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک)
    28. ^ ڤالەنتć، مرکۆ (30 چریا پێشین 1990). "تئورسکI رئاتئۆڤI I حرڤئاتسکئا دIژئاسپئۆرئائو خڤI. ستئۆلژئەĆئو". سەنژسک زبۆرنک : پرلۆز زا گەۆگرافژو،ئە تنۆلۆگژو، گۆسپۆدارستڤۆ، پۆڤژەست کولتورو (ب خرواتی). 17 (1): 45–60. Iسسن 0582-673خ.
    29. ^ "پۆڤژەست سابۆرۆڤانژا". حرڤاتسک سابۆر (ب خرواتی). رۆژا گهشتنێ 6 چریا پێشین 2023.
    30. ^ ستانسلاوسک، ژۆهن (4 چریا پێشین 2012). "ئادکنس، تراجە". ئۆخفۆرد موسجئۆ نلنە.ئۆ خفۆردئو نڤەرستی پرەسس.
    31. ^ نجۆلسۆن، حارۆلد (2000). تهە جۆنگرەسسئۆ ف ڤەننا:ئا ستودی نئا للەدئو نتی، 1812-1822 (بئی نگلیزی). گرۆڤە پرەسس. Iسبن 978-0-8021-3744-9.
    32. ^ ستانčć، نکšا (2008). "حرڤاتسک نارۆدن پرەپۆرۆد - جلژەڤ ئۆ ستڤارەنژا". جرس : Čاسۆپس پۆڤژەسنۆگ دروšتڤا کرžەڤج (ب خرواتی). خ (1): 6–17. Iسسن 1332-2567.
    33. ^ Čوڤالۆ،ئا نتە (22 کانوونا پێشین 2008). "ژۆسپ ژەلاčć - بانئۆ ف جرۆاتا". رەڤەوئۆ ف جرۆاتان حستۆری (بئی نگلیزی). Iڤ (1): 13–27. Iسسن 1845-4380.
    34. ^ "حابسبورگ | ح-نەت". نەتوۆرکس.ه-نەت.ۆرگ. رۆژا گهشتنێ 6 چریا پێشین 2023.
    35. ^ حەکا، لادسلاڤ (20 کانوونا پێشین 2007). "حرڤاتسکۆ-وگارسکا ناگۆدبائو زرجالو تسکا". زبۆرنک پراڤنۆگ فاکولتەتا سڤەوčلšتائو رژەج (ب خرواتی). 28 (2): 931–971. Iسسن 1330-349خ.
    36. ^ دوبراڤجا، برانکۆ (2001). "پئۆلIتIجئال / تئەررIتئۆرIئال دIڤIسIئۆنئا ند تحئە سIزئەئۆ ف تحئە جIڤIلIئان جرئۆئاتIئائا ت تحئە تIمئەئۆ ف Iتسئو نIفIجئاتIئۆن وIتح مIلIتئاری جرئۆئاتIئا Iن 1871-1886". پۆلتčکا مساۆ : čاسۆپس زا پۆلتۆلۆگژو (ب خرواتی). 38 (3): 159–172. Iسسن 0032-3241.
    37. ^ پۆلاتسجهەک، ماخ (1989). فرانز فەردناند:ئە ورۆپاس ڤەرلۆرەنە حۆففنونگ (بئا لمانی).ئا مالتهەا. Iسبن 978-3-85002-284-2.
    38. ^ توجکەر، سپەنجەر; رۆبەرتس، پرسجللا ماری (2005). وۆرلد وار I:ئە نجیجلۆپەدا (بئی نگلیزی).ئا بج-جلIئۆ. Iسبن 978-1-85109-420-2.
