Mustafa Kemal Atatürk
Mustafa Kemal Atatürk (pronunciado: [musˈtäfä ceˈmäl ätäˈtyɾc]), nado en Tesalónica c. o 19 de maio de 1881[a] e finado en Istambul o 10 de novembro de 1938, foi un mariscal de campo turco, revolucionario, estadista, autor e pai fundador da República de Turquía, sendo o seu primeiro presidente desde 1923 ata a súa morte en 1938. Emprendeu profundas reformas progresistas , que modernizaron a Turquía nunha nación secular e industrializada.[1][2][3][4] Ideoloxicamente un secularista e nacionalista , as súas políticas e teorías sociopolíticas adoitan ser chamadas "kemalismo", e seguen a formar a fundación política do estado turco moderno.[1] Debido aos seus logros militares e políticos, Atatürk é considerado un dos líderes políticos máis importantes do século XX.[5]
Mustafa Kemal estableceuse como un líder militar moi capaz e intelixente mentres servía como comandante de división na batalla de Galípoli. Posteriormente loitou con bravura nas frontes de batalla da Anatolia e Palestina, conquistando algún renome para si durante a primeira guerra mundial.[6] Coa derrota sufrida polo Imperio Otomán a mans dos Aliados, e os plans seguintes para o repartimento do seu territorio, Mustafa Kemal liderou o movemento nacional turco, que se coñecería posteriormente como a guerra de Independencia turca; tras establecer un goberno provisional en Ancara, derrotou as forzas enviadas pola Tripla Entente. As súas campañas militares exitosas aseguraron a liberación do país e a proclamación da república relevando ao antigo goberno imperial otomán.
Como primeiro presidente de Turquía, Atatürk embarcou nun ambicioso programa de reformas políticas, económicas e culturais co obxectivo final de construír un estado-nación moderno, progresista e laico. Como admirador da Ilustración, Atatürk buscou transformar as ruínas do Imperio Otomán nunha nación-estado democrática e secular. Fixo a educación primaria gratuíta e obrigatoria, abrindo miles de escolas novas por todo o país. Tamén introduciu o alfabeto turco de base latina , substituíndo ao antigo alfabeto turco otomán. As mulleres turcas recibiron os mesmos dereitos civís e políticos durante a presidencia de Atatürk.[7] En particular, as mulleres tiñan dereito o voto nas eleccións locais pola lei núm. 1580 do 3 de abril de 1930 e uns anos despois, en 1934, sufraxio universal pleno.[8]
O seu goberno levou a cabo unha política de turquificación, tentando crear unha nación homoxénea, unificada e sobre todo laica baixo a bandeira turca.[9][10][11] Baixo Atatürk, ás poucas minorías indíxenas sobreviventes pedíronselles que falasen turco en público, pero tamén se lles permitiu manter as súas propias linguas ao mesmo tempo;[12] non en tanto os topónimos non turcos e as minorías turcas recibiron a orde de obter un apelido turco segundo as interpretacións turcas.[13][14] O parlamento turco concedeulle o apelido Atatürk en 1934, que significa "Pai dos turcos", en recoñecemento ao papel que desempeñou na construción da moderna República Turca.[15] Atatürk morreu o 10 de novembro de 1938 no Palacio de Dolmabahçe en Istambul, aos 57 anos;[16] sucedeuno como presidente İsmet İnönü quen fora durante moito tempo o seu primeiro ministro[17] e foi honrado cun funeral de estado.
En 1981, ano do centenario do nacemento de Atatürk, a súa memoria foi homenaxeada polas Nacións Unidas e a UNESCO, que o declararon Ano Atatürk no mundo e aprobou a resolución sobre o centenario de Atatürk, cualificándoo como "o líder da primeira loita contra o colonialismo e o imperialismo" e un "notable promotor do sentido do entendemento entre os pobos e da paz duradeira entre as nacións do mundo e que traballou toda a súa vida polo desenvolvemento da harmonía e a cooperación entre os pobos sen distinción".[18][19] Atatürk tamén foi acreditado pola súa paz na política exterior orientada ao mundo e a amizade con países veciños como Irán, Iugoslavia, Iraq e Grecia, así como a creación do Pacto dos Balcáns que resistiu as agresións expansionistas da Italia fascista.[20]
Traxectoria
[editar | editar a fonte]
Atatürk naceu no barrio de Ahmet Subaşı nunha casa (conservada como museo) da rúa Islahhane (agora rúa Apóstolo Paulo) no barrio de Koca Kasım Pasha en Salónica (Selanik),[21] Imperio Otomán (Tesalónica na actual Grecia). Os seus pais eran Ali Rıza Efendi, un oficial militar orixinario de Kodžadžik, secretario de títulos e comerciante de madeira, e Zübeyde Hanım filla dun campesiño turco. Só un dos catro irmáns de Mustafá sobreviviu á infancia, unha irmá chamada Makbule Atadan que morreu en 1956 os 71 anos.[22] Segundo Andrew Mango, a súa familia era musulmá, turcofalante e precariamente de clase media.[23] Crese por parte de algúns autores que o seu pai Ali Rıza era de orixe albanesa;[24][25][26] porén, segundo Falih Rıfkı Atay, Vamik D. Volkan, Norman Itzkowitz, Müjgân Cunbur, Numan Kartal e Hasan İzzettin Dinamo, os antepasados de Ali Rıza eran turcos, que finalmente descenden de Söke na provincia de Aydin de Anatolia.[27][28][29][30][31][32] Pénsase que a súa nai Zübeyde era de orixe turco,[25][26] e segundo Şevket Süreyya Aydemir, era de ascendencia Yörük.[33] Segundo varias afirmacións, descendía de albaneses,[34] macedonios musulmáns[35] ou búlgaros musulmáns.[36] Debido á gran comunidade xudía de Salónica no período otomán, moitos dos opositores islamistas sentíanse molestos polas súas reformas e afirmaban que Atatürk tiña antepasados Dönmeh, é dicir, xudeus que se convertían ao islam publicamente, pero que seguían conservando en segredo a súa crenza no xudaísmo.[37]
Nos seus primeiros anos, a súa nai animou a Atatürk a asistir a unha escola relixiosa, algo que fixo de mala gana e só brevemente. Máis tarde, baixo a dirección do seu pai, asistiu á Escola Şemsi Efendi (unha escola privada cun currículo máis laico). Cando tiña sete anos, o seu pai morreu.[38] A súa nai quería que aprendese un oficio, pero sen consultala, Atatürk presentou o exame de acceso á Escola Militar de Salónica. (Selanik Askeri Rüştiyesi) en 1893. En 1896, matriculouse no Liceo Militar de Monastir (na moderna Bitola, Macedonia do Norte). O 14 de marzo de 1899[39] matriculouse na Academia Militar Otomá no barrio de Pangaltı[40] no distrito de Şişli da capital otomá Constantinopla (a moderna Istambul) e graduouse en 1902 co grao de tenente. Máis tarde graduouse no Colexio Militar Otomán de Constantinopla o 11 de xaneiro de 1905.[39]
Carreira militar
[editar | editar a fonte]Primeiros anos
[editar | editar a fonte]
Pouco despois da súa graduación, foi detido pola policía polas súas actividades antimonárquicas. Despois do confinamento durante varios meses, foi liberado só co apoio de Rıza Pasha, o seu antigo director da escola.[41] Tras a súa liberación, Atatürk foi asignado ao quinto exército con base en Damasco como Capitán do Estado Maior[39] en compañía de Ali Fuat (Cebesoy) e Lütfi Müfit (Özdeş).[42] Uniuse a unha pequena sociedade revolucionaria secreta de oficiais reformistas dirixida polo médico militar Mustafa Elvan (Cantekin) chamado Vatan ve Hürriyet ("Patria e Liberdade"). O 20 de xuño de 1907, foi ascendido ao rango de capitán superior (Kolağası) e o 13 de outubro de 1907, foi asignado ao cuartel xeral do Terceiro Exército en Manastır.[43] Ingresou no Comité de Unión e Progreso (CUP), que contaba con 322 membros, aínda que nos anos posteriores deuse a coñecer pola súa oposición e as súas frecuentes críticas ás políticas levadas a cabo pola dirección da CUP. O 22 de xuño de 1908, foi nomeado inspector dos ferrocarrís otománs na Rumelia Oriental (Doğu Rumeli Bölgesi Demiryolları Müfettişi).[43] En xullo de 1908, xogou un papel na Revolución dos mozos turcos que tomou o poder do sultán Abdul Hamid II e restaurou a monarquía constitucional.
