Referandòm

Yon referandòm ^[1] se yon pwosedi kote tout sitwayen nan yon kolektvite patikilye vote sou yon kesyon politik. Se yon pwosesis kote yon otorite politik konsilte tout sitwayen yon kolektivite sou yon pwopozisyon konsènan « yon mezi ke yon lòt otorite te pran oswa « yon desizyon yon otorite konte pran^[2] » ».

Pi souvan, sitwayen yo dwe reponn "wi" oswa "non" nan yon kesyon ki gen tèm ki te defini pa otorite konsiltasyon an. Desizyon pou òganize yon referandòm ka soti nan pouvwa egzekitif kominote a, nan yon gwoup k ap patisipe nan pouvwa lejislatif la, oswa nan yon apwòch petisyonè nan ka yon inisyativ popilè.

Souvan, pwosesis endepandans politik, ki konstitye yon nouvo Eta pa sesesyon nan yon pi gwo antye, enplike konsiltasyon sitwayen konsène yo nan yon referandòm otodetèminasyon.

Plebisit la se te yon pwosedi Repiblik Women nan tan lontan. Relasyon li ak Sezarism, dezi pou enpoze pouvwa pèsonèl yon moun fò, rete nan orijin anpil kritik kont referandòm lan^[3].

Referandòm teritoryal la, konsènan atachman yon kominote ak yon lòt, te egziste depi nan ane 1552 pou atachman vil Metz ak Wayòm Lafrans. Kalite referandòm sa a asosye ak dwa pèp yo pou yo detèmine tèt yo ^[4].

Pandan ke pifò demokrasi kontanporen yo te fè referandòm pandan tout listwa yo, kèk peyi te etabli yo kòm yon mòd regilye nan gouvènman an. Mwatye nan apeprè 800 referandòm ki te fèt nan nivo nasyonal atravè mond lan jouk nan fen ane 1993 yo te fèt nan Swis^[5]. Nan pifò peyi, desizyon pou òganize yon referandòm te soti nan pati politik ki gen pouvwa a ak objektif pou yo valide oryantasyon yo. Itilizasyon referandòm lan pwogrese espesyalman nan Swis^[6], nan Itali ak nan sèten Eta nan Etazini^[7].

Referandòm nan fè pati domèn lalwa: nou ka sèlman deside sou lwa pa referandòm. Nan rejim demokrasi reprezantatif, palmantè yo diskite ak amande lwa yo. Referandòm nan, dapre konsepsyon jiris la Raymond Carré de Malberg, vize limite ak kontwole pouvwa sa a. Si « lwa a se ekspresyon jeneral », li an sante ke konpwomi ke palmantè yo te jwenn ant divès enterè ak opinyon yo soumèt bay kosyon elektoral la. Plas referandòm lan nan yerachi pouvwa yo poze yon pwoblèm pratik. Lwa yo sijè a siveyans pou konfòmite ak Konstitisyon an, ki sitou pwoteje minorite yo. Ki jan referandòm lan konpare ak estanda sa a ^[8]?

Teknik yo pou aplike referandòm lan reyaji nan efè li. Metòd deklanche konsiltasyon an, libellé kesyon an, posib kowòm ak majorite kalifye, frekans yo sèvi ak li, fè li swa yon zouti pouvwa ki disponib pou reprezantan eli yo, oswa yon enstriman pou limitasyon ak kontwòl pa elektora a^[9]. Teknik pou enfliyanse vòt yo ak pervèti rezilta yo aplike tou nan referandòm lan^[10].

Yon referandòm kapab konsiltatif oswa pran desizyon, lokal, nasyonal oswa federal si sa aplikab, konvansyonèl si li konsène ratifikasyon yon trete entènasyonal, oswa transfè teritoryal si li enplike modifye limit yon kominote. Konstitisyon an pafwa fè òganizasyon li obligatwa; nan lòt ka, yon demann dwe kolekte nan petisyon yon sèten kantite siyati valab ^[11].

Opinyon piblik toujou ap mande, nan XXI^e syèk, pa sondaj opinyon. Referandòm lan kanpe deyò pou piblik li yo ak, pou moun ki kesyone, nati previzib. Pandan ke biwo vòt la kolekte yon opinyon san avètisman oswa enfòmasyon davans, referandòm lan gen anvan yon kanpay^[4]. Preparasyon sa a enfòme opinyon endividyèl, men pèmèt pozisyon kolektif yo fòme, pi souvan alantou pèsonalite etabli, ki pote li pi pre sistèm reprezantan an.