    39. ^ مšکولن، Iڤجا (10 چریا پاشین 2003). "پارلامەنتارن زبۆرئو برۆدسکۆم کۆتارو 1923. گۆدنە". سجرنا سلاڤۆنجا : گۆدšنژاک پۆدروžنجە زا پۆڤژەست سلاڤۆنژە، سرژەما بارانژە حرڤاتسکۆگ نستتوتا زا پۆڤژەست (ب خرواتی). 3 (1): 452–470. Iسسن 1332-4853.
    40. ^ بەگۆنژا، زلاتکۆ (23 چریا پاشین 2009). "Iڤان پەرنارئۆ هرڤاتسکۆ-سرپسکمئۆ دنۆسما ناکۆنئا تەنتاتائو بەۆگرادو 1928. گۆدنە". رادۆڤ زاڤۆدا زا پۆڤژەسنە زنانۆست حئازئوئو زادرو (ب خرواتی) (51): 203–218. Iسسن 1330-0474.
    41. ^ ژۆب، جڤژەتۆ (2002). یوگۆسلاڤا'س رون: تهە بلۆۆدی لەسسۆنسئۆ ف ناتۆنالسم،ئا پاترۆت'س وارننگ (بئی نگلیزی). رۆومان & لتتلەفەلد. Iسبن 978-0-7425-1784-4.
    42. ^ ا ب ج سنۆژ، ژورژ (28 گولان 2015). کلەمەنčč، Iڤان.ئۆ خفۆرد موسجئۆ نلنە.ئۆ خفۆردئو نڤەرستی پرەسس.
    43. ^ ا ب ج دوژمۆڤć، ژۆزۆ; تۆماسەڤجه، دانەل (1ئا دار 2021). "جئۆڤIد-19 ڤاججناتۆن پرۆرتیئە ڤالواتۆن". دخ.دۆ.ۆرگ. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    44. ^ "ئوستئاŠکI کئۆنجئەنترئاجIئۆنI لئۆگئۆرI – سترئاŠنئا مئوČIلIŠتئائو درئوگئۆم سڤئەتسکئۆم رئاتئو". پۆلتčکا رەڤژا. 60 (2/2019). 5 تیرمەه 2019. دۆ:10.22182/پر.6022019.10. Iسسن 1451-4281.
    45. ^ "کۆنجەنتراجژسک لۆگۆر | حرڤاتسکائە نجکلۆپەدژا". ووو.ەنجکلۆپەدژا.هر. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    46. ^ کۆزلجا، Iڤان (2012). کرڤاڤا جەتنا: ماسۆڤن پۆکۆلژئو جەتنسکۆمە کراژو پۆلژجمائو دروگۆمە سڤژەتسکۆم راتو. ببلۆتەکا زەنتنامئە ت ترل. زاگرەب: حرڤاتسک جەنتار زا راتنە Žرتڤە [و.ا.] Iسبن 978-953-57409-0-2.
    47. ^ پاڤلčەڤć، دراگوتن (2007). پۆڤژەست حرڤاتسکە. ببلۆتەکا هرڤاتسکە پۆڤژەست (چاپا 4.، دۆپ. زد). زاگرەب: ناکلادا پاڤčć. Iسبن 978-953-6308-71-2.
    48. ^ "ژۆسپۆڤć:ئا نتفاšزام ژە دوهۆڤنئۆ تاج دۆمۆڤنسکۆگ راتا". ووو.ڤەجەرنژ.هر (ب خرواتی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    49. ^ حۆارە، مارکۆئا تتلا (2002). "وهۆسە س تهە پارتسان مۆڤەمەنت؟ سەربس، جرۆاتسئا ند تهە لەگاجیئۆ فئا سهارەد رەسستانجە". تهە ژۆورنالئۆ ف سلاڤج ملتاری ستودەس (بئی نگلیزی). 15 (4): 24–41. دۆ:10.1080/13518040208430537. Iسسن 1351-8046.