Propoñía a despolitización no exército, proposta que non lle gustou aos dirixentes da CUP. Por iso, foi enviado a Tripolitania Vilayet (actual Libia, entón un territorio otomán) co pretexto de reprimir unha rebelión tribal cara a finais de 1908.[41] Segundo Mikush, con todo, presentouse como voluntario para esta misión.[44] En xaneiro de 1909, despois de reprimila a revolta regresou a Constantinopla.
En abril de 1909 en Constantinopla, un grupo de soldados comezou unha contrarrevolución. Atatürk foi fundamental para reprimir a revolta.[45]
En 1910, foi chamado ás provincias otomás de Albania.[46][47] Nese momento Isa Boletini dirixía revoltas albanesas en Kosovo, e tamén se produciron revoltas en Albania.[48][49] En 1910, Atatürk reuniuse co lord albanés Eqrem Vlora, político, escritor e un dos delegados da Declaración de Independencia de Albania.[50][51]
Máis tarde, no outono de 1910, estivo entre os observadores militares otománs que asistiron ás manobras do exército de Picardía en Francia,[52] e en 1911, serviu no Ministerio de Guerra (Harbiye Nezareti) en Constantinopla por un curto período de tempo.
Guerra ítalo-turca (1911–12)
[editar | editar a fonte]
En 1911, ofreceuse como voluntario para loitar na guerra ítalo-turca[53] na Tripolitania otomá (actual Libia).[54] Serviu principalmente nas áreas próximas a Derna e Tobruk.[53] O exército invasor italiano tiña unha forza de 150.000 homes;[55] opuxeronselles 20.000 beduínos e 8.000 turcos.[56] Pouco antes de que o Italia lle declarase a guerra, moitas das tropas otomás en Libia foron enviadas á provincia otomá de Vilaia do Iemen para sufocar a rebelión alí, polo que o goberno otomán atopouse con escasos recursos para contrarrestar aos italianos en Libia. Gran Bretaña, que controlaba as provincias otomás de Exipto e Sudán, non permitiu que chegasen máis tropas otomás a Libia a través de Exipto. Os soldados otománs como Atatürk ían a Libia vestidos de árabes (arriscándose a ser encarcerados se as autoridades británicas en Exipto o notaban) ou nos escasos transbordadores dispoñibles (os italianos, que tiñan forzas navais superiores, controlaban efectivamente os itinerarios marítimos a Trípoli). Con todo, a pesar de todas as dificultades, as forzas de Atatürk en Libia lograron rexeitar aos italianos en varias ocasións, como na batalla de Tobruk do 22 de decembro de 1911.
Durante a batalla de Derna, os días 16 e 17 de xaneiro de 1912, mentres Atatürk asaltaba a fortaleza de Kasr-ı Harun, controlada polos italianos, dous avións italianos lanzaron bombas sobre as forzas otomás; unha acha de pedra calcaria dos entullos dun edificio danado impactou no ollo esquerdo de Atatürk, causándolle danos permanentes nos tecidos, pero non a perda total da vista. Recibiu tratamento médico durante case un mes; tentou, tras só dúas semanas, abandonar as instalacións sanitarias da Media Lúa Vermella pero cando a situación do seu ollo empeorou, tivo que volver e renovar o tratamento. O 6 de marzo de 1912, Atatürk converteuse en comandante das forzas otomás en Derna. Conseguiu defender e reter a cidade e a súa rexión circundante ata o final da guerra ítalo-turca, o 18 de outubro de 1912. Atatürk, Enver Bey, Fethi Bey e os demais comandantes militares otománs en Libia tiveron que regresar á Europa otomá tras o estalido das guerras dos Balcáns o 8 de outubro de 1912. Ao perder a guerra, o goberno otomán tivo que entregar Tripolitania, Fezzan e Cirenaica (tres provincias que forman a actual Libia) ao Reino de Italia mediante o Tratado de Lausana de 1912 asinado dez días despois, o 18 de outubro de 1912. Desde 1923, os historiadores prefiren denominar este tratado como "Tratado de Ouchy", en honra ao Castelo de Ouchy en Lausana onde se asinou, para distinguilo do posterior Tratado de Lausana de 1923 asinado entre os Aliados da primeira guerra mundial e a Grande Asemblea Nacional de Turquía en Ancara (entón coñecida como Angora).[57]
Guerras dos Balcáns (1912-1913)
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Guerras balcánicas.
- Véxase tamén: Primeira guerra balcánica e Segunda guerra balcánica.
O 1 de decembro de 1912, Atatürk chegou á súa nova sede na península de Gallipoli e, durante a primeira guerra balcánica, participou no desembarco anfibio de Bulair, na costa de Tracia, ao mando de Binbaşı Fethi Bey, pero esta ofensiva foi rexeitada durante a batalla de Bulair pola 7ª División de Infantaría de Rila o mando do xeneral búlgaro Georgi Todorov.[58] que estaba baixo o mando do Cuarto Exército de Bulgaria mandado por Stiliyan Kovachev.[59]
En xuño de 1913, durante a segunda guerra balcánica, participou coas forzas do exército otomán.[60] ao mando do caimacan (tenente coronel / coronel) Enver Bey que recuperou Didimótico e Edirne (Adrianópolis, a capital do Imperio Otomán entre 1365 e 1453, polo tanto de máxima importancia histórica para os turcos) xunto coa maior parte da Tracia oriental dos búlgaros.
En 1913, foi nomeado agregado militar otomán de todos os estados balcánicos (a súa oficina estaba en Sofía, Bulgaria) e ascendido ao rango de caimacan o 1 de marzo de 1914.[39] Durante a súa estancia en Bulgaria, coñeceu a Dimitrina Kovacheva, filla do xeneral búlgaro Stiliyan Kovachev (contra cuxas forzas loitara durante as guerras balcánicas), que acababa de terminar a súa educación en Suíza, durante un baile de Noitevella en Sofía e namorouse dela.[61] Os dous bailaron no baile e comezaron a ter unha cita secreta nos días seguintes.[61] Atatürk pediu dúas veces aos pais de Dimitrina o seu permiso para casar con ela (a segunda vez foi en 1915, durante a primeira guerra mundial) e foi rexeitada dúas veces, o que lle deixou unha tristeza de por vida.[61]
Primeira guerra mundial (1914–18)
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Primeira guerra mundial.
