Қоңырат: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Мазмұны өшірілді Content added
VisualWikitext
Өңдеу түйіні жоқ
18-жол: 18-жол:
{{мағына|Қоңырат (айрық)}}
{{мағына|Қоңырат (айрық)}}


'''Қоңырат''' Орта жүзге жататын үлкен [[ру]]<nowiki/>лардың бірі.
'''Қоңырат''' [[Орта жүз|Орта жүзге]] жататын үлкен [[ру]]<nowiki/>лардың бірі.


[[Тарих]]и деректерде "Қоңғырат", "Қоңқырат", деген атаулар кездеседі. Қоңырат дегендердің жылқы малына ешқандай да, қатыстары жоқ. [[Ергенеқоң]]<nowiki/>нан шыққан екі халықтың бірі. Тарихи деректердегі Қоңырат, Хонкират, Қоңғырат дегеніміз ([[Ергенеқон|Ергенеқоң]]) Қоң қыратынан шыққандар екендерін айтып тұр. Қоңыраттар 92 баулы атаға бөлінген, бірақ қазір Қазақстанда Екі атасы ([[Көтенші|Көтенше]] мен [[Көктіңұлы|Көктің ұлы]]) бар. Қалғаны белгісіз. Тарихи мекені [[Сырдария|Сырдың бойы]]. Қазір қоңыраттар көбінесе [[Қазақстан]]ның оңтүстігі, [[Қарақалпақстан]], [[Өзбекстан]] жерінде тұрады. "[[Шыңғыс хан|Шыңғысханның]] құпия шежіресі" кітабында Шыңғысханның бәйбішесі [[Бөрте]] ([[Жошы хан|Жошының]] шешесі) Қоңырат руынан екені айтылады. Орта және ұлы жүздер [[Қазақтар|қазақтарының]] [[ру]]лық-тайпалық құрамының 1748 жылы [[Алексей Иванович Тевкелев|А. Тевкелев]] жазған суреттемесінде [[Қоңырат]]тардың «күшті ру» екені, «Орта ордаға жататыны», көбінде «Үлкен ордамен бірге көшіп жүретіні» айтылған. [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Ш. Ш. Уәлиханов]] қоңыраттардың Орта ордадан [[Уәли хан]] тұсында (XIX ғасырдың бірінші жартысы) бөлініп, «[[Бұхара]]да, [[Қоқан (қала)|Қоқанда]], [[Ташкент]]те, бәрінен бұрын [[Қаратау жотасы (Тянь-Шань)|Қаратауда]] және [[Талас (өзен)|Талас өзені]] бойында [[Өзбектер|өзбек]] руларымен (көршілес) көшіп жүретінін» жазған. Хабарлар арасындағы айырмашылық 80 жылға жуық, бірақ олардың (қоңыраттардың), [[Орта Азия]] мен ұлы (Үлкен) жүз қоныстарына кетіп қалғаны жайында XVIII ғасырдың ортасында да, XIX ғасырдың бірінші жартысында да айтылады.
[[Тарих]]и деректерде "Қоңғырат", "Қоңқырат", деген атаулар кездеседі. Қоңырат дегендердің жылқы малына ешқандай да, қатыстары жоқ. [[Ергенеқоң]]<nowiki/>нан шыққан екі халықтың бірі. Тарихи деректердегі Қоңырат, Хонкират, Қоңғырат дегеніміз ([[Ергенеқон|Ергенеқоң]]) Қоң қыратынан шыққандар екендерін айтып тұр. Қоңыраттар 92 баулы атаға бөлінген, бірақ қазір Қазақстанда Екі атасы ([[Көтенші|Көтенше]] мен [[Көктіңұлы|Көктің ұлы]]) бар. Қалғаны белгісіз. Тарихи мекені [[Сырдария|Сырдың бойы]]. Қазір қоңыраттар көбінесе [[Қазақстан]]ның оңтүстігі, [[Қарақалпақстан]], [[Өзбекстан]] жерінде тұрады. "[[Шыңғыс хан|Шыңғысханның]] құпия шежіресі" кітабында Шыңғысханның бәйбішесі [[Бөрте]] ([[Жошы хан|Жошының]] шешесі) Қоңырат руынан екені айтылады. Орта және ұлы жүздер [[Қазақтар|қазақтарының]] [[ру]]лық-тайпалық құрамының 1748 жылы [[Алексей Иванович Тевкелев|А. Тевкелев]] жазған суреттемесінде [[Қоңырат]]тардың «күшті ру» екені, «Орта ордаға жататыны», көбінде «Үлкен ордамен бірге көшіп жүретіні» айтылған. [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Ш. Ш. Уәлиханов]] қоңыраттардың Орта ордадан [[Уәли хан]] тұсында (XIX ғасырдың бірінші жартысы) бөлініп, «[[Бұхара]]да, [[Қоқан (қала)|Қоқанда]], [[Ташкент]]те, бәрінен бұрын [[Қаратау жотасы (Тянь-Шань)|Қаратауда]] және [[Талас (өзен)|Талас өзені]] бойында [[Өзбектер|өзбек]] руларымен (көршілес) көшіп жүретінін» жазған. Хабарлар арасындағы айырмашылық 80 жылға жуық, бірақ олардың (қоңыраттардың), [[Орта Азия]] мен ұлы (Үлкен) жүз қоныстарына кетіп қалғаны жайында XVIII ғасырдың ортасында да, XIX ғасырдың бірінші жартысында да айтылады.