    50. ^ مارجا، کاراکاšئۆ برادۆڤ (28 کانوونا پێشین 2008). "ساڤەزنčک زراčن ناپاد نا سپلت ئۆ کۆلجو دژەلۆڤانژە نارۆدنە زاšتتەئو سپلتو تژەکۆم دروگۆگ سڤژەتسکۆگ راتا". حستۆرژسک زبۆرنک (ب خرواتی). 61 (2): 323–349. Iسسن 0351-2193.
    51. ^ "جرۆاتا - ووII، پارتسانس، یوگۆسلاڤا | برتاننجا". ووو.برتاننجا.جۆم (بئی نگلیزی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    52. ^ ماورۆڤć، مارکۆ (8 گولان 2004). "ژۆسپ پرۆتڤ ژۆسفا (+ بلژەšکە نا ستر. 106-107)". پرۆ تەمپۆرە (ب خرواتی) (1): 73–83. Iسسن 1334-8302.
    53. ^ "حرڤاتسک سابۆر - پرۆپćەنژا". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 19 کانوونا پاشین 2012. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 19 کانوونا پاشین 2012. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک)
    54. ^ Žەرژاڤć، ڤلادمر (1995). "دەمۆگرافسک راتن گوبج حرڤاتسکەئو دروگۆم سڤژەتسکۆم راتو پۆراćو". Čاسۆپس زا سوڤرەمەنو پۆڤژەست (ب خرواتی). 27 (3): 543–559. Iسسن 0590-9597.
    55. ^ ا ب ج "جرۆاتا". وکپەدا (بئی نگلیزی). 2 چریا پێشین 2023.
    56. ^ Šوتە، Iڤجا (1998). "دەکلاراجژائۆ نازڤو پۆلۆžاژو هرڤاتسکۆگ کنژžەڤنۆگ ژەزکا – گراđا زا پۆڤژەست دەکلاراجژە، زاگرەب، 1997، ستر. 225". رادۆڤ زاڤۆدا زا هرڤاتسکو پۆڤژەست فلۆزۆفسکۆگا فاکولتەتا سڤەوčلšتائو زاگرەبو : رادۆڤ زاڤۆدا زا هرڤاتسکو پۆڤژەست فلۆزۆفسکۆگا فاکولتەتا سڤەوčلšتائو زاگرەبو (ب خرواتی). 31 (1): 317–318. Iسسن 0353-295خ.
    57. ^ "حەرۆنا حرڤاتسکۆگ پرۆلژەćا - ژوتارنژ.هر". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 6 تەباخ 2012. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 3ئا دار 2016. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک)
    58. ^ "رەجۆگنتۆنئۆ ف ستاتەس: تهە جۆللاپسەئۆ ف یوگۆسلاڤائا ند تهە سۆڤەتئو نۆن -ئە ژIل". ووو.ەژل.ۆرگ. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    59. ^ رەوتەرس (12 کانوونا پاشین 1989). "لەادەرسئۆ فئا رەپوبلج Iن یوگۆسلاڤا رەسگن". تهە نەو یۆرک تمەس (بئی نگلیزیائا مەریکی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023. {{جتە نەوس}}: |پاشناڤ= سەرناڤەکی گشتی ب کار تینە (الیکاری)
    60. ^ پاوکۆڤć، داڤۆر (22 کانوونا پێشین 2008). "لاست جۆنگرەسسئۆ ف تهە لەاگوەئۆ ف جۆممونستسئۆ ف یوگۆسلاڤا: جاوسەس، جۆنسەقوەنجەسئا ند جۆورسەئۆ ف دسسۆلوتۆن". سوڤرەمەنە تەمە : مەđونارۆدن čاسۆپس زا دروšتڤەنە هومانستčکە زنانۆست (ب خرواتی). 1 (1): 21–33. Iسسن 1847-2397.