En 1914, o Imperio Otomán entrou nas frontes de Europa e Oriente Medio da primeira guerra mundial aliado coas Potencias Centrais. A Atatürk encomendóuselle a tarefa de organizar e comandar a 19ª división adscrita ao quinto exército durante o desembarco dos británicos, franceses, australiano e neozelandeses, na batalla de Galípoli. Converteuse no comandante da primeira liña despois de anticipar correctamente onde atacarían os aliados, e mantivo a súa posición ata que estes fuxiron, converténdose en abril de 1915 no primeiro comandante otomán en vencer a un exército occidental dende as cruzadas. Despois da batalla de Gallipoli, Atatürk serviu en Edirne ata o 14 de xaneiro de 1916. A continuación, asignóuselle o mando do XVI Corpo do Segundo Exército e envióuselle á campaña do Cáucaso despois de que a masiva ofensiva rusa alcanzase cidades clave de Anatolia. O 7 de agosto, reuniu as súas tropas e montou unha contraofensiva.[62] Dúas das súas divisións capturaron Bitlis e Muş, alterando os cálculos do comando ruso.[63]
Tras esta vitoria, o goberno do CUP en Constantinopla propuxo establecer un novo exército en Hejaz (Hicaz Kuvve-i Seferiyesi) e nomear a Atatürk para o seu mando, pero este rexeitou a proposta e este exército nunca se estableceu.[52] En cambio, o 7 de marzo de 1917, Atatürk foi ascendido do mando do XVI Corpo ao mando xeral do Segundo Exército, aínda que o exército do Tsar retirouse pronto ao estalar a revolución rusa.[52][62]
En xullo de 1917, foi nomeado ao mando do Sétimo Exército, substituíndo a Fevzi Pasha o 7 de agosto de 1917, que estaba baixo o mando do Grupo de Exércitos Yildirim do xeneral alemán Erich von Falkenhayn (despois de que as forzas británicas do xeneral Edmund Allenby capturaran Xerusalén en decembro de 1917, Erich von Falkenhayn foi substituído por Otto Liman von Sanders que se converteu no novo comandante do Grupo de Exércitos Yıldırım a principios de 1918.)[52] Atatürk non se levaba ben co xeneral von Falkenhayn e, xunto con Miralay İsmet Bey, escribiu un informe ao gran visir Talaat Pasha sobre a pésima situación e a falta de recursos adecuados. na fronte palestina. Non obstante, Talaat Pasha ignorou as súas observacións e rexeitou a súa suxestión de formar unha liña defensiva máis forte cara ao norte, na Siria otomá (nas zonas das vilaias de Beirut, Damasco e Alepo), con turcos no canto de alemáns ao mando.[52] Tras o rexeitamento do seu informe, Atatürk renunciou ao Sétimo Exército e regresou a Constantinopla.[52] Alí, encargáronlle a tarefa de acompañar ao príncipe herdeiro (e futuro sultán) Mehmed Vahideddin durante a súa viaxe en tren a Austria-Hungría e Alemaña.[52] Mentres estaba en Alemaña, Atatürk visitou as liñas alemás na Fronte Occidental e concluíu que as Potencias Centrais pronto perderían a guerra.[52] Non dubidou en expresar abertamente esta opinión ao káiser Guillerme II e aos seus xenerais de alto rango en persoa.[52] Durante a viaxe de regreso, permaneceu brevemente en Karlsbad e Viena para tratamento médico.[52]
Cando Mehmed VI converteuse no novo sultán do Imperio Otomán en xullo de 1918, chamou a Atatürk a Constantinopla, e despois de varias reunións nos meses de xullo e agosto de 1918, reasignouno ao mando do Sétimo Exército en Palestina.[64] Atatürk chegou a Alepo o 26 de agosto de 1918, logo continuou cara ao sur ata o seu cuartel xeral en Nablus. O Sétimo Exército sostiña o sector central da primeira liña. O 19 de setembro, no comezo da batalla de Megiddo, o Oitavo Exército sostiña o flanco costeiro pero esboroou e Liman Pasha ordenou ao Sétimo Exército que se retirara cara ao norte co fin de impedir que os británicos realizasen un pequeno envolvemento no río Xordán. O Sétimo Exército retirouse cara ao río Xordán pero foi destruído polo bombardeo aéreo británico durante a súa retirada de Naplusa o 21 de setembro de 1918.[65] Con todo, Atatürk logrou formar unha liña de defensa ao norte de Alepo. Segundo Lord Kinross, Atatürk foi o único xeneral turco que nunca sufriu unha derrota na guerra.[66]
A guerra rematou co Armisticio de Mudros que foi asinado o 30 de outubro de 1918, e todas as tropas alemás e austrohúngaras do Imperio Otomán tiveron tempo suficiente para retirarse. O 31 de outubro, Atatürk foi nomeado ao mando do Grupo de Exércitos Yıldırım, en substitución de Liman von Sanders. Atatürk organizou a distribución de armas aos civís en Antep en caso de conflito defensivo contra os aliados invasores.[52]
O último servizo activo de Atatürk no exército otomán foi organizar o regreso das tropas otomás que quedaban ao sur da liña defensiva. A principios de novembro de 1918, o Grupo de Exércitos Yıldırım foi disolto oficialmente, e Atatürk regresou, o 13 de novembro de 1918, a capital otomá, Constantinopla que se atopaba ocupada.[52] Durante un tempo traballou na sede do Ministerio de Guerra (Harbiye Nezareti) en Constantinopla e continuou as súas actividades nesta cidade ata o 16 de maio de 1919.[52] Ao longo das liñas establecidas da partición do Imperio Otomán, os Aliados (forzas británicas, italianas, francesas e gregas) ocuparon Anatolia. A ocupación de Constantinopla, seguida da ocupación de Esmirna (as dúas maiores cidades otomás da época) provocou o establecemento do Movemento Nacional Turco e a guerra da independencia turca.
Guerra de Independencia de Turquía (1919-1923)
[editar | editar a fonte]
O 30 de abril de 1919, Fahri Yaver-i Hazret-i Şehriyari ("Axudante de campo honorario da súa maxestade o sultán") Mirliva Atatürk foi asignado como inspector da inspección de tropas do Noveno Exército para reorganizar o que quedaba das unidades militares otomás e para mellorar a seguridade interna.[67] O 19 de maio de 1919 chegou a Samsun. O seu primeiro obxectivo foi o establecemento dun movemento nacional organizado contra as forzas de ocupación. En xuño de 1919, publicou a circular de Amasya, declarando que a independencia do país estaba en perigo. Renunciou ao exército otomán o 8 de xullo e o goberno otomán emitiu unha orde de arresto contra el, pero Kâzım Karabekir e outros mandos militares activos na Anatolia Oriental seguiron o exemplo de Atatürk e recoñecérono como o seu líder.[68]
O 4 de setembro de 1919, convocou un congreso en Sivas. Os que se opuxeron aos aliados en varias provincias de Turquía emitiron unha declaración conxunta nomeada Misak-ı Millî ("Pacto Nacional"). Atatürk foi nomeado xefe do comité executivo do Congreso,[69] que lle deu a lexitimidade que precisaba para a súa futura política.[70][69]
As últimas eleccións ao parlamento otomán celebradas en decembro de 1919 deron unha ampla maioría aos candidatos da "Asociación para a Defensa dos Dereitos de Anatolia e Romanía" (Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti), encabezada por Atatürk, que permaneceu en Angora, agora coñecida como Ancara. O cuarto (e último) mandato do parlamento abriuse en Constantinopla o 12 de xaneiro de 1920. Foi disolto polas forzas británicas o 18 de marzo de 1920, pouco despois de que se adoptase o Misak-ı Millî ("Pacto Nacional"). Atatürk pediu unhas eleccións nacionais para establecer un novo Parlamento turco – a "Grande Asemblea Nacional" (GNA).- con sede en Angora.[71] O 23 de abril de 1920, o GNA abriu con Atatürk como presidente; acto que levou o país a unha situación de diarquía.[72] En maio de 1920, a loita polo poder entre os dous gobernos levou a unha sentenza de morte, en ausencia de Mustafa Kemal polos tribunais marciales turcos.[73] Halide Edib (Adıvar) e Ali Fuat (Cebesoy) tamén foron condenados a morte xunto a Atatürk.[74]
O 10 de agosto de 1920, o gran visir otomán Damat Ferid Pasha asinou o Tratado de Sèvres, dando así por finalizados os plans para a división do Imperio Otomán, incluíndo as rexións que os cidadáns turcos consideraban o corazón do imperio. Atatürk declara traidores á dinastía otomá e insistiu na total independencia do país e na salvagarda dos intereses da maioría turca en "chan turco". Deste xeito convenceu ao GNA para que reunise un Exército Nacional que acabaría enfrontouse ao exército califal apontoado polas forzas de ocupación aliadas e tivo a tarefa inmediata de loitar contra as forzas armenias no fronte oriental e contra as forzas gregas que avanzaba cara ao leste desde Esmirna (hoxe coñecida como İzmir) que ocuparan en maio de 1919, na fronte occidental.[75]
Os éxitos militares do GNA contra a República Democrática de Armenia no outono de 1920 e máis tarde contra os gregos foron posibles grazas á subministración constante de ouro e armamento aos kemalistas por parte dos bolxevique do goberno ruso a partir do outono de 1920.[76]
Despois dunha serie de batallas durante a guerra greco-turca (1919-1922), o exército grego avanzou ata o río Sakarya, só oitenta quilómetros ao oeste do GNA. O 5 de agosto de 1921, Atatürk foi ascendido a comandante en xefe das forzas polo GNA.[77] A seguinte batalla de Sakarya foi librada entre o 23 de agosto e o 13 de setembro de 1921 e rematou coa derrota dos gregos. Despois desta vitoria, o 19 de setembro de 1921, Atatürk recibiu o rango de mareşal (mariscal de campo) e o título de Gazi pola Grande Asemblea Nacional. Os aliados, ignorando o alcance dos éxitos de Atatürk, esperaban impoñer unha versión modificada do Tratado de Sèvres como un acordo de paz en Angora, pero a proposta foi rexeitada. En agosto de 1922, Atatürk lanzou un ataque total contra as liñas gregas en Afyonkarahisar na batalla de Dumlupınar, e as forzas turcas recuperaron o control de Esmirna o 9 de setembro de 1922.[78] O 10 de setembro de 1922, Atatürk enviou un telegrama á Liga das Nacións indicando que a poboación turca estaba tan nerviosa que o Goberno de Ancara non sería responsable da conseguinte masacres que se puidesen producir.[79]
Establecemento da República de Turquía
[editar | editar a fonte]- Véxase tamén: Tratado de Lausana.
