Karajan Mataram Kuna

Karajan Mataram (kuna), (Carakan: ꦏꦝꦠ꧀ꦮꦤ꧀ꦩꦴꦠꦫꦩ꧀) iku karajan sing ana kira-kira abad kaping 7 M, dumunung ing wewengkon njero Jawa Tengah, kira-kira ing wewengkon Kedu nganti sakiwa tengene Prambanan.

Wiwitane Mataram Kuno diprentah dening Prabu Sanna. Banjur diganteni dening Prabu Sanjaya, sawijining narendra kang wicaksana. Ing jaman pamrentahane, para kawula urip makmur.

Ing pamilahan titi mangsa sajarah Jawa Kuna, jaman Karajan Mataram Kuna iki asring ingaran "Jaman Jawa Tengah", kanggo mbédakaké nalika Pu Sindhok pindhah menyang cedhak Kali Brantas ing Jawa Wétan, sing banjur mau "Jaman Jawa Wétan."

Raja Sanjaya nganggo gelar Rakai Mataram Sang Ratu Sanjaya lan mau manggon ing kutharaja Medang (Mdang). Raja Sanjaya iki ahli ing babagan pulitik kakuasaan, wektu akir jaman kakuasaan ratu Sanna, Mataram kuna mèh ambruk nanging bisa disalametaké Sanjaya.

Urutan ratu sing naté nyekel panguwasa ing Mataram mau ing prasasti sing kawetokaké ing jaman Dyah Balitung, yaiku Prasasti Mantyasih lan Prasasti Wanua Tengah III.

Karajan sing wiwitané nganut agama Hindhu iki udakara lumaku 196 taun. Raja-ratu sing mréntah paling ora 20 taun yaiku: Sanjaya (24), Panamkaran (38), Rakai Warak (24), lan Rakai Kayuwangi (30). Tabèl ing sor iki urut-urutan ratu ing Mataram Kuna:^[1]

Ing antarané abad IX Masehi, kaadegagé Candhi Barabudhur sing dinuga kagawé déning Wangsa Syailéndra. Anané wangsa iki gawé sawatara ahli sajarah nduwé panemu sing béda. Ana sing nganggep yèn Syailéndra iku isih sak-brayat karo Wangsa Sanjaya, ana uga sing nduwé panemu yèn Syailéndra iku wangsa liya. Panemu liyané manèh, wangsa Syailéndra iki asalé saka Sumatra, mligi Sriwijaya. Ora kaya Wangsa Sanjaya, Wangsa Syailéndra nganut Buda.

Ing salah sawijining vèrsi, karajan Mataram Kuna iki awalé nganut agama Hindhu nganti jaman ratu Rakai Panangkaran ing taun 752 M, sapérangan nganut agama Buda. Akhiré kulawarga kraton sing nganut agama Buda pindhah wonten ing arah kidul lan yasa wangsa Syailéndra uga yasa candhi-candhi Kalasan, Séwu, Sari, Pawon, Mendut lan Barabudhur.

Kulawarga kraton sing nganut agama Hindhu pindhah menyang lor lan yasa wangsa Sanjaya uga yasa candhi-chandi Bima, Arjuna lan liyané ing laladan pagunungan Dièng.

Kaloro wangsa iku urip guyub malah ana candhi-candhi tinentu sing diyasa bareng penganut agama Hindhu lan agama Buda yaiku candhi Ngawen ing sisih kidul Muntilan. Dinuga, ana saingan antara keloro wangsa iku nganti Samarattungga ing taun 832 M (ratu saka wangsa Syailéndra) njodhokaké putriné Pramodawardhani karo pangéran anom saka wangsa Sanjaya yaiku Rakai Pikatan) (putra Rakai Patapan) lan wektu Rakai Pikatan dadi ratu (taun 838 M) 2 karajan iku digabung manèh.

Dhedhaupan ing antarané Pramodhawardhani lan Rakai Pikatan iki dinuga njalari dedrah lan nesuné Balaputradewa, sadulur lanang Pramodhawardhani. Durung ana bukti sing kuwat anané perang ing antarané Balaputradewa lan Rakai Pikatan. Nanging, ing prasasti sabanjuré, Balaputradewa banjur dadi ratu ing Swarnadwipa utawa Karajan Sriwijaya. Ibuné Balaputradewa, Dewi Tara, iku saka Sumatra.

Sawisé jaman Sri Maharaja Rakai Sumba Dyah Wawa, ora ana manèh katemon prasasti saka jaman Mataram Kuna iki. Prasasti-prasasti sabanjuré ditemokakee ing Jawa Wétan déning ratu anyar, yaiku Mpu Sindhok. Mpu Sindhok utawa Pu Sindhok iki mantuné Dyah Wawa.

Kapindhahané Mpu Sindhok menyang sapinggiré Kali Brantas iki gawé praduga para ahli purbakala. Boechari, epigraf, nafisraké yèn boyongan kraton iku amarga Gunung Merapi sing njeblug.

van Bemmelen (1956) Mratélakaké ing Verhandelingen van het Koninklijk Nederland Geologie Mijnbouw Genootschap prakara prasasti jaman Airlangga sing nyebutaké yèn ana karusakan ing karajané. Manut pamacané Kern, karusakan saka prasasti ing taun 1006 M iku kaanggep karusakan simbolik, yaiku anané paprangan. Béda manèh ahli epigraf liyané sing nganggep karusakan iku amarga prahara alam. Van Krom naté nyoba gawé pangira sawatara prakara sing bjalari papréntahan iku pindhah menyang Jawa Wétan, yaiku: paprangan sing ngrusak, jeblugan gunung, lan pageblug (endemi). Van Bemmelen béda manèh. Yèn ndeleng kahanané, Kali Brantas iku strategis kanggo ngundhakaké transportasi liwat dalan banyu. Karajan Mataram Kuna butuh kali sing wiyar kanggo lalu-lintas kapal menyang manca nagara. Plabuhan ing Ujung Galuh (panggonan ing antarané Gunung Semèru lan Gunung Wilis) cocog kanggo njebarakee pasrawungan

Ing pisanan kapindhahané, Mpu Sindhok isih nganggo katrangan karajan Mataram. Tembung Md.ang (Medhang) kang lumrahé kagandhèng kalawan tembung Mataram isih tetep awèt. nanging, Mpu Sindhok mbiwarakaké wangsa anyar, yaiku Wangsa Isyana.

Sumber sajarah karajan Mataram kuna iki ditemo'ake ing prasasti-prasasti:

• Prasasti Canggal
• Prasasti Kalasan
• Prasasti Ligor
• Prasasti Nalanda
• Prasasti Klurak
• Prasasti Mantyasih

Ing babad Sundha akèh dicrita'ake sajarah karajan iki sing sumbere kemungkinan saka Naskah Wangsakerta antarané yèn tokoh ratu Sanna iku sejatine ratu karajan Galuh kaping telu yaiku Bratasenawa utawa Bratasena sing mrentah kraton Galuh wiwit taun 709 M nganti 716 M. Uga ingaran yèn Sanna iku ngewarisi karajan Kalingga Mataram (pérangan karajan Kalingga) amarga nikah karo salah siji putu ratu Sima.

Kanggo tulisan sabanjuré, pirsani Karajan Mataram Kuna

• Sanna
• Sanaha
  • Sanjaya
    • Rakai Panangkaran