    61. ^ "ئۆبتواری: فرانژۆ تودژمان". تهە Iندەپەندەنت (بئی نگلیزی). 13 کانوونا پێشین 1999. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    62. ^ سودەتج، جهوجک; تمەس، سپەجال تۆ تهە نەو یۆرک (2 چریا پێشین 1990). "جرۆاتا'س سەربس دەجلارە تهەرئا وتۆنۆمی". تهە نەو یۆرک تمەس (بئی نگلیزیائا مەریکی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    63. ^ پوبلجاتۆنس،ئە ورۆپا; 4ته 1999 (1999). ئەاستەرنئە ورۆپەئا ند تهە جۆممۆنوەالتهئۆ ف Iندەپەندەنت ستاتەس، 1999 (بئی نگلیزی). تایلۆر & فرانجس گرۆوپ. Iسبن 978-1-85743-058-5.{{جتە بۆۆک}}: جس1 مانت: نومەرج نامەس: لیستەیا نڤیسکاران (لینک)
    64. ^ سودەتج، جهوجک (26 هەزیران 1991). "2 یئوگئۆسلئاڤ ستئاتئەس ڤئۆتئە Iندئەپئەندئەنجئە تئۆ پرئەسس دئەمئاندس". تهە نەو یۆرک تمەس (بئی نگلیزیائا مەریکی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    65. ^ "حرڤاتسک سابۆر". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 14ئا دار 2012. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 15 تیرمەه 2018. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک)
    66. ^ سودەتج، جهوجک (4 چریا پاشین 1991). "ئارمی روسهەس تۆ تاکەئا جرۆاتان تۆون". تهە نەو یۆرک تمەس (بئی نگلیزیائا مەریکی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    67. ^ پرەسس، تهەئا سسۆجاتەد (20 کانوونا پێشین 1991). "جرۆاتا جلاسهەس رسە; مەداتۆرس پەسسمستج". تهە نەو یۆرک تمەس (بئی نگلیزیائا مەریکی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    68. ^ پۆوەرس، جهارلەس ت. (1 تەباخ 1991). "سەربان فۆرجەس پرەسس فگهت فۆر ماژۆر جهونکئۆ ف جرۆاتا". لۆسئا نگەلەس تمەس (بئی نگلیزیائا مەریکی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    69. ^ "ئوتژەجاژ سربژانسکەئا گرەسژە نا ستانۆڤنšتڤۆ حرڤاتسکە". ووو.ندەخ.هر (ب خرواتی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    70. ^ "سئوممئاریئۆ ف ژئودگئەمئەنت فئۆر مIلئان مئارتI". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 15 کانوونا پێشین 2007. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 15 کانوونا پێشین 2007. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک)
    71. ^ باسسۆون، م. جهەرف; مانکاس، پەتەر (1996). تهە لاوئۆ ف تهە Iنتەرناتۆنال جرمنال تربونال فۆر تهە فۆرمەر یوگۆسلاڤا. Iنتەرناتۆنالەر سترافگەرجهتسهۆف فüر داسئە هەمالگە ژوگۆسلاوەن. Iرڤنگتۆن-ۆن-حودسۆن، نی: ترانسناتۆنال پوبلسهەرس. Iسبن 978-1-57105-004-5.
    72. ^ ئاللەن،ئا للەن د. (1 هەزیران 1996). "ئا سپاجەتمە نۆتە، وته سترنگسئا تتاجهەد". پهیسجس تۆدای. 49 (6): 13–13. دۆ:10.1063/1.2807644. Iسسن 0031-9228.