A Conferencia de Lausana comezou o 21 de novembro de 1922. Turquía, representada por İsmet İnönü do GNA, rexeitou calquera proposta que comprometera a soberanía turca,[80] como o control das finanzas turcas, as capitulacións, os estreitos e outras cuestións. Aínda que a conferencia fixo unha pausa o 4 de febreiro, continuou despois do 23 de abril centrándose principalmente nos temas económicos.[63] O 24 de xullo de 1923, o Tratado de Lausana foi asinado polas Potencias co GNA, recoñecendo así a este último como o goberno legal de Turquía.
O 29 de abril de 1923 proclamábase a República de Turquía con Mustafa Kemal como o seu presidente, dende alí iniciou unha política de homoxeneización da poboación: intercambio de poboación con Grecia, persecución da lingua kurda; a reforma cultural: substitución do alfabeto árabe polo latino, reforma da educación e modernización das estruturas do estado: laicismo, código civil.[81] Desde entón, o Día da República celébrase como festa nacional nesa data.[82]
Foi reelixido nas urnas en 1927, 1931 e 1935, así mesmo no ano 1934 a Asemblea Nacional de Turquía concedeulle o título de Atatürk, que significa Pai dos turcos.
Presidencia
[editar | editar a fonte]Co establecemento da República de Turquía, comezaron os esforzos para modernizar o país. O novo goberno analizou as institucións e constitucións de estados occidentais como Francia, Suecia, Italia e Suíza e adaptounas ás necesidades e características da nación turca. Destacando a falta de coñecemento do público sobre as intencións de Atatürk, a poboación turca estaba ilusionada: "Estamos volvendo aos días dos primeiros califas".[83] Atatürk colocou a Fevzi Çakmak, Kâzım Özalp e İsmet İnönü en posicións políticas onde puidesen instituír as súas reformas. Aproveitou a súa reputación como un líder militar eficiente e pasou os anos seguintes, ata a súa morte en 1938, instituíndo reformas políticas, económicas e sociais. Ao facelo, transformou a sociedade turca que se percibía a si mesma como unha parte musulmá dun vasto imperio nun estado-nación moderno, democrático e secular. Isto tivo unha influencia positiva no capital humano porque a partir de entón, o que importaba na escola era a ciencia e a educación; O islam concentrábase nas mesquitas e lugares relixiosos.[84]
Políticas internas
[editar | editar a fonte]
O obxectivo impulsor de Atatürk era a total independencia do país.[85] Polo que clarou a súa posición respecto disto:
...Por total independencia, entendemos, por suposto, a total independencia económica, financeira, legal, militar, cultural e de liberdade en todos os asuntos. Ser privado de independencia en calquera delas equivale a que a nación e o país sexan privados de toda a súa independencia.[86]
Dirixiu amplas reformas en aspectos sociais, culturais e económicos, establecendo a columna vertebral das estruturas lexislativas, xudiciais e económicas da nova República. Aínda que máis tarde foi idealizado por algúns como creador de reformas amplas, moitas das súas ideas reformistas xa eran comúns nos círculos intelectuais otománs a principios do século XX e foron expresadas máis abertamente despois da Revolución dos mozos turcos.[87]
Atatürk creou unha bandeira para marcar os cambios entre o antigo réxime otomán e o novo republicano. Cada cambio simbolizábase como unha frecha nesta bandeira. Esta ideoloxía definitoria da República de Turquía coñécese como as "Seis Frechas", ou kemalismo. O kemalismo baséase na concepción de Atatürk do realismo e o pragmatismo[88]. Os fundamentos do nacionalismo, o populismo e o etatismo definíronse baixo as seis frechas. Estes fundamentos non eran novos na política mundial nin, de feito, entre a elite de Turquía. O que os fixo únicos foi que estes fundamentos interrelacionados formuláronse explicitamente para as necesidades de Turquía. Un bo exemplo é a definición e aplicación do laicismo; o Estado laico kemalista difería significativamente dos Estados predominantemente cristiáns.
Xurdimento do Estado, 1923-1924
[editar | editar a fonte]
As anotacións do diario privado de Atatürk datadas antes do establecemento da república en 1923 demostran que cría na importancia da soberanía do pobo. Ao forxar a nova república, os revolucionarios turcos deron as costas á corrupción e decadencia que percibían na cosmopolita Constantinopla e a súa herdanza otomá.[89] Por exemplo, denominou Ancara a nova capital do país e reformou o servizo postal turco. Outrora unha cidade de provincias no profundo de Anatolia, a cidade converteuse así no centro do movemento independentista. Atatürk quería un "goberno directo da Asemblea"[90] e visualizou unha democracia representativa, soberanía parlamentaria, onde o Parlamento Nacional sería a fonte última de poder.[90]
Nos anos seguintes, cambiou un pouco a súa postura; o país necesitaba unha inmensa reconstrución e o "goberno directo da Asemblea" non podía sobrevivir nunha contorna así. Os revolucionarios enfrontáronse aos desafíos dos partidarios do antigo réxime otomán, e tamén dos partidarios de ideoloxías máis novas como o comunismo e o fascismo. Atatürk viu as consecuencias das doutrinas fascista e comunista nas décadas de 1920 e 1930 e rexeitou ambas.[91] Evitou a propagación en Turquía do goberno do partido totalitario que dominaba a Unión Soviética, Alemaña e Italia.[92] Algúns percibían a súa oposición e silenciamiento destas ideoloxías como un medio de eliminar a competencia; outros crían que era necesario para protexer ao novo Estado turco de sucumbir á inestabilidade das novas ideoloxías e faccións enfrontadas.[93] Baixo Atatürk, púxose en marcha o proceso de arresto coñecido como detencións de 1927 (1927 Tevkifatı), e aplicouse unha política de arrestos xeneralizada contra os membros do Partido Comunista de Turquía. Figuras políticas comunistas como Hikmet Kıvılcımlı, Nâzım Hikmet e Şefik Hüsnü foron xulgadas e condenadas a penas de prisión. Posteriormente, en 1937, unha delegación encabezada por Atatürk decidiu censurar os escritos de Kıvılcımlı por consideralos propaganda comunista prexudicial.[94][95][96]
O corazón da nova república era a GNA, establecida durante a guerra de independencia turca por Atatürk.[97] As eleccións eran libres e utilizaban un sistema electoral igualitario que se baseaba nunha votación xeral.[97] Os deputados da GNA actuaban como a voz da sociedade turca ao expresar as súas opinións e preferencias políticas. Tiña dereito a seleccionar e controlar tanto ao Goberno como ao Primeiro Ministro. Inicialmente, tamén actuaba como poder lexislativo, controlando ao poder executivo e, en caso necesario, servía como órgano de escrutinio en virtude da Constitución turca de 1921.[97] A Constitución turca de 1924 establecía unha laxa separación de poderes entre os órganos lexislativo e executivo do Estado, mentres que a separación destes dous dentro do sistema xudicial era estrita. Atatürk, entón Presidente, ocupaba unha posición dominante neste sistema político.
O réxime de partido único estableceuse de facto en 1925, tras a aprobación da constitución de 1924. O único partido político da GNA era o "Partido do Pobo", fundado por Atatürk o 9 de setembro de 1923. (Pero segundo a cultura do partido a data de fundación foi o día da apertura do Congreso de Sivas, o 4 de setembro de 1919). O 10 de novembro de 1924, pasou a chamarse Cumhuriyet Halk Fırkası ou Partido Popular Republicano (a palabra fırka foi substituída pola palabra parti en 1935).
Independencia cívica e Califato, 1924–1925
[editar | editar a fonte]
A abolición do califato e outras reformas culturais atopáronse cunha feroz oposición. Os elementos conservadores non o viron favorablemente e lanzaron ataques contra os reformistas kemalistas.[98] Esta foi unha dimensión importante no impulso de Atatürk para reformar o sistema político e promover a soberanía nacional. Por consenso da maioría musulmá a principios de século, o califato foi o concepto político central do islam sunita.[99] A abolición do sultanato foi máis doado porque a supervivencia do califato daquela satisfacía aos partidarios do sultanato. Isto produciu un sistema dividido coa nova república por un lado e unha forma de goberno islámica co califa do outro, e Atatürk e İnönü estaban preocupados de que "alimentaría as expectativas de que o soberano volvería disfrazado de califa"."[100] O califa Abdülmecid II foi elixido despois da abolición do sultanato (1922).
