Paio Gómez Chariño

 

 

Naceu no seo dunha familia da nobreza do suroeste de Galicia e viviu os primeiros anos na vila de Pontevedra. Era fillo de Gonzalo Gómez Chariño e tivo dúas irmás: Teresa e María. Casou con María Xiráldez Maldonado, coa que tivo unha filla, Xoana Mariño Chariño, e tres fillos, Sueiro Gómez, Rui Páez e Álvar Páez Maldonado.

Participou na toma de Sevilla en 1248 coas tropas do rei Fernando III o Santo, polo cal recibiu terras en Sanlúcar de Barrameda. Quizais participou tamén na toma de Xaén dous anos antes. Foi vivir a Rianxo tras recibir o título de Señor da Vila, que herdou o fillo.

Posiblemente formou parte da corte de Afonso X e participaría en batallas navais da época, como a de Cádiz de 1263, a de Alxeciras de 1278, ou nas refregas contra os piratas mouriscos, fre­cuentes na época. Despois pasou á corte de Sancho IV. Entre agosto de 1284 e setembro de 1286 foi Almirante do Mar de Castela, asinando como tal varios documentos nos que se confirman privilexios reais, sucedendo no cargo a Pedro Laso de la Vega, que fora nomeado como tal en 1278. Desde ese cargo ordenou á veciñanza de Pontevedra construír unha galera para o rei, para amolar ao arcebispo compostelán Rodrigo González, o cal puido ser un dos motivos para ser relevado do cargo polos irmáns Pedro e Nuño Díaz de Castañeda.

No verán de 1286 acompañou o rei Bravo na súa peregrinación a Compostela desde as terras do Bierzo por Ourense e Pontevedra, regresando o rei a Castela pola Coruña, Betanzos e Lugo. Durante a súa estancia en Galiza concedeu varios privilexios en vilas, como os asinados en Pontevedra en agosto dese ano.

Até 1291 permaneceu afastado da corte, mais nese ano o rei Sancho regresou a Galiza para depor do cargo ao Adiantado Maior do Reino de Galiza, Juan Alfonso de Alburquerque, que apresou Chariño. En 1292 participou como capitán axudando a sufocar a rebelión contra o rei promovida por Juan Núñez. O 22 de novembro dese ano, foi nomeado Adiantado Maior de Galiza trala fuga de Juan Alfonso de Alburquerque a Portugal.

Logo da morte de Sancho IV na primavera de 1295, apoiou a Xoán Afonso de Borgoña na súa loita polo trono. Este nomeouno alcaide de varias vilas e castelos das terras de Zamora. O poeta finou en outono dese mesmo ano en Ciudad Rodrigo, asasinado polo seu parente Rui Pérez de Tenorio, fillo dunha curmá terceira da súa muller.

A súa viúva viviu en Pontevedra polo menos até 1306 e alí foron ambos soterrados. O seu sepulcro consérvase na igrexa do convento de San Francisco, que fora construído poucos anos antes e ao que a parella concedera varios predios e privilexios. O sepulcro de Chariño, construído posiblemente en 1308, representa o nobre en posición xacente, cun brasón nobiliario e a cabeza dun león. A finais do século XV engadíuselle un epitafio en caracteres góticos coa inscrición aqui : iace: el mui noble: caballero: payo guomez charino. el primero senor : derrianjo: que gano: a seuilla siendo de moros: y los: preuilegios: desta uilla: año de 1….

É un expoñente da perfección técnica e estética á que chegou o cancioneiro en galego no século XIII. Coñécenselle 28 composicións: 19 cantigas de amor, 6 cantigas de amigo^[5], un sirventés, unha cantiga de escarnio contra o trobador Afonso Lopez de Baian, e unha peza (CA 256) que foi cualificada de sirventés a Afonso X e de escarnio ou louvanza contra Sancho IV.

Once das cantigas de amor están recollidas no Cancioneiro da Ajuda (246 a 256, sen rúbrica), das cales tres aparecen xunto ás outras dezasete pezas a el atribuídas no Cancioneiro da Vaticana e no da Biblioteca Nacional. Destaca a relación das súas pezas co mar.

Carolina Michaëlis de Vasconcelos pensa que a súa época máis frutífera como autor foi durante a súa estancia na corte de Afonso X. Porén, Armando Cotarelo Valledor opina que escribiu durante un espazo de tempo máis amplo, entendendo que a cantiga de escarnio a Afonso Lopez de Baian é da época da conquista de Sevilla (cara a 1248), e que na tenzón que escribiu se fala dos feitos acontecidos en 1286 nas Cortes de Palencia.

Cando fai cantigas de mestría (quince pezas) adoita empregar estrofas de sete versos (doce pezas), usando as outras tres veces estrofas de seis versos. Para as cantigas de refrán (trece pezas), adoita usar estrofas de seis versos incluído un refrán de dous (once pezas). Para os versos, adoita usar os decasílabos iámbicos (alternan­cia de sílabas átonas con tónicas) de rima aguda, se ben en sete cantigas alterna versos graves con agudos e nunha usa só versos graves.

Entre os recursos utilizados destaca o paralelismo nas cantigas de amigo, o encabalgamento e a fiinda, que usa en seis das súas composicións. Esta estrofa final é propia de trobadores da lírica galego-portuguesa e máis concretamente da corte de Afonso X.

• Álvarez Blázquez, X. M.: Escolma da Poesía medieval (1198-1354). Castrelos. Vigo. 1975 - ISBN 84-7041-081-4
• Cotarelo Valledor, A.: Cancionero de Payo Gómez Chariño. Almirante y poeta (Siglo XIII). Victoriano Suárez. Madrid. 1934.
• Filgueira Valverde, José: Evocación de Pai Gómez Chariño. 1976 (en castelán).
• Vilavedra, Dolores, ed. (1995). Diccionario da Literatura Galega. Autores I. Vigo: Editorial Galaxia. ISBN 84-8288-019-5. 

• Cantiga de amigo: As froles do meu amigo, recreada polo Grupo de Música Antiga Meendinho