Castela-A Mancha

 

A comunidade autónoma atópase situada no centro da Península Ibérica, ocupando a maior parte da Submeseta sur, denominación que se dá á extensa chaira que conforma pártea sur da Meseta Central. Atópase encadrada ao sur do Sistema Central división natural coa Submeseta norte e con Castela e León. A pesar disto non faltan as paisaxes montañosas como o do xa nomeado Sistema central (ao norte), o Sistema Ibérico (ao nordeste) ou Serra Morena e os Montes de Toledo, ao sur.

É a terceira rexión española máis extensa cunha superficie de 79.463 km², o que representa o 15,7% do territorio estatal.

 

O clima de Castela-A Mancha é mediterráneo cun marcado carácter continental, denominado mediterráneo continentalizado.

É parecido ao clima mediterráneo típico pero con características de climas continentais, de temperaturas máis extremas. Este clima non recibe a influencia do mar, polo que as temperaturas son moito máis extremas, veráns con moita calor e invernos bastante fríos cunha oscilación de 18,5 °C. A estación estival é a máis seca e supéranse con gran frecuencia os 30 °C, alcanzándose esporadicamente máis de 35 °C. Con todo, no inverno é frecuente que as temperaturas baixen dos 0 °C, producíndose xeadas nas noites despexadas de nubes e nevadas esporádicas.

Castela-A Mancha pódese incluír dentro da denominada tradicionalmente "España Seca". As precipitacións non son moi abundantes seguindo un patrón moi parecido ao do clima mediterráneo típico. As precipitacións presentan un notable gradiente desde o centro da comunidade, onde non se alcanzan os 400 mm. ao ano, cara ás montañas onde se poden superar os 1.000 mm. ao ano, que se alcanzan nas vertentes da Serra de Gredos e a Serranía de Cuenca. Na maior parte da rexión chove menos de 600 mm. No entanto, a zona máis árida da rexión é o eixo de Albacete-Hellín, onde non se alcanzan os 300 mm. ao ano.

 

A Comunidade Autónoma de Castela-A Mancha xurdiu como tal, o 15 de novembro de 1978 ao constituírse como ente preautonómico. A súa polémica denominación veu motivada pola falta dunha identidade rexional sólida que puidese facer fronte aos provincialismos, que estaban fortemente arraigados, o que provocou a existencia de dúas tendencias rexionalizadoras: unha pretendía a constitución dunha Comunidade Castelá cuxos límites ían máis aló do Sistema Central; e a outra, pretendía a constitución dunha Comunidade Manchega formada polas provincias por onde se estende esta gran comarca, tomando como precedente histórico, en parte, o antigo núcleo de terras que comprendía a provincia da Mancha, declarada en tempos de Carlos III.

O seu Estatuto de Autonomía foi aprobado o 10 de agosto de 1982 (L.O. 9/1982, de 10 de agosto, que entrou en vigor o 17). Hoxe en día poderiamos definir a Castela-A Mancha como as terras da antiga Coroa de Castela situadas xeograficamente ao redor da gran comarca de A Mancha, que se estende por catro das súas provincias, máis a provincia de Guadalaxara. Polo que, historicamente é herdeira da rexión de Castela a Nova, que con anterioridade ás divisións provinciais comprendía aproximadamente o actual territorio castelán-manchego máis a Comunidade de Madrid, provincia que finalmente non foi incluída en Castela-A Mancha por motivos económicos e demográficos.

 

En 1785, co ordenamento territorial de Floridablanca, a rexión quedou dividida nas provincias de Cuenca, Guadalaxara, Madrid, A Mancha e Toledo, mentres que as poboacións de Albacete, Chinchilla, Almansa, Hellín e Yeste, coas súas respectivas comarcas, pasaron a formar parte da provincia e Reino de Murcia.

En 1833, coa división provincial de Francisco Javier de Burgos, modificáronse os límites provinciais, a maior parte da provincia da Mancha foi substituída pola de Cidade Real aínda que parte do seu territorio pasou ás provincias de Cuenca, Toledo e á recentemente creada provincia de Albacete, formada con parte dos territorios das antigas provincias de Cuenca, A Mancha e Murcia, incluíndose administrativamente na Rexión de Murcia ata a configuración autonómica actual, a pesar de que en 1869, durante a I República, esta provincia estivese entre as asinantes do Pacto Federal Castelán e de que en 1924 a súa Deputación promovese a creación dunha Comunidade Manchega.