O califa tiña o seu propio tesouro persoal e tamén contaba cun servizo persoal que incluía persoal militar; Atatürk dicía que non había ningunha xustificación "relixiosa" ou "política" para iso. Cría que o califa Abdülmecid II seguía os pasos dos sultáns en asuntos internos e externos: aceptaba e respondía aos representantes e oficiais de reserva estranxeiros, e participaba en cerimonias e celebracións oficiais.[101] Quería integrar os poderes do califato nos poderes da GNA. As súas actividades iniciais comezaron o 1 de xaneiro de 1924, cando[101] İnönü, Çakmak e Özalp consentiron a abolición do califato. O califa fixo unha declaración no sentido de que non interferiría nos asuntos políticos.[98] O 1 de marzo de 1924, na Asemblea, Atatürk dixo:
A relixión do Islam será elevada si deixa de ser un instrumento político, como fora o caso no pasado.[102]
O 3 de marzo de 1924, o califato foi abolido oficialmente e os seus poderes dentro de Turquía foron transferidos á GNA. Outras nacións musulmás debateron unilateralmente a validez da abolición do califato de Turquía mentres decidían si debían confirmar a acción turca ou nomear un novo califa.[98] En maio de 1926 celebrouse unha "Conferencia do Califato" no Cairo e aprobouse unha resolución que declaraba o califato "unha necesidade no Islam", pero non se levou á práctica esta decisión.[98]
Celebráronse outras dúas conferencias islámicas na Meca (1926) e Xerusalén (1931), pero non lograron alcanzar un consenso.[98] Turquía non aceptou o restablecemento do califato e percibiuno como un ataque á súa existencia básica. Mentres tanto, Atatürk e os reformistas seguiron o seu propio camiño.[103]
O 8 de abril de 1924, abolíronse os tribunais da xaria coa lei "Mehakim-i Şer'iyenin İlgasına ve Mehakim Teşkilatına Ait Ahkamı Muaddil Kanun".[104][105]
Reforma educativa
[editar | editar a fonte]Tras a desintegración do califato, fíxose un gran esforzo por separar os asuntos gobernamentais dos relixiosos. A educación foi a pedra angular deste esforzo. En 1923, había tres grupos principais de institucións educativas. As institucións máis comúns eran os madrasas baseados no árabe, o Corán e a memorización. O segundo tipo de institucións eran os idadî e os sultanî, as escolas reformistas da época da Tanzimat. O último grupo incluía colexios e escolas minoritarias de linguas estranxeiras que utilizaban os últimos modelos de ensino para educar aos alumnos. A antiga educación madrasa modernizou.[106] Atatürk cambiou a educación islámica clásica por unha reconstrución das institucións educativas promovidas enerxicamente.[106] Vinculou a reforma educativa á liberación da nación do dogma, que consideraba máis importante que a Guerra da Independencia turca. Declarou:
Hoxe, a nosa tarefa máis importante e produtiva son os asuntos de educación nacional [unificación e modernización]. Temos que ter éxito nos asuntos de educación nacional e terémolo. A liberación dunha nación só se logra por esta vía».[107]
No verán de 1924, Atatürk convidou ao reformador educativo estadounidense John Dewey a Ankara para que lle asesorase sobre como reformar a educación turca.[106] As súas reformas da educación pública pretendían preparar aos cidadáns para desempeñar funcións na vida pública mediante o aumento da alfabetización pública. Quixo instituir a educación primaria obrigatoria para nenos e nenas; desde entón, este esforzo foi unha tarefa constante para a república. Sinalou que un dos principais obxectivos da educación en Turquía debía ser criar unha xeración nutrida co que el chamaba a «cultura pública». As escolas públicas estableceron un plan de estudos común que se coñeceu como a «unificación da educación».
A unificación da educación entrou en vigor o 3 de marzo de 1924 mediante a Lei de Unificación da Educación (núm. 430). Coa nova lei, a educación pasou a ser inclusiva, organizada segundo o modelo da comunidade civil. Neste novo deseño, todas as escolas sometían o seu plan de estudos ao «Ministerio de Educación Nacional», un organismo gobernamental que seguía o modelo dos ministerios de educación doutros países. Ao mesmo tempo, a república suprimiu os dous ministerios e subordinou o clero o departamento de asuntos relixiosos, un dos fundamentos do laicismo en Turquía. A unificación da educación baixo un único plan de estudos acabou cos «clérigos ou clero do Imperio Otomán», pero non foi o fin das escolas relixiosas en Turquía; trasladáronse á educación superior ata que gobernos posteriores as devolveron á súa antiga posición en secundaria tras a morte de Atatürk.
A súa política
[editar | editar a fonte]A súa premisa coma gobernante foi a de aplicar unha extrema europeización e secularización da sociedade turca como medio máis rápido para converter ao país nunha potencia industrial moderna, polo que se ben por moita xente é considerado como o pai de Turquía, para moitos outros é visto coma un extremista secular que tratou de emular aos países europeos a toda costa.
O seu gran legado é o laicismo e uniformidade do país, imposto moitas veces pola forza. O Califato, o título co que eran investidos os Sultáns Otománs, foi abolido en marzo de 1924, ao igual que título de paşa, polo que Kemal volveu ser simplemente Mustafa Kemal. Pecháronse as madrasas (escolas teolóxicas islámicas), e a xaria (lei islámica) foi substituída por un código civil á semellanza do suízo e adoptáronse o Código Penal italiano e o Código de Comercio alemán.
Alentouse tamén a emancipación das mulleres, para o que se redactaron un conxunto de leis. Mustafa Kemal casou en 1923 cunha muller educada en Occidente, Latife Uşşaki, de quen se divorciou en 1925. En decembro de 1934 deuse ás mulleres o dereito a voto e a ser escollidas coma membros do parlamento.
Kemal consideraba o fez, típico sombreiro otomán, un símbolo do feudalismo polo que ordenou a súa prohibición. Así mesmo tamén prohibiu o uso do velo polas mulleres, alentando a que os turcos usaran vestimentas occidentais, ao igual que o propio Kemal.
En 1928 decretou o cambio da grafía árabe por un alfabeto latino con algunhas modificacións, máis fácil de aprender e que facilitaba as publicacións impresas. Para afianzar este cambio obrigou a tódolos turcos entre seis e corenta anos a volver á escola, para aprender este novo alfabeto. O cambio non só foi de formas senón tamén de contido, cambiando moitas palabras de orixe persa ou otomá por novos termos.
A representación visual da figura humana estaba prohibida no Imperio Otomán, conforme coa lei islámica. Kemal rompeu con esta norma, impulsando a creación de novas escolas artísticas para nenos e facultades de Belas Artes.
Tamén levantou a prohibición islámica sobre o alcohol.
O 24 de novembro de 1934 a Asemblea Nacional de Turquía aprobou a Lei en relación aos apelidos, segundo a cal tódolos cidadáns turcos debían adoptar un apelido, xa que ata entón só se usaba un nome seguido de referencias aos nomes dos país. A Asemblea Nacional asignou por unanimidade a Mustafa Kemal o apelido de Atatürk, que significa Pai ou antepasado turco.
Reformas levadas a cabo
[editar | editar a fonte]- 1924: Peche das escolas relixiosas e abolición da xaria.
- 1924: Aprobación da Constitución.
- 1925: Prohibición do fez e o velo. Introduce a vestimenta occidental.
- 1925: Adopción do calendario occidental (calendario gregoriano).
- 1926: Introdución dun novo Código Civil baseado no suízo, rematando coa poligamia e o divorcio por repudio e introducindo o matrimonio civil.
- 1927: Elaboración do primeiro censo da poboación.
- 1928: Substitución do alfabeto árabe polo latino.
- 1928: Declaración a laicidade do Estado.
- 1933: Proclamación que as chamadas á oración e as recitación públicas do Corán deben facerse en turco no canto de en árabe.
- 1934: Concesión do dereito a voto ás mulleres e o dereito a ser elixidas como deputadas, podendo optar a postos de traballo oficiais.
- 1934: Introdución dos apelidos en substitución do nome único, de tradición árabe.
- 1935: Proclamación do domingo coma día de descanso.
Notas
[editar | editar a fonte]- Referencias
- ↑ 1,0 1,1 Cuthell Jr., David Cameron (2009). "Atatürk, Kemal (Mustafa Kemal)". En Ágoston, Gábor; Masters, Bruce. Encyclopedia of the Ottoman Empire. Nova York: Facts On File. pp. 56–60. ISBN 978-0-8160-6259-1. LCCN 2008020716. Consultado o 26 de outubro do 2022.
- ↑ Atatürk, Kemal. World Encyclopedia (en inglés) (Philip's). 2014. ISBN 9780199546091. doi:10.1093/acref/9780199546091.001.0001. Consultado o 9 de xuño de 2019.
