Pierre de Coubertin

 

Pierre de Frédy fæddist á nýársdag árið 1863, fjórði sonur foreldra sinna. Hann var stórættaður og höfðu forfeður hans hlotið aðalsnafnbót úr hendi Loðvíks 11. á fimmtándu öld. Faðir hans var myndlistarmaður og gallharður konungssinni og íhaldsmaður sem var sérstaklega í nöp við valdatöku Napóleons 3.. Heimsmynd sonarins var talsvert öðruvísi. Í uppvexti sínum upplifði hann niðurlægjandi ósigur þjóðar sinnar í Fransk-prússneska stríðinu, stofnun Parísarkommúnunnar og þriðja lýðveldisins. Margir ungir Frakkar litu svo á að land þeirra væri að dragast aftur úr nágrannaríkjunum og að leita yrði nýrra aðferða til að leiða Frakkland á ný til vegs og virðingar.

Coubertin varð snemma áhugasamur um menntamál og taldi að úrbætur í skólamálum væri lykillinn að því að koma Frakklandi aftur í fremstu röð. Árið 1883, tvítugur að aldri, heimsótti hann Bretland til að kynna sér kennslustefnu þarlendra. Hann sannfærðist um að styrkur breska skólakerfisins lægi í mikilli áherslu á íþróttaiðkun, einkum í heimavistarskólum drengja. Sérstök fyrirmynd hans var Thomas Arnold skólastjóri í Rugby-drengjaskólanum og þá einkum sú rómantíska mynd sem hann hafði dregið upp af lífi breskra skóladrengja í skáldsögunni Tom Brown's School Days frá árinu 1857. Sú bók átti stóran þátt í að festa í sessi hugmyndina um að stífar íþróttaæfingar ættu stærstan þátt í að móta skapgerð breskra karlmanna úr efri stéttum og væru því ástæðan fyrir hernaðarlegum og efnahagslegum yfirburðum Breta. Sjálfur var Coubertin virkur þátttakandi í íþróttum og var til að mynda dómari í úrslitaleik fyrstu Frakklandskeppninnar í ruðningi.

Líkt og aðrir menntamenn sinnar tíðar, sá Coubertin menningu forn-Grikkja í hillingum. Að hans mati höfðu Grikkir náð fullkomnun með því að leggja áherslu á bæði andlegar og líkamlegar menntir, þar sem heimspeki og vísindastarf þrifust samhliða íþróttakeppnum, þar sem Ólympíuleikana fornu bar hæst. Þeirri hugmynd skaut því snemma niður hjá Coubertin að rétt væri að endurvekja Ólympíuleikana og leiða þar saman unga afburðamenn frá ýmsum löndum. Hugmyndin var þó ekki alveg ný af nálinni. Í Englandi hafði læknirinn William Penny Brookes um langt árabil staðið fyrir íþróttakeppni sem kölluð var Ólympíuleikar og þeir Brookes og Coubertin voru í nokkrum samskiptum. Þá voru á árunum 1859-75 haldnir þrennir íþróttaleikar í Aþenu sem kallaðir voru Ólympíuleikar Zappas eftir stofnenda þeirra.

 

Með tímanum fangaði hugmyndin um endurreisn Ólympíuleikanna hug Coubertin allan. Frá því um 1889 fór hann öllum árum að vinna hugmyndinni fylgis og kom upp öflugu tengslaneti í því skyni, jafnt við íþróttaforkólfa sem þjóðhöfðingja og stjórnmálafólk. Árið 1894 efndi hann til mikillar alþjóðlegrar ráðstefnu í París í þessu skyni. Í hans huga ættu hinir endurreistu Ólympíuleikar að vera haldnir á fjögurra ára fresti, líkt og upprunalegu leikarnir, en í stað þess að fara ætíð fram á sama stað skyldu þeir færast milli stórborga veraldar með keppendur frá öllum heimshornum.