Castela a Nova á súa vez, foi continuación do antigo Reino de Toledo que foi unha das taifas de Al-Andalus cuxa capital foi conquistada por Afonso VI de Castela en 1085. Posteriormente se reconquistaron as terras de Cuenca, en 1177, e o resto meridional, que comprende o Campo de Calatrava, o Val de Alcudia, e o alfoz de Alcaraz (Campo de Montiel e Sierra de Alcaraz), que serían consolidados en tempos de Afonso VIII de Castela; estas últimas, a partir da batalla das Navas de Tolosa, en 1212. Desde ese momento a historia de Castela-A Mancha fúndese coa do resto do Reino de Castela, do cal pasa a formar parte.

En 1605 publícase a primeira edición do libro que faría famosa unha das comarcas desta terra, Don Quixote da Mancha, escrito por Miguel de Cervantes Saavedra.

 

A lei orgánica 9/1982, de 10 de agosto, do Estatuto de Autonomía de Castela-A Mancha, para a Bandeira e a lei 1/1983 de 30 de xuño para o Escudo definen oficialmente cales son os símbolos de Castela-A Mancha.

Creada a rexión en forma de preautonomía discutíronse sete proxectos diferentes de bandeira. Finalmente elixiuse o proxecto presentado polo heraldista manchego Ramón José Maldonado. O artigo quinto do Estatuto de Autonomía expón:

• Un. A bandeira da rexión componse dun rectángulo dividido verticalmente en dous cadrados iguais: o primeiro, xunto ao mastro, de cor vermella carmesí cun castelo de ouro ma­zonado de sabre e aclarado de azur e o segun­do, branco.
• Dous. A bandeira da rexión ondeará nos edificios públicos de titularidade rexional, prol­vincial ou municipal, e figurará á beira da ban­dera de España, que ostentará lugar preeminen­che; tamén poderá figurar a representativa dos territorios históricos

O escudo de Castela-A Mancha baséase na bandeira autonómica e non ao revés como é habitual na heráldica. A lei 1/1983 de 30 de xuño describe así o escudo:

Artigo 1.º.- O escudo da Xunta de Comunidades de Castela-A Mancha é partido. No primeiro cuartel, en campo de goles un castelo de ouro ameado, aclarado de azur e mazonado de sabre. O segundo cuartel, campo de argento prata. Ao timbre, coroa real pechada, que é un círculo de ouro engastado de pedras preciosas, composto de oito florones, de follas de acanto, visibles cinco, interpolado de perlas e de cuxas follas saen sendos diademas sumados de perlas, que converxen nun mundo de azur, co semimeridiano e o ecuador de ouro sumado de cruz de ouro. A coroa forrada de goles.

Algunhas institucións da rexión adoptaron este escudo como parte dos seus propios emblemas, entre elas figuran as Cortes, o Consello Consultivo e a Universidade de Castela-A Mancha.

A pesar de que o artigo 5º do Estatuto de Autonomía indica que a rexión terá un himno propio, na actualidade tras máis de 25 anos de aprobación de devandito estatuto non se chegou a un acordo sobre un himno apropiado para a rexión.

Presentáronse varias propostas entre as que cabe destacar a de usar a "Canción do Sembrador" da zarzuela "A rosa do azafrán" de Jacinto Guerreiro, o "Canto á Mancha" de Tomás Barreira e algunha outra proposta como a presentada por un grupo de cidadáns de Villarrobledo co título de "Patria sen fin".

O artigo 8º do Estatuto de Autonomía expón que os poderes da Rexión exércense a través da Xunta de Comunidades de Castela-A Mancha. Son órganos da Xunta: as Cortes de Castela-A Mancha, o Presidente da Xunta e o Consello de Goberno.

As Cortes de Castela-A Mancha son un dos tres órganos que conforman a Xunta de Comunidades de Castela-A Mancha e onde reside a vontade popular a través dos 47 deputados elixidos por sufraxio universal, igual, libre, directo e secreto. Son elixidas por un prazo de catro anos mediante un sistema proporcional que asegura a representación das diversas zonas do territorio da Rexión. A circunscrición electoral é a provincia. A cada unha delas correspóndelle o seguinte número de deputados: Albacete, 10; Cidade Real, 11; Cuenca, 8; Guadalaxara, 7 e Toledo, 11. O artigo 10 do Estatuto de Autonomía expón que as eleccións serán convocadas polo Presidente da Xunta de Comunidades, nos termos previstos pola Lei que regule o Réxime Electoral Xeral, de maneira que se realicen o cuarto domingo de maio cada catro anos. A diferenza das comunidades autónomas do País Vasco, Cataluña, Galicia e Andalucía cuxo presidente ten a potestade de convocar eleccións en calquera momento.