- ↑ Books, Market House Books Market House (2003). Books, Market House, ed. Atatürk, Kemal. Who's Who in the Twentieth Century (en inglés) (Oxford University Press). ISBN 9780192800916. doi:10.1093/acref/9780192800916.001.0001. Consultado o 26 de outubro do 2022.
- ↑ Harold Courtenay Armstrong Gray Wolf, Mustafa Kemal: An Intimate Study of a Dictator. páxina 225
- ↑ "EINSTEIN AND ATATURK (Part 1), National Geographic Society Newsroom". Arquivado dende o orixinal o 22 de maio de 2021. Consultado o 26 de outubro de 2022.
- ↑ Zürcher, Turkey: a modern history , 142
- ↑ Mastering Modern World History by Norman Lowe, second edition
- ↑ Türkiye'nin 75 yılı, Tempo Yayıncılık, İstanbul, 1998, pp. 48, 59, 250
- ↑ Sofos, Umut Özkırımlı & Spyros A. (2008). Tormented by history: nationalism in Greece and Turkey. NovaYork: Columbia University Press. p. 167. ISBN 9780231700528.
- ↑ Toktaş, Şule (2005). "Citizenship and Minorities: A Historical Overview of Turkey's Jewish Minority". Journal of Historical Sociology 18 (4). pp. 394–429. doi:10.1111/j.1467-6443.2005.00262.x. Consultado o 26 de outubro do 2022.
- ↑ Jongerden, Joost; Verheij, Jelle, eds. (3 de agosto de 2012). Social relations in Ottoman Diyarbekir, 1870–1915. Leiden: Brill. p. 300. ISBN 978-90-04-22518-3.
- ↑ Kieser, Hans-Lukas, ed. (2006). Turkey beyond nationalism: towards post-nationalist identities ([Online-Ausg.] ed.). Londres: Tauris. p. 45. ISBN 9781845111410. Consultado o 26 de outubro do 2022.
- ↑ Öktem, Kerem (2008). "The Nation's Imprint: Demographic Engineering and the Change of Toponymes in Republican Turkey". European Journal of Turkish Studies (7). doi:10.4000/ejts.2243. Consultado o 26 de outubro do 2022.
- ↑ Aslan, Senem (29 decembro de 2009). "Incoherent State: The Controversy over Kurdish Naming in Turkey". European Journal of Turkish Studies. Social Sciences on Contemporary Turkey (10). doi:10.4000/ejts.4142. Consultado o 26 de outubro do 2022.
a Lei de apelidos estaba destinada a fomentar o sentido de turcismo dentro da sociedade e prohibiu os apelidos relacionados con etnias e nacións estranxeiras.
- ↑ "Mustafa Kemal Atatürk'ün Nüfus Hüviyet Cüzdanı. (24.11.1934)". www.isteataturk.com. Consultado o 26 de outubro do 2022.
- ↑ "Turkey commemorates Atatürk on 78th anniversary of his passing". Hürriyet Daily News (en inglés). Consultado o 26 de outubro do 2022.
- ↑ Jayapalan, N. (abril de 1999). Modern Asia Since 1900 (en inglés). Atlantic Publishers & Dist. ISBN 9788171567515.
- ↑ "ATATURK: Creator of Modern Turkey". www.columbia.edu. Consultado o 26 de outubro do 2022.
- ↑ Landau, Jacob M. (1984). Atatürk and the Modernization of Turkey (en inglés). BRILL. ISBN 978-9004070707.
- ↑ "Balkan Pact and Turkey" by Assoc. Prof. Dr. Esra S. Değerli
- ↑ Méropi Anastassiadou; Méropi Anastassiadou-Dumont (1997). Salonique, 1830–1912: une ville ottomane à l'âge des Réformes. BRILL. p. 71. ISBN 978-90-04-10798-4.
- ↑ Cemal Çelebi Granda (2007). Cemal Granda anlatıyor. Pal Medya ve Organizasyon. ISBN 978-9944-203-01-2. [cómpre nº de páxina]
- ↑ Andrew Mango Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey, Overlook Press, 2002, ISBN 978-1-58567-334-6, p. 25-27, p.27ff. – "Dise que a familia de Feyzullah procedía do país próximo a Vodina (actual Edhessa, na Macedonia grega occidental). O apelido Sofuzade, que significa "fillo dun home piadoso", suxire que os antepasados de Zübeyde e Ali Rıza tiñan unha orixe similar. Cemil Bozok, fillo de Salih Bozok, que era primo afastado de Atatürk e, posteriormente, o seu axudante, afirma estar emparentado coas familias de Ali Rıza e Zübeyde. Isto significaría que as familias dos pais de Atatürk estaban interrelacionadas. Cemil Bozok tamén sinala que o seu avó paterno, Safer Efendi, era de orixe albanesa. Isto pode ter relación coa controvertida cuestión da orixe étnica de Atatürk. Todos os pais e parentes de Atatürk utilizaban o turco como lingua materna. Isto suxire que polo menos algúns dos seus antepasados viñeran orixinalmente de Turquía, xa que os musulmáns locais de orixe albanesa e eslavo que non tiñan ningunha conexión étnica con Turquía falaban albanés, serbocroata ou búlgaro, polo menos mentres permaneceron na súa terra natal. Pero o aspecto de Atatürk parecíase aos albaneses e eslavos locais[...] Pero non hai probas de que nin Ali Riza nin Zübeyde descendesen deses nómades turcos", páxina 28; "É moito máis probable que Atatürk herdase o seu aspecto dos seus antepasados balcánicos[...] Pero é probable que entre os seus antepasados figurasen albaneses e eslavos".
- ↑ Mango, Andrew, Atatürk: the biography of the founder of modern Turkey, (Overlook TP, 2002), p. 27.
- ↑ 25,0 25,1 Jackh, Ernest, The Rising Crescent, (Goemaere Press, 2007), p. 31, Turkish mother and Albanian father
- ↑ 26,0 26,1 Isaac Frederick Marcosson, Turbulent Years, Ayer Publishing, 1969, p. 144.
- ↑ Falih Rıfkı Atay, Çankaya: Atatürk'ün doğumundan ölümüne kadar, İstanbul: Betaş, 1984, p. 17. (en turco)
- ↑ Vamık D. Volkan & Norman Itzkowitz, Ölümsüz Atatürk (Immortal Atatürk), Bağlam Yayınları, 1998, ISBN 975-7696-97-8, p. 37, dipnote no. 6 (Atay, 1980, s. 17)
- ↑ Cunbur, Müjgân. Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi, 2. cilt (2004), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı: "Babası Ali Rıza Efendi (doğ. 1839), annesi Zübeyde Hanımdır, baba dedesi Hafız Ahmet Efendi, 14–15. yy.da Anadolu'dan göç ederek Makedonya'ya yerleşen Kocacık Yörüklerindendir."
- ↑ Kartal, Numan. Atatürk ve Kocacık Türkleri (2002), T.C. Kültür Bakanlığı: "Aile Selânik'e Manastır ilinin Debrei Bâlâ sancağına bağlı Kocacık bucağından gelmişti. Ali Rıza Efendi'nin doğum yeri olan Kocacık bucağı halkı da Anadolu'dan gitme ve tamamıyla Türk, Müslüman Oğuzların Türkmen boylarındandırlar."
- ↑ Dinamo, Hasan İzzettin. Kutsal İsyan: Millî Kurtuluş Savaşı'nın Gerçek Hikâyesi, 2. cilt (1986), Tekin Yayınevi.
- ↑ "Mustafa Kemal Ataturk – memorial museum in village Kodzadzik (Коџаџик) in Municipality Centar Zupa (Центар Жупа)". Macedonia Travel Blog. 24 May 2013. Arquivado dende o orixinal o 4 de novembro de 2014. Consultado o 27 de outubro do 2022.
- ↑ Şevket Süreyya Aydemir, Tek Adam: Mustafa Kemal, Birinci Cilt (1st vol.): 1881–1919, 14th ed., Remzi Kitabevi, 1997, ISBN 975-14-0212-3, p. 31. (en turco)
- ↑ Fodor, Marcel William (1939). South of Hitler (en English). United States, University of Wisconsin – Madison: Houghton Mifflin. p. 73. Arquivado dende o orixinal o 9 March 2024. Consultado o 19 de outubro do 2024.
A súa nai, Subeida, era filla dun pequeno arrendatario dunha granxa do sur de Albania. Segundo as probas fidedignas que puiden reunir, esta muller loura, de ollos azuis e robusta era unha albanesa cuxa nai, á súa vez, era macedonia. Mustafá Kemal, cos seus ollos azuis e o seu pelo louro, parecíase ao seu...
