Líbía

Nafnið „Líbía“ kemur fyrst fyrir í áletrun frá tímum Ramsesar 2. sem rbw. Þetta nafn var almennt heiti á stóru bandalagi Berba sem bjuggu á frjósömum landsvæðum í Kýrenæku og Marmaríku: „Konungurinn Meryey leiddi 40.000 manna her og bandalag ættbálka sem nefnist „höfðingjar Libua“ í stríði gegn Mernepta faraó árið 5 (1208 f.o.t.)“.^[1] Þessi átök eru nefnd í Stóru Karnakáletruninni í vesturhluta Nílarósa á 5. og 6. ríkisári Mernepta og þeim lyktaði með ósigri Meryeys.

Nafnið Líbía er dregið af Libu eða Libúē (gríska: Λιβύη Libyē) sem vísaði almennt til íbúa Kýrenæku og Marmaríku. Það var endurvakið árið 1934 sem heiti á nýlendunni Ítölsku Líbíu^[2] til að taka við af eldri heitum Trípólítönu sem áður heyrði undir Tyrkjaveldi. Upphaflega hafði ítalski landfræðingurinn Federico Minutilli stungið upp á þessu heiti árið 1903.^[3]

Líbía fékk sjálfstæði árið 1951 sem „sameinaða konungsríkið Líbía“ (arabíska: المملكة الليبية المتحدة al-Mamlakah al-Lībiyyah al-Muttaḥidah), en breytti nafninu í „konungsríkið Líbía“ (المملكة الليبية al-Mamlakah al-Lībiyyah) árið 1963. Eftir að Muammar Gaddafi leiddi valdarán gegn konunginum árið 1969 var nafni landsins breytt í „arabíska lýðveldið Líbía“. (الجمهورية العربية الليبية al-Jumhūriyyah al-‘Arabiyyah al-Lībiyyah). Opinbert heiti landsins frá 1977 til 1986 var „sósíalíska arabíska alþýðulýðveldið Líbía“ (الجماهيرية العربية الليبية الشعبية الاشتراكية) og „hið mikla sósíalíska arabíska alþýðulýðveldi Líbía“^[4] (الجماهيرية العربية الليبية الشعبية الاشتراكية العظمى,^[5] al-Jamāhīriyyah al-‘Arabiyyah al-Lībiyyah ash-Sha‘biyyah al-Ishtirākiyyah al-‘Udmá) frá 1986 til 2011.

Líbíska þjóðarráðið sem var stofnað 2011 notaði einfaldlega nafnið „Líbía“ og Sameinuðu þjóðirnar viðurkenndu landið opinberlega sem „Líbíu“ árið 2011^[6] eftir beiðni frá fastanefnd Líbíu sem vísaði í stjórnarskráryfirlýsingu Líbíu frá 3. ágúst 2011. Í nóvember 2011 var ISO 3166-1-staðlinum breytt þannig að nýtt nafn landsins varð „Libya“ á ensku og „Libye“ á frönsku.^[7]

Í desember 2017 tilkynnti fastanefnd Líbíu Sameinuðu þjóðunum að opinbert heiti landsins yrði hér eftir „Líbíuríki“ en „Líbía“ yrði áfram styttri útgáfa nafnsins.^[8]

 

Líbía er 1.759.540 km² að stærð og er því 16. stærsta land heims. Landið á strönd að Miðjarðarhafi í norðri og landamæri að Túnis og Alsír í vestri, Níger í suðvestri, Tjadí suðri, Súdan í suðaustri og Egyptalandi í austri. Líbía er á milli 19. og 34. breiddargráðu norður og 9. og 26. lengdargráðu austur.

Strönd Líbíu er 1.770 km að lengd, sú lengsta af ströndum allra Afríkuríkja við Miðjarðarhaf.^[9][10] Hafsvæðið við strönd Líbíu er stundum kallað Líbíuhaf. Loftslag er mjög þurrt eyðimerkurloftslag að mestu, en í norðurhéruðunum er mildara Miðjarðarhafsloftslag.^[11]

Helsta náttúruváin í Líbíu eru þurr og heitur svækjuvindur (sem í Líbíu nefnist gibli) og blæs úr suðri í einn til fjóra daga í senn á vorin og haustin. Auk hans ganga stundum ryk- og sandstormar yfir landið. Vinjar finnast á víð og dreif í eyðimörkinni í Líbíu. Þær helstu eru Ghadames og Kufra.^[12] Líbía er eitt af sólríkustu og þurrustu löndum heims út af ríkjandi eyðimerkurloftslagi.

Líbía var leiðandi í verndun villtra dýra í Afríku þegar El Kouf-náttúruverndarsvæðið var stofnað árið 1975. Eftir fall stjórnar Gaddafis hefur veiðþjófnaður aukist mikið. Dýrafræðingurinn Khaled Ettaieb hefur talað um að fyrir fall stjórnarinnar hafi jafnvel veiðirifflar verið bannaðir, en nú felli veiðiþjófar dýr með stríðstólum og allt að 200 gasellur hafi fundist í fórum hersveita sem drepa þær sér til skemmtunar.^[13]

 

Sögulega skiptist Líbía milli þriggja héraða (eða fylkja), Tripolitana í norðvestri, Kýrenæku í austri og Fezzan í suðvestri. Þessi þrjú héruð mynduðu fyrst eitt ríki þegar Ítalía vann þau af Tyrkjaveldi árið 1912.

Frá 2007 hefur Líbýa skipst í 22 umdæmi (baladiyat):