Tras as eleccións autonómicas españolas de 2015, as Cortes de Castela-A Mancha están formadas por 16 deputados do PP, 15 do PSOE e 2 de Podemos. A sede das Cortes está situada no antigo Convento dos Franciscanos en Toledo, no chamado edificio de San Gil.

O Consello de Goberno é o órgano executivo colexiado da rexión, dirixe a acción política e administrativa rexional, exerce a función executiva e a potestade regulamentaria no marco da Constitución, do Estatuto, das leis do Estado e das leis rexionais. O Consello de Goberno componse do Presidente, dos Vicepresidentes, no seu caso, e dos Conselleiros.

é o encargado de dirixir a acción do Consello de Goberno, coordinar as funcións dos seus membros así como de ostentar a maior representación da rexión e a ordinaria do Estado na mesma. O presidente será elixido polas Cortes de entre os seus membros e será nomeado polo Rei. A Presidencia da Xunta de Comunidades de Castela-A Mancha atópase situada no histórico palacio toledano de Fuensalida.

Segundo os datos do Instituto Nacional de Estadística (INE) de 1 de xaneiro de 2010, Castela-A Mancha conta con 2 098 373 habitantes repartidos entre as súas cinco provincias. O 89,8% ten a nacionalidade española, o 5,5% comunitaria e o 5,3% restante son doutras nacionalidades.

A pesar de ser a terceira rexión máis extensa de España, detrás de Castela e León e Andalucía, é unha das menos poboadas situándose no noveno posto de entre as demais comunidades autónomas españolas. A poboación da rexión representa o 4,46% da poboación nacional.

Listaxe	Cidade	Provincia	Pob.	Listaxe	Cidade	Provincia	Pob.	Albacete   Talavera de la Reina   Guadalaxara
1	Albacete	Albacete	173.329	11	Hellín	Albacete	30.306
2	Guadalaxara	Guadalaxara	85.871	12	Valdepeñas	Cidade Real	30.077
3	Toledo	Toledo	84.873	13	Illescas	Toledo	28.894
4	Talavera de la Reina	Toledo	83.417	14	Seseña	Toledo	25.835
5	Cidade Real	Cidade Real	74.746	15	Villarrobledo	Albacete	25.184
6	Cuenca	Cuenca	54.690	16	Almansa	Albacete	24.419
7	Puertollano	Cidade Real	47.035	17	Manzanares	Cidade Real	17.997
8	Tomelloso	Cidade Real	35.873	18	Daimiel	Cidade Real	17.929
9	Azuqueca de Henares	Guadalaxara	35.009	19	La Solana	Cidade Real	15.479
10	Alcázar de San Juan	Cidade Real	30.576	20	La Roda	Albacete	15.476
Censo 2019[4]

 

Segundo os datos oficiais do INE a 1 de xaneiro de 2010, Castela-A Mancha consta de 919 municipios o que supón o 11,3% de todos os municipios de España. Deles, 497 teñen menos de 500 habitantes, 226 entre 501 e 2.000 habitantes, 158 entre 2.000 e 10.000 habitantes e só 38 poboacións teñen máis de 10.000 habitantes. A organización dos núcleos de poboación é moi dispar, sendo pequenos e numerosos no norte e de maior entidade e menor número no sur. Consecuencia esta do modo de repoboación que se empregou durante a Reconquista.

 

 

Aínda que segundo o Estatuto de Autonomía as divisións comarcais poden ser recoñecidas como entidade local con personalidade xurídica e demarcación local propia, hoxe en día non existen comarcas de rango oficial e relevancia política. No entanto, diversos organismos oficiais provinciais realizaron comarcalizaciones das súas respectivas provincias con distintos fins: administrativo, económico e turístico. Así mesmo, en Castela-A Mancha existen comarcas de gran tradición histórica, que algunhas veces non se circunscriben a unha única provincia.