- ↑ "Turkey: The land a dictator turned into a democracy". Time Magazine. 12 de outubro de 1953. Arquivado dende o orixinal o 22 de maio de 2010. Consultado o 19 de outubro do 2024.
- ↑ Anna Zadrożna (2017): Reconstructing the past in a post-Ottoman village: Turkishness in a transnational context, Nationalities Papers, p. 9. DOI: 10.1080/00905992.2017.1287690
- ↑ Gershom Scholem, "Doenmeh", Encyclopaedia Judaica, 2nd ed.; Volume 5: Coh-Doz, Macmillan Reference USA, Thomson Gale, 2007, ISBN 0-02-865933-3, p. 732.
- ↑ Bernd Rill: Kemal Atatürk. Rowohlt, Reinbek 1985
- ↑ 39,0 39,1 39,2 39,3 T. C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Ankara: Genkurmay Başkanlığı Basımevi, 1972, p. 1. (en turco)
- ↑ Falih Rıfkı Atay, Çankaya: Atatürk'ün doğumundan ölümüne kadar, İstanbul: Betaş, 1984, p. 29. (en turco)
- ↑ 41,0 41,1 Falih Rıfkı Atay: Çankaya, Pozitif Yayınları, İstanbul, 2004 ISBN 975-6461-05-5
- ↑ Mango, ibid, p. 37.
- ↑ 43,0 43,1 T.C. Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, ibid, p. 2.
- ↑ D.V.Mikusch: Zwichen Europe und Asien (translation Esat Mermi Erendor), İkarus Yayınları, İstanbul, 1981 ISBN 978-605-5834-32-6 p. 67
- ↑ Patrick Kinross: Rebirth of a Nation (translation Ayhan Tezel), Sander yayınları, İstanbul, 1972 p.68
- ↑ "Leka Zogu kompozon “qeveri-hije”, ja skema (Leka Zogu compón "goberno na sombra", aquí está o esquema)". Albania.dyndns.org. 1 de outubro do 2004. Consultado o 27 de outubro do 2022.
1910, Albania rompeu un gran levantamento. O ministro de guerra, Shefqet Mahmut Pasha, participou persoalmente na súa represión. Para iso decidiu chamar ao seu cuartel xeral de guerra Qemali Mustafa quen era coñecido por ser un dos xenerais máis preparados e púxolle a redactar o plan de operacións. Mustafa neste momento estaba no Cuartel Xeral do Quinto Exército en Salónica.
- ↑ "Mustafa Atatürk had assisted in the military operation in Albania in 1910". Zeriyt.com. Arquivado dende o orixinal o 6 de agosto de 2011. Consultado o 27 de outubro do 2022.
- ↑ "1912 | Aubrey Herbert: A Meeting with Isa Boletini". Albanianhistory.net. Arquivado dende o orixinal o 22 de outubro de 2012. Consultado o 27 de outubro do 2022.
- ↑ Enstehung und Ausbau der Königsdiktatur in Albanien, 1912–1939 Von Michael Schmidt-Neke
- ↑ "I remember well the meeting very interesting, I had casually with Mustafa Qemali in 1910, at the time, still a mere lieutenant". Albislam.com. Consultado o 27 de outubro do 2022.
- ↑ KUJTIME nga: Eqrem Bej Vlora. Ekrem Bey Vlora, Lebenserinnerungen – Teilband II: 1912–1925
- ↑ 52,00 52,01 52,02 52,03 52,04 52,05 52,06 52,07 52,08 52,09 52,10 52,11 52,12 Ana Britannica (1987) Vol. 2 (Ami – Avr): Atatürk, Mustafa Kemal. Page: 490.
- ↑ 53,0 53,1 Landau, Jacob M. (1984). Atatürk and the Modernization of Turkey (en inglés). Boulder: Westview Press. p. 17. ISBN 0865319863.
- ↑ Jacob M. Landau, (1984), p. 48
- ↑ William Henry Beehler, The History of the Italian-Turkish War, páxina 96
- ↑ Beehler, páxina 14
- ↑ Erik Goldstein (2005). Wars and Peace Treaties: 1816 to 1991. Routledge. p. 37. ISBN 9781134899128.
- ↑ Richard C. Hall, The Balkan Wars 1912–1913: Prelude to the First World War, Routledge, 2002, p. 81.
- ↑ Edward J. Erickson, Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913, Praeger, 2003, ISBN 0-275-97888-5, p. 255.
- ↑ "Kemal Atatürk". Encyclopedia Britannica (en inglés). Consultado o 27 de outubro do 2022.
- ↑ 61,0 61,1 61,2 "Atatürk'ün Bulgar aşkı belgesel oldu". Hürriyet. 18 de abril de 2006.
- ↑ 62,0 62,1 Lengyel, They called him Atatürk, 68
- ↑ 63,0 63,1 Patrick Kinross, Atatürk: The Rebirth of a Nation, 100
- ↑ Jäschke, Gotthard (1975). "Mustafa Kemal und England in Neuer Sicht". Die Welt des Islams 16 (1/4). p. 169. ISSN 0043-2539. JSTOR 1569959. doi:10.2307/1569959.
- ↑ "RAF History – Bomber Command 60th Anniversary". Raf.mod.uk. Arquivado dende o orixinal o 12 de outubro de 2012. Consultado o 28 de outubro do 2022.
- ↑ Patrick Kinross, Rebirth of a Nation (translation Ayhan Tezel), Sander yayınları, İstanbul, 1972 p.210
- ↑ Andrew Mango, Atatürk, John Murray, 1999, ISBN 978-0-7195-6592-2, p. 214.
- ↑ Findley, Carter V. (2010-09-21). Turkey, Islam, Nationalism, and Modernity: A History, 1789-2007 (en inglés). Yale University Press. p. 222. ISBN 978-0-300-15260-9.
- ↑ 69,0 69,1 Rustow, Dankwart A. (1968). pp.794–795
- ↑ Patrick Kinross: Rebirth of a Nation (translation Ayhan Tezel), Sander yayınları, İstanbul, 1972 p.293
- ↑ Ahmad, The Making of Modern Turkey, 50
- ↑ Heper, Metin; Sayari, Sabri (7 de maio de 2013). The Routledge Handbook of Modern Turkey (en inglés). Routledge. p. 41. ISBN 978-1-136-30964-9.
- ↑ Dadrian, Vahakn N.; Akçam, Taner (2011). Judgment at Istanbul: The Armenian Genocide Trials (en inglés). Berghahn Books. pp. 196, 199. ISBN 978-0-85745-251-1.
- ↑ Macfie, A.L. (2014). Atatürk. Routledge. p. 97. ISBN 978-1-138-83-647-1.
- ↑ Documents on British Foreign Policy, vol. vii, p. 303.
- ↑ В. Шеремет. Босфор. Moscow, 1995, p. 241.
- ↑ "A short history of AA". Anadolu Ajansı Genel Müdürlüğü. Arquivado dende o orixinal o 9 de xaneiro de 2008. Consultado o 28 de outubro do 2022.
'O xornal 'Ikdam do 9 de agosto de 1921, que reproduce os envíos de FA do 5 e 6 de agosto de 1921, anunciou que Atatürk foi ascendido a Comandante Xefe.
- ↑ Greco-Turkish wars, Britannica CD 99
- ↑ James, Edwin L. "Kemal Won't Insure Against Massacres," New York Times, 11 September 1922.
- ↑ Shaw, ' 'Historia do Imperio Otomán e da Turquía moderna, 365
- ↑ "Turkey – Declaration of the Turkish republic | history – geography". Encyclopedia Britannica (en inglés). Consultado o 30 de outubro do 2022.
- ↑ "Republic Day in Turkey". www.timeanddate.com (en inglés). Consultado o 30 de outubro do 2022.
- ↑ Mango, Atatürk, 394
- ↑ Baten, Jörg (2016). A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. Cambridge University Press. p. 226. ISBN 9781107507180.
- ↑ Mango, Atatürk, 367
- ↑ Gerd Nonneman, Analyzing Middle East foreign policies and the relationship with Europe, Published 2005 Routledge, p. 204 ISBN 0-7146-8427-9
- ↑ M. Şükrü Hanioğlu (9 de maio de 2011). Atatürk: An Intellectual Biography. Princeton University Press. p. 55. ISBN 978-1-4008-3817-2. Consultado o 7 de decembro do 2022.
- ↑ Webster, The Turkey of Atatürk: social process in the Turkish reformation, 245
- ↑ Mango, Atatürk, 391–392
- ↑ 90,0 90,1 Mango, Atatürk, 362
- ↑ Landau, Atatürk and the Modernization of Turkey, 252
- ↑ Mango, Atatürk, 501
- ↑ Bozkurt, Gülnihal (2003). "Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi.