Engin stór alþjóðleg íþróttamót höfðu verið haldin þegar hér var komið sögu og ljóst að kostnaðurinn yrði mikill. Sjálfur sá Coubertin fyrir sér að fæðingarborg hans París myndi vera í hlutverki gestgjafa á fyrstu Ólympíuleikunum, sem e.t.v. mætti halda aldamótaárið 1900. Í ljós kom hins vegar að yfirvöld í Grikklandi og ekki hvað síst konungurinn Georg 1. voru áhugasöm um að halda leikana í Aþenu til að efla þjóðerniskennd heimamanna og koma Grikklandi á heimskortið. Fyrstu nútímaólympíuleikarnir fóru því fram í Aþenu 1896 og vöktu mikla athygli þótt íþróttaafrekin á leikunum hafi ekki verið neitt til að hrópa húrra fyrir.

Á þinginu í París 1894 hafði Coubertin barón látið kjósa Grikkjann Demetrius Vikelas sem fyrsta forseta Alþjóðaólympíunefndarinnar en sjálfur látið nægja að stjórna bak við tjöldin. Tveimur árum síðar tók hann hins vegar formlega við valdataumunum og átti eftir að sitja á forsetastóli í nærri þrjá áratugi, til 1925. Allan þann tíma var hann langáhrifamesti einstaklingurinn innan Ólympíuhreyfingarinnar og réð flestu því sem hann vildi ráða.

Þótt flestum bæri saman um að leikarnir í Aþenu hefðu tekist vel gegndi ekki sama máli um næstu tvo leika, í París 1900 og St. Louis 1904, sem hvorir tveggja voru skipulagðir í tengslum við heimssýningar þar sem íþróttakeppninar féllu í skuggann af öðrum uppákomum og teygðust yfir margra mánaða tímabil. Litlu mátti muna að þessi óskipulögðu mót riðu Ólympíuleikunum að fullu og rann skipulagsleysið í París Coubertin sérstaklega til rifja.

Segja má að Ólympíuleikunum hafi verið bjargað þegar Aþena tók að sér að halda leikana að nýju árið 1906, sem urðu svo stökkpallur fyrir velheppnaða leika í kjölfarið. Engu að síður gekk Coubertin hart fram í að má 1906-leikana út úr öllum opinberum skrám Ólympíunefndarinnar, líklega af ótta við að Grikkir ásældust að verða fastir gestgjafar.

 

Næstu árin þurfti Coubertin oft að sigla úfinn sjó til að tryggja framtíð leikanna. Á árum fyrri heimsstyrjaldarinnar þurfti að fella niður keppni og afar óljóst var hvort áhugi yrði fyrir alþjóðaíþróttamótum af þessu tagi í andrúmslofti einangrunarstefnu eftirstríðsáranna. Coubertin tókst að endurvekja leikanna en þó án þátttöku öxulveldanna sem tapað höfðu í stríðinu.

Undir lok stjórnartíðar Coubertin tókst honum að sannfæra félaga sína um að fela Parísarborg að halda leikana á nú sumarið 1924. Leikarnir þóttu velheppnaðir og ári síðar dró Coubertin sig í hlé, þótt áhrif hans á rekstur Ólympíuhreyfingarinnar yrðu mikil allt til dauðadags.

Meðal þess sem Coubertin hefur verið gagnrýndur fyrir í seinni tíð er einstrengingsleg afstaða hans til áhugamennsku í íþróttum, þar sem Ólympíuhreyfingin leitaðist að nafninu til við að banna öllum þátttöku sem fengju greitt fyrir íþróttaiðkun, þótt markmiðið kynni að virðast göfugt fól það í raun í sér kröfu um að íþróttir væru einungis fyrir auðmenn sem gætu leyft sér að æfa og keppa án þess að hafa af því tekjur. Þá var Coubertin alla tíð andsnúinn því að konur tækju þátt í íþróttum og taldi að þær ættu ekkert erindi á Ólympíuleika.

• Fyrirmynd greinarinnar var „Pierre de Coubertin“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 7. október 2024.