Pratik metòd sa a ki lye ak demokrasi dirèk montre yon sèten kantite limit ki ka rezime nan kat pwen:

• Referandòm nan lye ak ajanda politik òganizatè li yo, ki kontwole kalandriye li yo ansanm ak fòmilasyon kesyon yo poze a (“pwosesis kontwole ak pro-ejemonik”)^[12] ;
• Sijè yo diskite pafwa yo konplèks epi yo ka mande yon sèten ekspètiz ki pa nesesèman tande nan yon deba kote retoris la fè apèl a emosyons^[13] ;
• Referandòm nan « konsolide, e menm reifye, senp desizyon an majorite pran sou depans enterè minorite yo ak moun yo [… men se] yon kesyon pratik e non pa prensip^[14] » ak yon risk ke politisyen Laurence Morel konsidere kòm « trè surestime » bay istwa pratik referandòm lan: « Apa de kèk zòn, pa gen okenn prèv ki montre reprezantan yo pi toleran oswa plis pwogresis pase elektè yo. […e] li sifi pou lejislatè a bay yon revizyon jidisyè pou verifye konfòmite pwopozisyon referandòm yo ak dwa ak libète yo afime nan Konstitisyon an oswa lòt tèks ke yon peyi abònman^[15] ».
• Referandòm lan se pa yon deliberasyon. Votè yo pa gen pouvwa pou enfliyanse desizyon an. Yo dwe aksepte oswa rejte sa yo ofri yo. Yo pi souvan reponn yon sèl kesyon, wi oswa non^{[alpha 1]} . Okontrè, yon deba deliberatif tankou diskisyon sou yon pwojè lwa reponn successivement otan keksyon nesesè, eksprime nan amannman nan tèks la, anvan li deside sou rezilta a^[16].

 Atik detaye : inisyativ popilè.

Inisyativ popilè se pwodwi yon panse politik kote ideyal la se demokrasi dirèk, kontrèman ak demokrasi reprezantatif. Moun k ap defann demokrasi dirèk yo konsidere chwa politik yo kòm chwa esansyèlman moral yo, pou tout moun gen konpetans, alòske moun ki defann demokrasi reprezantatif yo kwè ke lejislasyon ak gouvènman an mande pou konpetans yo, ki vle di pwofesyonèl yo, ki votè yo chwazi.

Inisyativ popilè a genyen yon peryòd petisyon, pandan pwomotè yo kolekte siyati sètifye nan men sitwayen yo. Lè inisyativ popilè a fè pati enstitisyon yo, lalwa prevwa papòt siyati kalifye pou deklanche yon referandòm, ak delè pou kolekte yo. Kondisyon sa yo ranpli, egzekitif la oblije òganize yon referandòm^[17].

Kòm desizyon politik yo pa manke gen yon aspè moral ak yon aspè teknik, kesyon an poze poukisa nouou. Yon preferans moral, yon objektif vag, kite gwo latitid bay lejislatè a, ki ka fristre atant elektora yo. Redaksyon legal detaye, lè pa te gen okenn verifikasyon konplè sou legal yo ak lòt konsekans, ni diskisyon oswa negosyasyon ak pati ki pi konsène yo, gen risk pou yo kontrepwodiktif oswa pou yo rejte menm si prensip li a ta rasanble yon majorite. Peyi kote inisyativ popilè fè pati enstitisyon yo te adopte divès solisyon, daprè tradisyon politik yo. Yon Revizyon Inisyativ Sitwayen kapab konstitye yon etap preparasyon pou referandòm lan.

• Dosye otorite :

  • BnF (données)
  • LCCN
  • Japon
  • Espagne
  • Pologne
  • Israël
  • Tchéquie
• Avi nan diksyonè oswa ansiklopedi jeneralis :

  • Britannica
  • Dictionnaire historique de la Suisse
  • Dizionario di Storia
  • Universalis
  • Uppslagsverket Finland
• Marion Paoletti, « Référendum », 2013, dans I. Casillo et al., Dictionnaire critique et interdisciplinaire de la participation, Paris, GIS Démocratie et Participation, 2013 (ISSN 2268-5863).
• Étude des dispositions constitutionnelles relatives aux référendums dans plusieurs pays européens et aux États-Unis
• Oui ou non, le piège rhétorique du référendum
• Référendum direct de la 3e chambre Parlement Direct de la communauté française directe.