- ↑ Demirci, Fatih Kadro Hareketi ve Kadrocular, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2006, sayı 15.
- ↑ Ergüder, J. 1927 Komünist Tevkifatı, "İstanbul Ağır Ceza Mahkemesindeki Duruşma", Birikim Yayınları, İstanbul, 1978
- ↑ Başvekalet Kararlar Dairesi Müdürlüğü 15 Aralık 1937 tarih, 7829 nolu kararname Arquivado 2016-06-07 en Wayback Machine.. Erişim tarihi: 9 Şubat 2019. Ayrıca: Arşiv bağlantısı.
- ↑ 97,0 97,1 97,2 Koçak, Cemil (2005) "Parliament Membership during the Single-Party System in Turkey (1925-1945)", European Journal of Turkish Studies
- ↑ 98,0 98,1 98,2 98,3 98,4 Majid Khadduri (2006) War and peace in the law of Islam, The Lawbook Exchange, Ltd., ISBN 1-58477-695-1-page 290-291
- ↑ "Review: Revivalism, Shi'a Style". The National Interest. 3 January 2007. Arquivado dende o orixinal o 13 de febreiro de 2008. Consultado o 7 de febreiro do 2024.
- ↑ Mango, Atatürk, 403
- ↑ 101,0 101,1 Mango, Atatürk, 401
- ↑ Mango, Atatürk, 404
- ↑ Eksi, Oktay (16 de abril de 2008). "Paralardaki resimler". Hurriyet. Consultado o 26 de abril do 2024.
İsmet Pasha explicou o que entendía por "institucionalización" da seguinte maneira:
Cando establecemos a República, o maior problema era se poderiamos mantela viva. Porque había moita xente que estaba en contra da abolición do Sultanato e do Califato e o seu obxectivo era a República. Por iso era importante que a República cumprise 10 anos. De feito, as celebracións do 10º aniversario convertéronse nunha gran festa por orde do gran Atatürk. A partir de entón, sempre tivemos coidado de mostrar que a República e o Estado estaban institucionalizados.. - ↑ M. Şükrü Hanioğlu (9 de maio de 2011). Atatürk: An Intellectual Biography. Princeton University Press. p. 158. ISBN 978-1-4008-3817-2. Consultado o 26 de abril do 2024.
- ↑ "1924". Ministry of Culture And Tourism. Consultado o 26 de abril do 2024.
- ↑ 106,0 106,1 106,2 Wolf-Gazo, John Dewey in Turkey: An Educational Mission, 15–42.
- ↑ Republic of Turkey Ministry of National Education. "Atatürk's views on education". T.C. Government. Arquivado dende o orixinal o 28 de outubro de 2007. Consultado o 28 de agosto do 2024.
Véxase tamén
[editar | editar a fonte] |
Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Mustafa Kemal Atatürk  |
Bibliografía
[editar | editar a fonte]- Ahmad, Feroz (1993). The Making of Modern Turkey. Londres; Nova York: Routledge. ISBN 978-0-415-07835-1.
- Armstrong, Harold Courtenay (1972). Grey Wolf, Mustafa Kemal: An Intimate Study of a Dictator. Freeport, NY: Books for Libraries Press. ISBN 978-0-8369-6962-7.
- Atillasoy, Yüksel (2002). Atatürk: First President and Founder of the Turkish Republic. Woodside, NY: Woodside House. ISBN 978-0-9712353-4-2.
- Bacqué-Grammont, Jean-Louis; Roux, Jean-Paul (1983). Mustafa Kemal et la Turquie nouvelle (en francés). París: Maisonneuve et Larose. ISBN 2-7068-0829-2.
- Barber, Noel (1988). Lords of the Golden Horn. Londres: Arrow. ISBN 978-0-09-953950-6.
- Barlas, Dilek (1998). Statism and Diplomacy in Turkey: Economic and Foreign Policy Strategies in an Uncertain World, 1929–1939. Nova York: Brill Academic Publishers. ISBN 978-90-04-10855-4.
- Cleveland, William L (2004). A History of the Modern Middle East. Boulder, Colorado: Westview Press. ISBN 978-0-8133-4048-7.
- Crease, Robert P. (2019). "Kemal Atatürk: Science and Patriotism". The workshop and the world: what ten thinkers can teach us about science and authority (en inglés). Nova York: W.W. Norton & Company, Inc. pp. 189–204. ISBN 978-0-393-29243-5. OCLC 1037807472.
- Doğan, Çağatay Emre (2003). Formation of Factory Settlements Within Turkish Industrialization and Modernization in 1930s: Nazilli Printing Factory (en turco). Ankara: Middle East Technical University. OCLC 54431696.
- Hanioğlu, M. Şükrü (2011). Atatürk: An Intellectual Biography. New Jersey and Woodstock (Oxfordshire): Princeton University Press. ISBN 978-0-691-15109-0.
- Huntington, Samuel P. (2006). Political Order in Changing Societies. New Haven, Conn.; London: Yale University Press. ISBN 978-0-300-11620-5.
- İğdemir, Uluğ; Mango, Andrew (translation) (1963). Atatürk. Ankara: Turkish National Commission for UNESCO. pp. 165–170. OCLC 75604149.
- İnan, Ayşe Afet (2007). Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler (en turco). Istanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. ISBN 978-9944-88-140-1.
- İnan, Ayşe Afet; Sevim, Ali; Süslü, Azmi; Tural, M Akif (1998). Medeni bilgiler ve M. Kemal Atatürk'ün el Yazıları (en turco). Ankara: AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi. ISBN 978-975-16-1276-2.
- Kinross, Patrick (2003). Atatürk: The Rebirth of a Nation. Londres: Phoenix Press. ISBN 978-1-84212-599-1. OCLC 55516821.
- Kinross, Patrick (1979). The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire. Nova York: Morrow. ISBN 978-0-688-08093-8.
- Landau, Jacob M (1983). Atatürk and the Modernization of Turkey. Boulder, Colorado: Westview Press. ISBN 978-0-86531-986-8.
- Lengyel, Emil (1962). They Called Him Atatürk. Nova York: The John Day Co. OCLC 1337444.
- Mango, Andrew (2002) [1999]. Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey (Paperback ed.). Woodstock, NY: Overlook Press, Peter Mayer Publishers, Inc. ISBN 978-1-58567-334-6.
- Mango, Andrew (2004). Atatürk. Londres: John Murray. ISBN 978-0-7195-6592-2.
- Saikal, Amin; Schnabel, Albrecht (2003). Democratization in the Middle East: Experiences, Struggles, Challenges. Toquio: United Nations University Press. ISBN 978-92-808-1085-1.[Ligazón morta]
- Shaw, Stanford Jay; Shaw, Ezel Kural (1976–1977). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Cambridge; New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-21280-9.
- Spangnolo, John (1992). The Modern Middle East in Historical Perspective: Essays in Honour of Albert Hourani. Oxford: Middle East Centre, St. Antony's College. ISBN 978-0-86372-164-9. OCLC 80503960.
- Tunçay, Mete (1972). Mesaî : Halk Şûrâlar Fırkası Programı, 1920 (en turco). Ancara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi. OCLC 1926301.
- Tüfekçi, Gürbüz D (1981). Universality of Atatürk's Philosophy. Ancara: Pan Matbaacılık. OCLC 54074541.
- Yapp, Malcolm (1987). The Making of the Modern Near East, 1792–1923. Londres; Nova York: Longman. ISBN 978-0-582-49380-3.
- Webster, Donald Everett (1973). The Turkey of Atatürk; Social Process in the Turkish Reformation. Nova York: AMS Press. ISBN 978-0-404-56333-2.
- Zürcher, Erik Jan (2004). Turkey: A Modern History. Londres; Nova York: I.B. Tauris. ISBN 978-1-85043-399-6.
Outros artigos
[editar | editar a fonte]Ligazóns externas
[editar | editar a fonte]- Biografía de Mustafa Kemal Atatürk en turkishnews.com (en inglés)
- Biografía de Mustafa Kemal Atatürk en biografiasyvidas.com (en castelán)
- Biografía de Mustafa Kemal Atatürk na páxina web da BBC (en inglés)
- Biografía de Mustafa Kemal Atatürk en mcnbiografias.com (en castelán)
| Predecesor: Mehmed VI (Sultán do Imperio Otomán) |
 Presidente de Turquía 1923 - 1938 |
Sucesor: İsmet İnönü |
| Control de autoridades |
|
|---|
