Rafael Dieste

Foi o último dos sete fillos (seis homes e unha muller) do galego Eladio Dieste Muriel e a uruguaia Olegaria Gonçalves Silveira, descendente de portugueses establecidos no Brasil. Con quince anos matriculouse na Escola Normal de Santiago de Compostela mais, en 1917, interrompeu os seus estudos para viaxar a México, onde moraba un irmán seu pero non se afacía e regresou ó ano seguinte.^[3]

De regreso a Rianxo iniciou a súa relación coa literatura da man de Manuel Antonio. Ambos os dous entraron en contacto co federalismo e o nacionalismo a través de Vicente Risco.

Entre 1921 e 1923, ao rematar os estudos, debeu facer o servizo militar na Guerra de Marrocos, e onde estivo dous anos.^[3] Publicou algúns relatos na revista Cuentos Nuevos de Santiago de Compostela. De regreso a Galiza, rematou a carreira de xornalismo e colaborou en varios xornais de Vigo, como Faro de Vigo, Galicia. Diario de Vigo e El Pueblo Gallego. En 1926 recolleu oito relatos xa publicados nestes dous últimos no libro Dos arquivos do trasno e, ano ano seguinte, publicou A fiestra valdeira.^[3] Ese mesmo ano, 1927, ingresou no Seminario de Estudos Galegos. Mentres, segue a publicar diversos artigos en El Pueblo Gallego, e todos eses textos serán incorporados á 2ª edición Dos arquivos do trasno de 1962, e na que se considera a definitiva de 1973.^[4]

Nos momentos finais da Ditadura de Primo de Rivera e comezos da República, Dieste formou parte dunha nova xeración que se debateu entre a dedicación á causa galega e o desexo dun triunfo persoal máis amplo nas letras españolas. Tras unha estancia en Londres, en 1932 trasladouse a Madrid para iniciar a súa carreira como escritor e incorpórase aos movementos literarios españois e abandona a escrita en galego, á cal só retornará de xeito circunstancial.^[5]

Foi animador nas Misións Pedagóxicas,^[5] e en 1933 encabezou a misión que visitou Galiza. Na provincia de Cáceres coñeceu a inspectora de educación Carmen Muñoz Manzano, con quen casou en Santander en 1934. Cunha bolsa de estudos da Junta para Ampliación de Estudios e Investigaciones Científicas viaxou en 1935 por Francia, Italia e Bélxica para estudar o teatro europeo.^[5][6]

O Golpe de Estado do 18 de xullo de 1936 sorprendeuno en Madrid, traballando nas Misións Pedagóxicas. Durante a Guerra civil española de 1936 formou parte da Alianza de Intelectuais Antifascistas promovida polos comunistas e foi un dos responsables da súa revista literaria, El Mono Azul, colaborou tamén na revista Nova Galiza, e El buque rojo.^[5] Foi nomeado director do Teatro Español, formando unha compañía con actores en paro. Seguiu a retirada republicana a Valencia en novembro de 1936, onde participou na fundación da revista literaria Hora de España e Barcelona a finais de 1937 e recibiu o encargo de Alfonso Daniel Rodríguez Castelao de dirixir Nova Galiza. En 1939 ingresou no Exército do Leste como comisario e participou na elaboración de El Combatiente del Este. Finalmente exiliouse coa caída de Cataluña.

 

Despois de breves estadías en Francia, Rotterdam e no Uruguai, estableceuse en Buenos Aires, onde traballou como director literario na Editorial Atlántida. En 1948, viaxou por Europa como comisionado do Museo Nacional de Artes Plásticas de Montevideo, e aceptou un posto de lector de Lingua e Literatura Españolas na Universidade de Cambridge até 1952, ao que seguiría outro lectorado no Instituto Tecnológico y de Estudios Superiores de Monterrei, México. En 1954 regresou a Buenos Aires e á Editorial Atlántida,^[5] na que apareceu a versión definitiva de A fiestra valdeira (1958).

 

En 1961 regresou a Rianxo e, un ano despois, publicou na Editorial Galaxia unha reedición de Dos arquivos do trasno, ampliando o número de contos. A mediados desa década instalouse na Coruña e o 18 de abril de 1971 ingresou na Real Academia Galega como membro de número co discurso A vontade de estilo na fala popular, respondido por Domingo García-Sabell.^[7] Colaborou en diversas publicacións e foi requirido para participar en conferencias, homenaxes e mesas redondas. As súas intervencións nestes actos públicos foron recollidas no libro póstumo Encontros e vieiros (1990). En 1977 asinou o "Manifesto dos 29", reclamando o autogoberno para Galiza.

Poucos meses antes da súa morte, apareceu o volume Antre a terra e o ceo, que recolle artigos dos anos vinte publicados en El Pueblo Gallego. Foi nomeado membro de honra da Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega en 1981.

Ocasionalmente utilizaba o pseudónimo Félix Muriel. Este dá nome ao instituto de educación secundaria de Rianxo, o IES Félix Muriel.