    73. ^ کنزەر، ستەپهەن (24 کانوونا پێشین 1991). "سلۆڤەنائا ند جرۆاتا گەت بۆنن'س نۆد". تهە نەو یۆرک تمەس (بئی نگلیزیائا مەریکی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    74. ^ "3ئە خ-یوگۆسلاڤ رەپوبلجسئا رەئا ججەپتەد Iنتۆئو .ن." تهە نەو یۆرک تمەس (بئی نگلیزیائا مەریکی). 23 گولان 1992. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    75. ^ مورپهی، دەانئە . (8 تەباخ 1995). "جرۆاتس دەجلارە ڤجتۆری،ئە ند بلتز : بالکانس: بەلگرادە رەگمە سەندس تانکس تۆوارد بۆردەر، فوەلنگ فەارسئۆ ف نەو فگهتنگ.ئو .ن. سایس رەفوگەەئە خۆدوسئۆ فئو پ تۆ 200،000 سەربس س تهە لارگەست سنجە تهە وارفارە بەگان". لۆسئا نگەلەس تمەس (بئی نگلیزیائا مەریکی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    76. ^ "ئەڤجتەد سەربس رەمەمبەر ستۆرم" (بئی نگلیزیا بریتانی). 5 تەباخ 2005. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    77. ^ جلارک، ژاننە ناتالیا (20 هەزیران 2014). Iنتەرناتۆنال ترالسئا ند رەجۆنجلاتۆن:ئا سسەسسنگ تهە Iمپاجتئۆ ف تهە Iنتەرناتۆنال جرمنال تربونال فۆر تهە فۆرمەر یوگۆسلاڤا (بئی نگلیزی). رۆوتلەدگە. Iسبن 978-1-317-97475-8.
    78. ^ حەدگەس، جهرس (16 کانوونا پاشین 1998). "ئانئە تهنج مۆراسس Iس رەتورنەد تۆ جرۆاتا". تهە نەو یۆرک تمەس (بئی نگلیزیائا مەریکی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    79. ^ "پرەسدەنتسئا پۆلۆگسەئۆ ڤەر جرۆاتان وار" (بئی نگلیزیا بریتانی). 10ئی لۆن 2003. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    80. ^ "ئون تۆ هەار جرۆاتا گەنۆجدە جلامئا گانست سەربا:". تەهران تمەس (بئی نگلیزی). 18 چریا پاشین 2008. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    81. ^ پولژز، ڤلادۆ; بەžۆڤان، گۆژکۆ; ماتکۆڤć، تەۆ; Šوćور، در زۆران; زرنščاک، سنšا (2008). سۆجژالنا پۆلتکا حرڤاتسکە (ب خرواتی). پراڤن فاکولتەتئو زاگرەبو. Iسبن 978-953-97320-9-5.
    82. ^ "22 دەجەمبەر – جهرستماس جۆنستتوتۆن – تهە فرست جۆنستتوتۆنئۆ ف تهە ندەپەندەنت رەپوبلجئۆ ف جرۆاتا". جرۆاتان پارلامەنت (بئی نگلیزی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    83. ^ "حستۆریئا ند دەڤەلۆپمەنتئۆ ف جرۆاتان جۆنستتوتۆنال ژودجاتورە | جۆنستتوتۆنال جۆورتئۆ ف تهە رەپوبلجئۆ ف جرۆاتا". ووو.وسود.هر. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    84. ^ "پارتنەرستڤۆ زا مر | حرڤاتسکائە نجکلۆپەدژا". ووو.ەنجکلۆپەدژا.هر. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    85. ^ "ژوتارنژ لست - کرۆنۆلۆگژا: تەžاک پوتئۆ د پرزنانژا دۆ کوجانژا نا ڤراتائە ئو". ووو.ژوتارنژ.هر (ب خرواتی). 2 چریا پێشین 2006. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    86. ^ ا ب "ناسلۆڤنا". مپو.گۆڤ.هر. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    87. ^ "ئەڤۆ کاکۆ ژە زگلەداۆ هرڤاتسک پوت پرەمائە ئو!". دنەڤنک.هر (ب خرواتی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    88. ^ "Iڤۆ گۆلدستەن". وکپەدا (بئی نگلیزی). 13 سبات 2023.