• Comarcas de Albacete:

• Campos de Hellín
• Llanos de Albacete
• La Mancha del Júcar-Centro
• Manchuela albaceteña
• Monte Ibérico-Corredor de Almansa
• Sierra de Alcaraz y Campo de Montiel
• Sierra del Segura

• Comarcas de Cidade Real:

• Alcudia
• Campo de Calatrava
• Mancha
• Montes
• Montiel
• Sierra Morena

• Comarcas de Cuenca:

• La Alcarria conquense
• La Mancha de Cuenca
• Manchuela conquense
• Serranía Alta
• Serranía Media-Campichuelo y Serranía Baja

• Comarcas de Guadalaxara:

• La Alcarria
• La Campiña
• Señorío de Molina
• La Serranía

• Comarcas de Toledo:

• La Campana de Oropesa
• La Jara
• La Mancha Alta de Toledo
• Mesa de Ocaña
• Montes de Toledo
• La Sagra
• Sierra de San Vicente
• Talavera (na división da Deputación de Toledo, o municipio de Talavera de la Reina forma, el só, unha comarca).
• Toledo (igual que con Talavera, a Deputación de Toledo considera ao municipio de Toledo unha comarca).
• Torrijos

 

A rexión xera o 3,4% do PIB nacional, o que supón 33 077 484 miles de ?, situándose no posto 9º de entre todas as comunidades españolas. O crecemento do PIB na última década mantívose, con algunha excepción, por encima da media española. A pesar deste dato Castela-A Mancha non avanzou en termos porcentuais respecto ao PIB nacional, situándose desde 2000 no 3,4% do total nacional.

En termos de PIB per cápita cun montante de 17.339 € ocupa o posto 17º de entre as rexións españolas, ao mesmo nivel que Andalucía e superando só a Estremadura e situándose lonxe da media española que está en 22.152 €. A principios e mediados da década dos 90 o municipio toledano de Sonseca foi varias veces a cidade con maior renda per cápita de España en relación poboación/salario.

Castela-A Mancha é a comunidade autónoma de España con maior número de quilómetros de autoestradas e autovías cun total de 2.790 km. De entre todas as estradas, as que soportan un maior tráfico son as autovías e autoestradas radiais que parten de Madrid, pois ademais de ser empregadas para o transporte interno en Castela-A Mancha, son tamén rutas de conexión nacionais e internacionais.

O goberno rexional puxo en marcha o Plan Rexional de Autovías co obxectivo de que todos os municipios con poboación superior aos 10.000 habitantes tivesen conexión cunha autovía polo que, se se cumpre, o 96% da poboación da rexión estará a menos de 15 minutos dunha vía de alta capacidade.^[5]

A compañía pública de ferrocarrís (Renfe Operadora) dispón de numerosas liñas e estacións ao longo de toda a xeografía castelán-manchega. Pola comunidade discorren numerosas liñas de longo percorrido, a maioría radiais desde Madrid, estando ademais todas as capitais de provincia conectadas pola Alta Velocidade Española.

A nivel de aeroportos, actualmente hai dous na comunidade: o aeroporto de Albacete e o aeroporto de Cidade Real, que é o primeiro aeroporto privado de toda España.

 

Non se pode entender a cociña de Castela-A Mancha sen facer un repaso á obra universal de Miguel de Cervantes, O enxeñoso hidalgo don Quixote da Mancha. Nesta obra, que se pode considerar un auténtico compendio da cociña manchega e castelá, Cervantes, a través dos 126 capítulos que a compón, fai referencia a unhas 150 receitas e pratos típicos da rexión, como poden ser os afamados duelos e quebrantos, o pisto manchego ou as faragullas en calquera das súas variedades: castelás ou manchegas.

A cociña castelán-manchega está conformada por gran variedade de pratos fortes e arraigados, aínda que de elaboración sinxela. A base desta cociña está na gran variedade de produtos hortofrutícolas de calidade do que dispón a rexión, sen esquecer a carne, tendo a caza un gran protagonismo en moitos pratos típicos. Todo isto acompañado dun gran abanico de viños, queixos de ovella e sobremesas móstranos a cociña máis tradicional que ben nos podería recordar á cociña que universalizaron Don Quixote e o seu fiel escudeiro Sancho Bandullo.

A pesar deste carácter tradicional da cociña rexional, hoxe en día, pódese atopar gran cantidade de restaurantes e mesóns nos que degustar os pratos tradicionais dunha forma máis creativa e cun toque de calidade.

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Castela-A Mancha

• Portal oficial de Castela-A Mancha (en castelán)
• Xunta de Comunidades de Castela-A Mancha (en castelán)