12:45, 2021 ж. ақпанның 11 кезіндегі нұсқа

Қоңырат
Таңбасы: П - босаға
Ұраны Алатау, Мүкәмәл
Лақап атауы
Шығу тегі
Жүзі Орта жүз
Тайпасы  Қоңырат
Бөлімдері   Көтенші (Құдайбердінің лақап аты), Көктің ұлы (Тәңірберді)
Тараулары    Көтенші: Саңғыл, Сүйімбай, Сүттібай, Аққошқар, Аманбай, Жаманбай, Божбан, Жетімдер, Маңғытай, Ноғай, Жауғашты, Тіней

Көктің ұлы: Байлар, Жандар, Қаракөсе, Оразкелді, Қарасирақ, Тоқболат, Құлшығаш, Алғи

Ақсақалы
Қыстаулары
Жайлаулары
Веб-торабы
 Басқа мағыналар үшін Қоңырат (айрық) деген бетті қараңыз.

Қоңырат Орта жүзге жататын үлкен рулардың бірі.

Тарихи деректерде "Қоңғырат", "Қоңқырат", деген атаулар кездеседі. Қоңырат дегендердің жылқы малына ешқандай да, қатыстары жоқ. Ергенеқоңнан шыққан екі халықтың бірі. Тарихи деректердегі Қоңырат, Хонкират, Қоңғырат дегеніміз (Ергенеқоң) Қоң қыратынан шыққандар екендерін айтып тұр. Қоңыраттар 92 баулы атаға бөлінген, бірақ қазір Қазақстанда Екі атасы (Көтенше мен Көктің ұлы) бар. Қалғаны белгісіз. Тарихи мекені Сырдың бойы. Қазір қоңыраттар көбінесе Қазақстанның оңтүстігі, Қарақалпақстан, Өзбекстан жерінде тұрады. "Шыңғысханның құпия шежіресі" кітабында Шыңғысханның бәйбішесі Бөрте (Жошының шешесі) Қоңырат руынан екені айтылады. Орта және ұлы жүздер қазақтарының рулық-тайпалық құрамының 1748 жылы А. Тевкелев жазған суреттемесінде Қоңыраттардың «күшті ру» екені, «Орта ордаға жататыны», көбінде «Үлкен ордамен бірге көшіп жүретіні» айтылған. Ш. Ш. Уәлиханов қоңыраттардың Орта ордадан Уәли хан тұсында (XIX ғасырдың бірінші жартысы) бөлініп, «Бұхарада, Қоқанда, Ташкентте, бәрінен бұрын Қаратауда және Талас өзені бойында өзбек руларымен (көршілес) көшіп жүретінін» жазған. Хабарлар арасындағы айырмашылық 80 жылға жуық, бірақ олардың (қоңыраттардың), Орта Азия мен ұлы (Үлкен) жүз қоныстарына кетіп қалғаны жайында XVIII ғасырдың ортасында да, XIX ғасырдың бірінші жартысында да айтылады. 