 

• Dos arquivos do trasno (1926). Foi traducida ao castelán^[8] e ao éuscaro.^[9]

• A fiestra valdeira (1927, El Eco de Santiago).
• Viaxe e fin de don Frontán (publicado postumamente en 1982).^[10]

• A vontade de estilo na fala popular (1971, Ediciós do Castro).
• Antre a terra e o ceo (1981, Ediciós do Castro).
• Encontros e vieiros (1990, Ediciós do Castro).
• Fragua íntima (1991, Sociedade de Cultura Valle-Inclán).
• Textos e crítica de arte (1995, A Nosa Terra).

 

• Juan de Luz (1929)
• "De cómo vino al mundo Félix Muriel" (revista De mar a mar, 1942)
• Historias e invenciones de Félix Muriel (relatos; Ed. Nova, 1943). Ilustrado por Luís Seoane.^[11]

• Quebranto de doña Luparia y otras farsas (1934)
• Viaje, duelo y perdición (Atlántida, 1945)

• Viaje, duelo y perdición: tragedia, humorada y comedia (1979)

• Rojo farol amante (Ed. Teseo, 1933)

• La vieja piel del mundo (Ed. Signo, 1936)
• Luchas con el desconfiado (Sudamericana, 1948)
• Nuevo tratado del paralelismo (Atlántida, 1955)
• Pequeña clave ortográfica (1956)
• Diálogo de Manuel y David (Galaxia, 1965)
• ¿Qué es un axioma? (Galaxia, 1967).
• Testamento geométrico (Ediciós do Castro, 1975)
• El alma y el espejo (Alianza, 1981)

• Promesa del viejo y la doncella (1938, con Eduardo Dieste)^[12]

• De cuatro a cuatro, 1940 (De catro a catro de Manuel Antonio). Colección Dorna, Emecé, Buenos Aires.^[13].

• Axeitos, X. L.; Seoane, X. (coordinadores) (1994). Luís Seoane e o libro galego na Arxentina [1937-1978]. Deputación da Coruña. pp. 18–19. 
• Angueira, Anxo (1995). De Rosalía a Dieste 33 anos das letras. Xerais. pp. 183–188. ISBN 84-7507-878-8. 
• Axeitos Agrelo, X. L. (2005). "Dieste, Rafael". Gran Enciclopedia Galega (DVD). El Progreso. ISBN 84-87804-88-8. 
• Fernández del Riego, F. (1990). Diccionario de escritores en lingua galega. Do Castro. p. 120. ISBN 978-84-7492-465-7. 
• Irizarry, E. (1979). Rafael Dieste (en inglés). Boston: Twayne Publishers. ISBN 0805763961. 
• ———— (1980). La creación literaria de Rafael Dieste (en castelán). Sada: Ediciós do Castro. ISBN 9788474920185. 
• Otero Fernández, David (1995). A vida de Rafael Dieste. Vigo: Editorial Galaxia. ISBN 978-84-7154-948-8. 
• Pallarés, Pilar; Tato, Laura (1995). Rafael Dieste. A Coruña: Asociación Sócio-Pedagóxica Galega. ISBN 84-920453-0-2. 
• Pena, Xosé Ramón (2016). Historia da literatura galega. III. De 1916 a 1936. Xerais. pp. 439–449. ISBN 978-84-9121-107-5. 
• Rabuñal, H. e Fernández Costas, X. M. (1995). Rafael Dieste. A franqueza e o mistério. Baía. ISBN 978-84-87674-59-4. 
• Rei Núñez, L. (2019). Rafal Dieste. O libre pensamento. Vigo: Ed. Xerais. ISBN 978-84-9121-484-7. 
• Vilavedra, D., ed. (1995). "Dieste Gonçalves, Rafael". Diccionario da literatura galega. I. Autores. Galaxia. pp. 181–182. ISBN 84-8288-019-5. 
• VV.AA. (1995). Rafael Dieste. Un crador total. Galaxia. ISBN 84-7154-920-4. 
• "Dieste Gonçalves, Rafael". Diccionario enciclopédico galego universal 21. La Voz de Galicia. 2003-2004. p. 127. ISBN 84-7680-429-6. 
• "Dieste Gonçalves, Rafael". Dicionario biográfico de Galicia 1. Ir Indo Edicións. 2010-2011. pp. 349–355. 
• "Dieste Gonçalves, Rafael". Enciclopedia Galega Universal 7. Ir Indo. 1999-2002. p. 311-314. ISBN 84-7680-288-9. 

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Rafael Dieste

• Retablo de fantoches
• Xeración de 1925
• II Congreso Internacional de Escritores para la Defensa de la Cultura

• "Rafael Dieste". Biblioteca Virtual Galega. UdC e Deputación da Coruña. 
•   García-Bodaño, S. "Galicia, letra a letra". YouTube. 
• "Rafael Dieste". Álbum de Galicia do Consello da Cultura Galega. 
• Fandiño Veiga, Xosé Ramón. "Rafael Dieste". Álbum da JAE do Consello da Cultura Galega. 
• "Dieste, Rafael". Asociación Socio-Pedagóxica Galega.