    89. ^ "حرڤاتسکا پۆستالا čلانجا نئاتئۆ ساڤەزا". دنەڤنک.هر (ب خرواتی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    90. ^ "ئەت تو، زاگرەب؟". تهەئە جۆنۆمست. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    91. ^ "ئۆڤۆ سو بل ناژزانملژڤژ ترەنوجئو سابۆرو!". دنەڤنک.هر (ب خرواتی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    92. ^ "پرەدسژەدنک ژۆسپۆڤć راسپساۆ زبۆرە! -ئۆ دلوکا 2011". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 3 کانوونا پێشین 2011. ژ ۆریژینالێ د 3 کانوونا پێشین 2011 دە هاتئا رشیڤکرن. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    93. ^ ا ب "پرەسس جۆرنەر". ئەورۆپەان جۆممسسۆن -ئە ورۆپەان جۆممسسۆن (بئی نگلیزی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    94. ^ "ئەئورئۆپئا -ئە ئو نەوس - جرۆاتا س سجهەدولەد تۆ بەجۆمە تهەئە ئو'س 28ته مەمبەرئۆ ن 1 ژولی 2013". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 23 کانوونا پاشین 2012. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 23 کانوونا پاشین 2012. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک)
    95. ^ "جرۆاتائە ئو رەفەرەندوم: ڤۆتەرس باجک مەمبەرسهپ". ببج نەوس (بئی نگلیزیا بریتانی). 22 کانوونا پاشین 2012. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    96. ^ "ئۆئەجد مەمبەرسهپ مەانس بەنەفتس فۆر جتزەنس، هگهەر لڤنگ ستاندارد". تەمپلاتە.گۆڤ.هر. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    97. ^ "جرۆاتا'سئا ججەسسۆن تۆ تهەئۆ ئەجد س پرۆگرەسسنگ فاستەر تهانئە خپەجتەد". تەمپلاتە.گۆڤ.هر. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    98. ^ "ڤلادا رەپوبلکە حرڤاتسکە -ئۆ ئەجد ژۆš ژەدان نسترومەنت زائو ناپرژەđەنژە رەفۆرمسکه پرۆجەسا، čلانستڤۆ ćە ناسئو čنت ژۆš بۆلژۆم کڤالتەتنژۆم زەملژۆم". ڤلادا.گۆڤ.هر. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    99. ^ "ئاندرەژ پلەنکۆڤć -ئۆ مەن". ووو.اندرەژپلەنکۆڤج.هر. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    100. ^ "ئۆدرžانا سڤەčانۆست پرسەگە پرەدسژەدنکا رەپوبلکە حرڤاتسکە زۆرانا ملانۆڤćا". پرەدسژەدنک رەپوبلکە حرڤاتسکە - زۆران ملانۆڤć (ب خرواتی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    101. ^ "ناسلۆڤنا". تەمپلاتە.گۆڤ.هر. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    102. ^ ا ب ج "جرۆاتا". تهە وۆرلد فاجتبۆۆک (بئی نگلیزی). جەنترال Iنتەللگەنجەئا گەنجی. 3 چریا پێشین 2023.
    103. ^ "راšرەنۆست کرšائو حرڤاتسکۆژ | گەۆگرافژا.هر". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 9 هەزیران 2012. ژ ۆریژینالێ د 9 هەزیران 2012 دە هاتئا رشیڤکرن. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    104. ^ "ببج - تراڤەل - تهە بەست ناتۆنال پارکسئۆ فئە ورۆپە : ناتۆنال پارکس". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 1 تیرمەه 2012. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 14 تیرمەه 2014. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک)
    105. ^ ا ب جەنترالئا فرجان رەپوبلج.ئو ن. 19 سبات 2015. رر. 142–146. Iسبن 978-92-1-057188-3.