Мұның қысқаша тарихы мынадай. XVIII ғасырда қоңыраттар көшпенді өзбектердің мемлекеті кезінде болған бұрынғы құдіретінен айрылды, ал ол кезде қоңыраттар оның жауынгерлік сол қанатына енген еді. Шайбани хан Дешті Қыпшақтан Мауараннахрға бет бұрған кезде көптеген қоңыраттар сол жаулап алушы ханға еріп кетті. Шайбани хан қаза тапқаннан кейін Мауараннахрда өзара қырқыс күшейіп, XVI ғасырдың аяғы XVII ғасырдың басында ол дербес екі хандыққа: маңғыттар басқарған Бұхара және қоңыраттар басқарған Хиуа хандықтарына болінді. Мауараннахрға кеткен қоңыраттар қарақалпақ халқы компоненттерінің біріне айналды.

Алпамыс туралы жырдың өзі де Орта Азиямен байланысты. Қисса былай деп басталады:

Бұрынғы өткен заманда,
Дін мұсылман аманда,
Жиделі Байсын жерінде,
Қоңырат деген елінде,
Байбөрі деген бай бопты...
Қиссаның басқа бір жерінде Байбөрінің ауылы Байсыннан екі күншілік жерде болғаны айтылады. Байсынтау Ғиссар жотасының оңтүстік-шығыс сілемі, Бұхарадан Ғиссарға және одан әрі Әмударияға баратын ежелгі керуен жолы сол арқылы өткен. Жиделі Байсын осы таудың Сұрхан өзенше қарай жатқан беткейінде. Ә. Диваевтың XX ғасырдың бас кезінде қазақтардан жазып алған мәліметтеріне қарағанда: «Жиделі Байсын екі бектіктің: Куляб және Ғиссар бектіктеріпің шегінде. Онда Байсын деп аталатын үлкен көл бар. Онда Кіші орданың қырғыздары (қазақтары М. М.) тұрады. Орта орданың қоңыраттары мен арғындары да бар». Қоңыраттардың оңтүстікке, ата-бабаларының жеріне, басқа халықтардың құрамына енген туыс тайпаларға қарай көшуіне түрткі болған себептердің бірі атамекен туралы түсінікпен тығыз байланысты этникалық сана сезім екеніне күмән жоқ.

Қоңыраттар Қаратау жотасының оңтүстік-батыс беткейіне, Бөген, Арыстанды, Арыс өзендерінің бойында, Сырдария өзеніне дейін қоныстанып, оның сол жағалауын алып жатты. Олардың қыстаулары Жаңақорған, Балдыр, Шалдырөзек тауларынан ағып шығатын көптеген шағын өзендердің төменгі және орта ағыстарында, Сырдария жағалауында орналасқан. Жайлау үшін Қаратаудан ағып шығатын өзендердің бас жағына, ал малы көптері одан әрі солтүстікке, Ақмола жағына кеткен. Қоңыраттардың түрлі аталары былайша қоныстанған: Көтеншіден тараған рулары Түркістан, Шәуілдір Жаңақорған шегінде, Шаян, Бөген өзендерінің бойында және Сырдария жағалауында; Көктіңұлынан тараған рулар Арыс өзенінен оңтүстікке қарай Монтайтас, Қабылсай, Шеңгелді (қазіргі Ұзынқұдық), Сарыағаш, Шардара, Мақтаарал деген жерлерде, Ташкентке дейін қоныстанған.

Қоңыраттың кейбір рулары (мысалы, Жетімдер) жартылай отырықшылық өмір сүріп, Сырдариядан тартылған арналарды бойлай қоныстапған. Аңызға қарағанда, Көтеншінің үш әйелінен туған балалар үш арна бойын мекендеп, егіпшілікпен айналысқан, тары, бидай, бақша дақылдарын еккен. Малды құмға айдап апарған.

Тайпаның рулары

Көтеншіден (Құдайбердінің) тараған:

Көктің ұлынан (Тәңірберді) тараған:

«Родоводта» бұл тұлғаға қатысты шежіре бар: Қоңырат

Дереккөздер


Бұл үлгіні қарау Бұл үлгіні талқылау Бұл үлгіні өңдеу
Мүйтен:
Қоңырат:
Қытай:
Қыпшақ:
Кенегес:
Маңғыт:


Мақала бастамасы Бұл — мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Қоңырат&oldid=2844550» бетінен алынған