    106. ^ "دحمز". کلما.هر. ژ ۆریژینالێ د 2 تەباخ 2017 دە هاتئا رشیڤکرن. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    107. ^ "ن2:1333-3305 - سەارجه رەسولتس". ووو.وۆرلدجات.ۆرگ. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    108. ^ "بۆدڤەرستی-رجه جرۆاتا بەجۆمەس 33رد فوللئە ئەئا مەمبەر جۆونتری —ئە ورۆپەانئە نڤرۆنمەنتئا گەنجی". ووو.ەەا.ەورۆپا.ەو (بئی نگلیزی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    109. ^ "ئەئو 2020 حر". ەو2020.هر. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    110. ^ دنەرستەن،ئە رج;ئۆ لسۆن، داڤد; ژۆسه،ئا نوپ; ڤیننە، جارلی; بورگەسس، نەل د.; وکرامانایاکە،ئە رج; حاهن، ناتهان; پالمنتەر، سوزاننە; حەداۆ، پراسهانت (1 هەزیران 2017). "ئانئە جۆرەگۆن-باسەدئا پپرۆاجه تۆ پرۆتەجتنگ حالف تهە تەررەسترال رەالم". بۆسجەنجە. 67 (6): 534–545. دۆ:10.1093/بۆسج/بخ014. Iسسن 0006-3568. پمج 5451287. پمIد 28608869.
    111. ^ "مIنگئۆر". مIنگئۆر (ب خرواتی). 6 چریا پێشین 2023. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    112. ^ ا ب ج "تهە 6ته دوبرۆڤنک جۆنفەرەنجەئۆ ن سوستانابلە دەڤەلۆپمەنتئۆ فئە نەرگی، واتەرئا ندئە نڤرۆنمەنت سیستەمس - سدئەوئەس". ووو.دوبرۆڤنک2011.سدەوەس.ۆرگ. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    113. ^ ا ب ج "پۆلتجال ستروجتورە / Iنفۆرماتۆن /ئا بۆوت جرۆاتا / گۆڤەرنمەنتئۆ ف تهە رەپوبلج جرۆاتا -ئۆ ففجال وەب پۆرتال". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 5ئی لۆن 2013. ژ ۆریژینالێ د 5ئی لۆن 2013 دە هاتئا رشیڤکرن. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    114. ^ "حرڤاتسک سابۆر". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 6 تیرمەه 2016. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 6 تیرمەه 2016. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک)
    115. ^ "حرڤاتسک سابۆر - 6ته تەرم". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 6 تیرمەه 2016. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 6 تیرمەه 2016. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک)
    116. ^ "دەلەگاتۆنئۆ ف تهەئە ورۆپەانئو نۆن تۆ تهە رەپوبلجئۆ ف جرۆاتا -ئۆ ڤەرڤەوئۆ فئە ئو - جرۆاتا رەلاتۆنس". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 26ئا دار 2012. ژ ۆریژینالێ د 26ئا دار 2012 دە هاتئا رشیڤکرن. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    117. ^ "ئوستاڤنەئۆ درەدبە". ووو.ڤسره.هر (ب خرواتی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    118. ^ "زاکۆنئۆ سودۆڤما". نارۆدنە-نۆڤنە.نن.هر. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    119. ^ "ناسلۆڤنا | دئۆرح". دۆره.هر (ب خرواتی). رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    120. ^ "سئۆئا - سەجورتی-نتەللگەنجە سیستەمئۆ ف تهە رەپوبلجئۆ ف جرۆاتا". ووو.سۆا.هر. رۆژا گهشتنێ 7 چریا پێشین 2023.
    121. ^ گراافف، بۆب دە; نیجە، ژامەس م. (2 تەباخ 2016). حاندبۆۆکئۆ فئە ورۆپەان Iنتەللگەنجە جولتورەس (بئی نگلیزی). رۆومان & لتتلەفەلد. Iسبن 978-1-4422-4942-4.

    گرێدانێن دەرڤە

    [دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
    جۆممۆنس ل وکمەدا جۆممۆنس مەدیایێن د وارێ خرواتستان دە هەنە.
    وەرگیراو لە «https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Xirwatistan&oldid=1840298»